Ως Κοζανίτης με προγόνους τριών αιώνων, οφείλω να υπερασπιστώ τη γενέτειρα μου και των προγόνων μου για την ουσιαστική συμμετοχή της και τον ρόλο που διαδραμάτισε στον Μακεδονικό αγώνα η ΚΟΖΑΝΗ. Να ενημερωθούν όλοι άρχοντες και λαός και μάλιστα όσοι δεν γνωρίζουν καθώς και οι νέες γενεές, ότι η Πόλη τους ήταν σπουδαίο επιχειρησιακό κέντρο στον Μακεδονικό αγώνα και παρέμεινε Ελληνική χάρις στο αίμα των παιδιών της, έναντι των κομιτατζήδων- βουλγάρων που την επιβουλεύονταν και ήθελαν να την ενσωματώσουν στη χώρα τους.
Οι Μακεδονομάχοι, λοιπόν, της Κοζάνης πρωτοστάτησαν στην προετοιμασία και την ίδρυση της επιτροπής Εθνικής Αμύνης, στη συγκρότηση ομάδων, στη μεταφορά οπλισμού, στην ενίσχυση των αντάρτικων αποσπασμάτων, και στη μεταφορά πληροφοριών από τον πρόξενο στο Μοναστήρι Ίων Δραγούμη και από τον γεν. πρόξενο στη Θεσσαλονίκη Λάμπρο Κορομηλά. Πρώτος αγγελιοφόρος ήταν ο καθηγητής Νικόλαος Μαλούτας, ο οποίος είχε τις επαφές με τους δύο προξένους και ήταν ο συντονιστής όλων των αποφάσεων της επιτροπής Εθνικής Αμύνης, που συνεδρίαζε στο σπίτι του.
Ο Νικόλαος Μαλούτας γεννήθηκε το 1874, σπούδασε στην Αθήνα Θεολογία, με υποτροφία του Κοζανίτη ευεργέτη Μουράτη. Ήταν ορφανός, καθώς ο πατέρας του Μιχάλης (σωματοφύλακας του γιατρού Ιωάννη . Τσιμηνάκη) φονεύθηκε από τους Τούρκους το 1887, καθώς θεωρούσαν τον Τσιμηνάκη χρηματοδότη της Επαναστάσεως του Μπούρινου το 1878. Εφόνευσαν επίσης και τον αδερφό του Τσιμηνάκη Γιώργο, ενώ ο γιατρός πρόλαβε και έφυγε στην Αθήνα. Ο Μιχάλης Μαλούτας άφησε 4 παιδιά ορφανά. Οι γιοι του όμως Νικόλαος και Λάζαρος έθεσαν τον εαυτόν τους στη διάθεση του Μακεδονικού Αγώνα. Στην οικία τους φιλοξενήθηκε τον Ιούλιο του 1904 ο Παύλος Μελάς, που βρέθηκε δύο φορές στην Κοζάνη το 1903, μαζί με τους τρεις άλλους αξιωματικούς. Αλ. Κοντούλης, Αν. Παπούλιας και Γ. Κολοκοτρώνης Τους αξιωματικούς αυτούς έφερε από τη Λάρισα ως ζωέμπορους ο Κοζανίτης αγωγιάτης Φασνάκης, ο οποίος μετέφερε στη Λάρισα κρασί, ενώ τους συνόδευε ο ζωέμπορος από τη Βλάστη Νίκος Βακατάρης (συνεργαζόταν και με κρεοπώλες της Κοζάνης), που έμεινε κοντά στον Παύλο Μελά μέχρι το τέλος του. Μάλιστα, στο Αρχείο μου φυλάσσω 10σέλιδη επιστολή του γιου του Ηλία, που περιγράφει πολλά σημαντικά γεγονότα του Αγώνα, όπως του τα εξιστόρησε ο πατέρας του. Σύμφωνα με αυτή, έγινε σύσκεψη στη Μητρόπολη Κοζάνης και στη συνέχεια πήγαν στην Καστοριά, όπου συνελήφθησαν από τους Τούρκους και κλείστηκαν στη φυλακή.Τους οποίους έβγαλε από τη φυλακή ο Βακατάρης. Δίνοντας λίρες.
