Την εποχή του Ντοστογιέφσκι, ένας άλλος διανοούμενος και επιστήμονας ξεσήκωσε θύελλα με τα έργα του, τόσο στον χριστιανικό κόσμο, όσο και γενικότερο στον κόσμο. Οι ιδέες του «περί της καταγωγής των ειδών» προκάλεσαν την αντίδραση του χριστιανισμού, γιατί θεωρήθηκαν ως ευθεία αμφισβήτηση της βιβλικής περιγραφής για τη δημιουργία του κόσμου.
Πρόκειται για τον επιφανή Άγγλο φυσιοδίφη και γεωλόγο Κάρολο Ροβέρτο Δαρβίνο (Charles Robert Darwin, 1809 – 1882), ο οποίος έμεινε στην ιστορία ως ο θεμελιωτής της θεωρίας της εξέλιξης. Και μπορεί ο θόρυβος για τη θεωρία του να έχει καταλαγιάσει σήμερα, εξαιτίας των νεότερων επιστημονικών ανακαλύψεων, αλλά δεν έχει κοπάσει πλήρως.
Πάντως, η αλήθεια είναι πως, τα όσα περιέγραφε τότε ο Δαρβίνος δεν ήταν πρωτάκουστα, αφού η θεωρία της εξέλιξης αναφέρθηκε για πρώτη φορά από τον Αριστοτέλη και έκτοτε προσείλκυσε αρκετούς φιλόσοφους, αλλά δεν είχε καμιά σχεδόν τύχη και ανταπόκριση σ΄έναν κόσμο, στον οποίο κυριαρχούσε η «θεωρία» της θεϊκής δημιουργίας.
Ο Δαρβίνος σε δύο από τα έργα του, το «Περί της καταγωγής των ειδών» και το «Η καταγωγή του ανθρώπου» ανέπτυξε τη θεωρία που έφερε τα πάνω κάτω και η οποία τελικά εφαρμόστηκε όχι μόνο στις φυσικές επιστήμες, αλλά και στην οικονομία, την κοινωνιολογία και την ψυχολογία.
Γι αυτόν, ο άνθρωπος είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς λίγο έως πολύ σχεδόν τυχαίων εξελικτικών παραλλαγών, δηλαδή το αποτέλεσμα ενός αξιοκαταφρόνητου «αγώνα για επιβίωση».
Οι αθεϊστές της εποχής (ακόμα και σήμερα) πανηγύριζαν επειδή θεώρησαν πως με τον Δαρβίνο ήρθε επιτέλους στο φως η επιστημονική εκείνη άποψη που απελευθέρωνε την ανθρώπινη σκέψη από τον ζυγό της Εκκλησίας και τα δόγματά της που ήθελαν ανθρώπους, ζώα και φυτά να δημιουργούνται απ΄ ευθείας από το Θεό. Παρά τους πανηγυρισμούς, όμως, κι αυτή η επιστημονική άποψη, που υποστήριζε την τάση διαφοροποίησης των νέων οργανισμών έστω ελαφρώς από τους γεννήτορες προς κάθε κατεύθυνση, αδυνατούσε να απαντήσει στο μεγάλο ερώτημα, πως οι οργανισμοί τείνουν να διαφοροποιηθούν;
Ακόμα, κι όταν ο Δαρβίνος δέχεται τη διαβάθμιση των μεταβολών των ειδών σε μια μεγάλη κλίμακα μικρών και ανεπαίσθητων αλλαγών, δεν κάνει τη διάκριση μεταξύ των μεταβολών, από τις οποίες πολλές είναι επίκτητες και δεν μεταβιβάζονται κληρονομικά. Η παντελής άγνοια της Γενετικής, φυσικό ήταν, να μην επιτρέπει αυτή τη διάκριση.
Κάποιοι άλλοι, με κριτική διάθεση απέναντι στη δαρβίνεια θεωρία, επισήμαναν πως η πεποίθησή του για την επιβίωση του ικανότερου εφαρμοζόμενη χονδροειδώς στην πολιτική με τη μορφή του κοινωνικού δαρβινισμού, φαινόταν να δικαιολογεί την επιθετική εξωτερική πολιτική και να καθιστά άχρηστες όλες τις προσπάθειες για τη βελτίωση των κοινωνικών ανισοτήτων.
Ακόμα και η σταθερότητα της φυσικής ύλης φαινόταν να καταρρέει, καθώς οι επιστήμονες που εμβάθυναν στη σύστασή της ανακάλυψαν μικροσκοπικά υποατομικά σωματίδια να περιφέρονται ελεύθερα στο διάστημα. Οι αντιδράσεις σε αυτή την κρίση συνείδησης άρχισαν να προσλαμβάνουν διάφορες μορφές που έφταναν μέχρι και τα άκρα της διαταραχής, που τελικά σηματοδότησαν και την ηθική χρεοκοπία της δυτικής κοινωνίας.
Ηλίας Κ Μάρκου
[email protected]