Ο Παύλος Μελάς ήρθε στην Κοζάνη μέσω Λαρίσης και τον Ιούλιο του 1904,συνοδευόμενος από τον Κοζανίτη Ιωάννη Τσιτσεκλή, δικαστικό στο Πρωτοδικείο Λαρίσης. (Πάλι Κοζανίτης στις δύσκολες αποστολές) Σε συγκέντρωση στο επισκοπείο Κοζάνης, την οποία συμμετείχαν οι προύχοντες της πόλης, αποφασίστηκε η ίδρυση της Εθνικής Άμυνας, τα μέλη της οποίας ορκίστηκαν εκείνη την ώρα. Τα μέλη ήσαν κατά αλφαβητική σειρά οι: Ν. Γκιούλεκας (ιατρός), Γ. Γκορτσούλης (κτηματίας), Μ. Δαρδούφας (έμπορος), Κ. Δρίζης (επιχειρηματίας και Μ. ευεργέτης της Κοζάνης), Π. Λιούφης (καθηγητής και ιστορικός), Ν. Μαλούτας (καθηγητής, η ψυχή του αγώνα), Γ. Μεταξάς (ιατρός), Ν. Μουμουζιάς(ιατρός), Δ. Παπακωνσταντίνου (επιχειρηματίας, θείος του υπουργού Μιχ. Παπακωνταντίνου),Ν. Ρεπανάς (ιατρός, φυλακίστηκε επί έξι μήνες στο Μοναστήρι το1907),Στ. Παπαργυρούδης (γραμματέας Μητρόπολης),Ι. Παπασιώπης (ιερέας, θεολόγος). Ο τελευταίος συνεισέφερε τα μέγιστα στον Αγώνα στη Σιάτιστα, συνένωσε μάλιστα τις δύο συνοικίες που διαφωνούσαν, ώστε να πάρουν μέρος στον Αγώνα. Ήταν γαμπρός της μεγάλης Σιατιστινής οικογένειας Παπαπαύλου, που είχε συμμετοχή στον Μακεδονικό Αγώνα και ανέδειξε εθνομάρτυρες. Ο Λεωνίδας Παπαπαύλου, που σπούδασε στη Λειψία, διετέλεσε Γυμνασιάρχης στο Γυμνάσιο Σερρών και τον κατακρεούργησαν οι κομιτατζήδες Βούλγαροι στο Λιβούνοβο. Οι τέσσερις γιατροί είχαν αναλάβει να φροντίζουν τους τραυματίες Μακεδονομάχους.
Μετά το πέρας της σύσκεψης ο Παύλος Μελάς, για μεγαλύτερη ασφάλεια, έφυγε από το επισκοπείο και φιλοξενήθηκε στο σπίτι του Νικόλαο Μαλούτα, το διάστημα 24-31 Ιουλίου-1904.Σε επιστολή του Π. Μελά προς τη γυναίκα του γράφει πόσο είναι ευχαριστημένος από τη φιλοξενία και από τη μητέρα του Ν. Μαλούτα κυρά Μπουζίτσα, που μαγειρεύει νόστιμα φαγητά και τον περιποιείται πάρα πολύ, ενώ αναφέρει τον Ν. Μαλούτα ως έναν μεγάλο αγωνιστή και συντονιστή του Αγώνα. Στο σπίτι γινόταν καθημερινά σύσκεψη της Εθνικής Άμυνας, και εκεί ορκίζονταν νέα παλικάρια, και κατατάσσονταν σε σώματα. Δίνονταν επίσης οδηγίες στους μεταφορείς των όπλων, τα οποία αποστέλλονταν από την Ελασσόνα, παραλαμβάνονταν στο χωριό Ελάτη και ακολούθως τα μετέφεραν με καρούλι πάνω από τον Αλιάκμονα ποταμό στο μοναστήρι του Αγίου Νικάνορα της Ζάβορδας. Από εκεί διοχετεύονταν στους τελικούς προορισμούς: Καστοριά, Αμύνταιο, Φλώρινα, Τσοτύλι, ΔαμασκηνιάΒοϊου«που το 1907 έγινε μεγάλη μάχη και εξοντώθηκαν οι κομιτατζήδες- Βούλγαροι. Και κάθε χρόνο το μήνα Μάϊο τελείτε μνημόσυνο στη μνήμη των ηρώων Μακεδονομάχων που έπεσαν για τη Μακεδονία μας»
και σε άλλα χωριά, στα οποία έδρευαν σώματα Μακεδονομάχων. Την αποστολή αυτή διεκπεραίωναν Κοζανίτες Μακεδονομάχοι, ενώ οπλισμό συγκέντρωναν και στο υπόγειο του Βαλταδωρείου Γυμνασίου. Μάλιστα, ο επιστάτης του Βαλταδωρείου Κων. Μαμάτσιος, που είχε επίσης στην οικία του αποθήκη όπλων, έλεγε: «Το βράδυ άναβα γκαζόλαμπα στο γραφείο του Γυμνασίου για παραπλάνηση, γιατί αργά έρχονταν μέλη της οργάνωσης και άφηναν όπλα».Οι Τούρκοι τον αναζητούσαν για να τον συλλάβουν..
Ο Ν. Μαλούτας ως συντονιστής πήγαινε στο Μοναστήρι και έπαιρνε οδηγίες από τον Ίων Δραγούμη, στη συνέχεια πήγαινε στη Θεσσαλονίκη και ενημέρωνε τον Λ. Κορομηλά για την πορεία και τις ανάγκες του Αγώνα. Επίσης, ο Ν. Μαλούτας με εντολή του Π. Μελά συναντήθηκε στη Νάουσα με το γιατρό Τζων Περδικάρη, στον οποίο μετέφερε την προτροπή του Μελά να ετοιμάσει ανταρτικό σώμα. Τις επαφές αυτές τις έλεγε ο Ν. Μαλούτας «Εθνικές αποστολές». Eπιστρέφοντας κάποια φορά από το Μοναστήρι (όπου συναντήθηκε με τον Ίωνα Δραγούμη και όπου μετάβαινε συχνά), του διεμήνυσαν οι μεγαλέμποροι αδελφοί Χατζή στο Αμύνταιο να μη συνεχίσει προς στην Κοζάνη από τον αμαξιτό δρόμο, γιατί του είχαν στήσει ενέδρα οι κομιτατζήδες για να τον δολοφονήσουν. Έτσι, ταξίδεψε με το τρένο Αμύνταιο-Βέροια, και από τη Βέροια ήρθε στην Κοζάνη μετα πόδια, παρακαλώ, διασχίζοντας τα βουνά του Βερμίου και αψηφώντας τους κινδύνους.
Ο Νικόλαος Μαλούτας, μετά την απελευθέρωση ανήρτησε στο σπίτι του μία Ταμπέλα που έγραφε «Μηδείς αφιλόπατρις εισίτω» κατά παράφραση του Πλάτωνα, που είχε αναρτήσει στη σχολή του παρόμοια επιγραφή με το ρητό: «Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω». Είχε δωρίσει το 1934 στον Δήμο Κοζάνης την οικία του για να μετατραπεί σε Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα.
Σημειωτέον, έχω προσωπικές μνήμες από την οικία Ν. Μαλούτα, διότι η πατρική μου οικία έκειτο έναντι της οικίας του. Ο ίδιος, που δεν είχε τέκνα, με έπαιρνε από το χέρι (ήμουν στην Α΄ Δημοτικού) και μου έδειχνε το δωμάτιο όπου έμεινε ο Παύλος Μελάς, επίσης τον κρυψώνα που είχαν κατασκευάσει καθώς και το υλικό που είχε από τον Αγώνα: περίπου 85 φωτογραφίες παλικαριών που συμμετείχαν στον αγώνα, όπλα, ρούχα, ημερολόγιο της Εθνικής Άμυνας και άλλα πολλά. Απεβίωσε το 1942.Στην κατοχή, οι μαθητές του 1ουΔημοτικού σχολείο μας πήγαμε στην κηδεία. Θυμάμαι επίσης, όταν περνούσε από τη γειτονιά μας (σήμερα οδός Ξενοφώντος) με το μπαστουνάκι του, κοντός και με λευκό πηγούνι, εμείς τα παιδιά που παίζαμε σταματούσαμε και τον χειροκροτούσαμε με θαυμασμό, από όσα μας έλεγαν οι γονείς μας για τον μεγάλο Μακεδονομάχο γείτονά μας κυρ Νικόλα. Επίσης, έχει αφήσει 85 χειρόγραφα, όπου περιγράφει στοιχεία του Μακεδονικού αγώνα. Μέχρι σήμερα καμία Δημοτική αρχή δεν φρόντισε να ασχοληθεί με το θέμα αυτό. Που θα μπορούσε να είχε εκδοθεί ένα ιστορικό λεύκωμα του αγώνα και που αφορά την τοπική μας ιστορία και να μοιραστή στα σχολεία της Κοζάνης. Να σημειωθεί ακόμη ότι ο Ν. Μαλούτας ήταν πραγματικός φυσιολάτρης. Ανέβαινε καθημερινά πεζός με το μπαστούνι του στο εξωκκλήσι της Αγ. Παρασκευής μαζί με άλλους και φύτευαν δένδρα και λουλούδια. Αυτή η φυσική ομορφιά που χαιρόμαστε στον ναό της Αγ. Παρασκευής είναι έργο του σεμνού και αγωνιστή Ν. Μαλούτα.
Άλλοι γνωστοί τότε Μακεδονομάχοι αρχηγοί σωμάτων ήταν ο Καραλίβανος και ο Βισβίκης, οι οποίοι θυσιάστηκαν για τη Μακεδονία. Ο Ζαχαρίας Διάφας μαζί με τα τέσσερα αδέρφια του ήταν Μακεδονομάχοι. Ο Αδερφός του Σάββας ήταν γραμματέας του Παύλου Μελά και συμμετείχε σε όλες τις συγκρούσεις με τους κομιτατζήδες. Ο Ζαχαρίας τραυματίστηκε σε μάχη έξω από το Μοναστήρι, στο ΖύγοβοΜοριχόβου το 1907.Οι συμμαχητές του πρόλαβαν και τον έσωσαν, ενώ στη συνέχεια έγινε η επέμβαση στο πόδι κρυφά, σε οικία κοντά στο προξενείο στο Μοναστήρι, και κατόπιν τον μετέφεραν σε νοσοκομείο στη Θεσσαλονίκη. Τελικά, έμεινε ανάπηρος από το πόδι, έζησε στη Θεσσαλονίκη, λαμβάνοντας την κατώτατη σύνταξη του ΤΕΒΕ, και απεβίωσε 105 ετών. Έπαιρνε μέρος στις εκδηλώσεις και στα μνημόσυνα για τον Μακεδονικό Αγώνα που γίνονταν στη Θεσσαλονίκη, ενώ στις εθνικές επετείους και παρελάσεις κρατούσε τη σημαία του Μακεδονικού Αγώνα. Η πολιτεία τον τίμησε με αναγραφή του ονόματός του στο βιβλίο των ηρώων της πατρίδος. Τιμήθηκε ακόμη από την Ακαδημία Αθηνών (χρυσό μετάλλιο). Το Β΄. Σώμα Στρατού, την Ομοσπονδία συλλόγων Δυτικής Μακεδονίας, και από το Σύλλογο Κοζανιτών Θεσσαλονίκης.
Να προσθέσω ακόμη τα παρακάτω
1. Το Γιατρό Γ. Μεταξά μέλος της Εθνικής Άμυνας Κοζάνης τον έστειλε ο Κορομηλάς γεν. Πρόξενος στη Θεσσαλονίκη στην Ανατολική Μακεδονία για να τους οργανώσει, παρέμεινε δύο χρόνια , εγκαταστάθηκε αρχικά στην Χωριστή (Τσατάλζα ) Δράμας , στη συνέχεια στην Αδριανή ( Εδρενετζίκι) Σερρών και μετά στη Νέα ΖίχνηΖιλιάχοβα) Σερρών και τους μυούσε όλους στον αγώνα. Μεγάλο Εθνικό έργο. (Βλέπουμε μπροστάρηδες οι Κοζανίτες.), Στον αγώνα.
2. Ο Παππούς μου Νάννος Κορκάς, είχε πρακτορείο ταξιδιών Κοζάνη-Αμύνταιο- Μοναστήρι και επιστροφή με άμαξες – Λαντώ, δύο και τεσσάρων αλόγων,. Έκανε δρομολόγιο το τραίνο από το 1885 Θεσσαλονίκη- Αμύνταιο και εξυπηρετούνταν όλη η Δυτική Μακεδονία.
Μετέφερε ο ίδιος με τις άμαξες όπλα στα Καϊλιάρια –Πτολεμαϊδα και τα παρέδιδε στο Χάνι της Σουλτάνα «Στέργηνα Σιόλιου», από τη Βλάστη. Η οποία προσέφερε μεγάλη υπηρεσία στον Μακεδονικό αγώνα, και τα προωθούσε στα χωριά όπου δρούσαν αντάρτικα σώματα. Είχε επαφή και με τον Ίωνα Δραγούμη και τον Λ. Κορομηλά, από τους οποίους έπαιρνε οδηγίες και τους έδινε πληροφορίες. Για την Στέργηνα γράφει στο βιβλίο της η Αθηνά Τσινίκου- Κακούλη καθηγήτρια-συγγραφέας καταγόμενη από το Βελβεντό Κοζάνης αείμνηστη . «Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΣΣΑ ΣΤΟ ΘΡΥΛΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ» αναφέρει και το έργο που προσέφερε η Στέργηνα διακινδυνεύοντας τη ζωής της στο Μακεδονικό αγώνα. Απεβίωσε το 1910 και ενώ έκανε τόσο αγώνα δεν είδε την Ελευθερία της Μακεδονίας.
3. Οι Πρόεδροι της Παμμακεδονικής Ένωσης Αμερικής, Καναδά και Αυστραλίας είναι Κοζανίτες και εξακολουθούν να είναι μέχρι σήμερα, τους γνωρίζω και έχω τα ονόματά τους.Έχω επίσης μιλήσει στις χώρες αυτές για το Μακεδονικό. Καθώς και στα συνέδρια της Παγκόσμιας Παμμακεδονικής΄Ενωσης που έγιναν Καστοριά, Θεσσαλονίκη και Δίον στο Παλάτι του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
4. Το Ινστιτούτο Μακεδονικών Σπουδών στη Μελβούρνη της Αυστραλίας , στο οποίο είναι διευθυντής ο καθηγητής Τάμης από τη Θεσσαλονίκη είναι χορηγός ο Ζήσης Δαρδάλης από τη Σιάτιστα.-Κοζάνης Η περιοχή μας εξακολουθεί να προσφέρει. Έχω μιλήσει και στο Ινστιτούτο.
5. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Πολιτικός , φιλόσοφος, Ακαδημαϊκός και πολυγραφότατος. το 1984 μίλησε σε εκδήλωση για τα 80 του Μακεδονικού αγώνα « ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΝΟΗΜΑ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ» Μία φιλοσοφική σκέψη που τοποθετείται στο Πάνθεον της ιστορίας, ο Μακεδονικός αγώνας για τη Μακεδονία και τον Ελληνισμ
6.Κλείνοντας θα αναφερθώ σε έναν Γάλλο δημοσιογράφο και διπλωμάτη τον Μισέλ Παγιαρές, ο οποίος επί τέσσερα χρόνια 1903-1907, περιήλθε τη Μακεδονία,σε όλο το γεωγραφικό της χώρο, κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα. πέρασε και από την Κοζάνη όπου έμεινε, φιλοξενούμενος από τον Δικηγόρο, λογοτέχνη και Μακεδονομάχου, Κώστα Τσιτσελίκη ,ο οποίος είχε σπουδάσει στη Γαλλία Ο Παγιαρές εξέδωσε το βιβλίο «Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΘΥΕΛΛΑ» τα πύρινα χρόνια 1903-1907.Κλείνει με τη φράση «Κλίνω το γόνυ μου, προ του υπερτάτου μεγαλείου των Ελλήνων της Μακεδονίας». Ήταν εντυπωσιασμένος, όπως έλεγε στον Τσιτσελίκη, από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που συνάντησε στις Πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά της Μακεδονίας, κατά την περιοδεία του. Τους πολλούς μαθητές που είχαν τα σχολεία και την αυτοθυσία των δασκάλων να μορφώσουν τα Ελληνόπουλα, αψηφώντας κάθε κίνδυνο που παραμόνευε από τους εξαρχικούς Βουλγάρους (Κομιτατζήδες).
Το Βιβλίο του Γάλλου επισφραγίζει την Ελληνικότητα της Μακεδονίας. Οι πόλεις που βρίσκονται σήμερα στη Σλαβομακεδονία-Σκόπια ήσαν Ελληνικές: Μοναστήρι, Μελένικο, Κρούσοβο,Γευγευλή, Μοριχόβου, Αχρίδα και άλλες . Από το Κρούσοβο ήταν ο Αλέξανδρος Σβώλος και ο Κ. Βαβούσκος πνευματικοί άνθρωποι, με μεγάλη προσφορά , όπως και πολλοί άλλοι.
Αυτά εν ολίγοις για τους Μακεδονομάχους Κοζανίτες που έχυσαν το αίμα τους για τη Μακεδονία και συνέβαλαν στη Νίκη του Μακεδονικού αγώνα.
Ιωάννης Γ. Κορκάς
Λαογράφος-συγγραφέας
Ζαλόγγου 4, Κοζάνη 50132
Τηλ. 24610 -36 170 & κιν.6972876787
E-mail:[email protected]
1 comment
Κύριε Ιωάννη Κορκά, αγαπητέ συντοπίτη.
Στην εφημερίδα “ΚΟΖΑΝΗ” διάβασα το κείμενό σας για τους Μακεδονομάχους της Κοζάνης. Τα στοιχεία που καταθέτετε είναι άγνωστα για τους περισσότερους απ’ εμάς, ενώ το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν, πατριωτικό και ιστορικό.
Είμαι βέβαιος ότι ούτε οι ιστορικοί του μέλλοντος, ούτε η δημοτική αρχή της Κοζάνης, ακόμα και οι φοιτητές στις διπλωματικές τους εργασίες (με κατεύθυνση από τους γνώσιν έχοντες καθηγητές τους) δεν θα αμελήσουν, πολύ περισσότερο δεν θα παραλείψουν να εκδώσουν το ιστορικό λεύκωμα, για τους Κοζανίτες Μακεδονομάχους, που θα κοσμεί τα ράφια της σύγχρονης και αξιολογότατης νέας βιβλιοθήκης της πόλης.
Οι παλιοί έχουν χρέος να ακονίζουν τη μνήμη τους και να τα περιγράφουν, οι νέοι να τα καλλιεργούν,να μαθαίνουν και ν’ αναπαράγουν την γνώση.
Το οφείλουμε στους Μακεδονομάχους Κοζανίτες που έχυσαν το αίμα τους για τη Μακεδονία και συνέβαλαν στη Νίκη του Μακεδονικού αγώνα εναντίων των Βουλγάρων Κομιτατζήδων, για να ζούμε εμείς ελεύθεροι.
Καταθέτω τιμή και θαυμασμό για την πολύτιμη ιστορική περιγραφή σας και τους φιλικούς μου χαιρετισμούς. Ο πρόσφυγας Πτολεμαιδιώτης Μιχάλης Χ. Ραμπίδης.