Κατά τον Ιουστίνο Πόποβιτς το κεντρικό μυστήριο της Ορθοδοξίας είναι ο Χριστός, ο Θεάνθρωπος, ο πλήρης και αληθινός Θεός, ο ενωμένος με την Αγία Τριάδα και ο πλήρης και αληθινός άνθρωπος, ο ενωμένος με όλους τους ανθρώπους, που αποτελούν το σώμα Του, την Εκκλησία. Η αλήθεια αυτή και το γεγονός αυτό αποτελούν ολόκληρο το δόγμα της Ορθοδοξίας και το χριστιανικό ήθος, όπως το παρέδωσαν οι απόστολοι και οι πατέρες.
Στην Ορθοδοξία τα δόγματα τοποθετούνται σε εντελώς διαφορετική προοπτική. Πρόκειται για τη «μωρία του Θεού» που αχρείωσε τη σοφία των σοφών σε αυτόν τον κόσμο για να σώσει τον άνθρωπο. Η Ορθοδοξία πρώτιστα σημαίνει ορθή πίστη, ορθή δόξα για το Θεό, ορθή δοξολογία του Θεού.
Μόνον με την προϋπόθεση της ορθής πίστης, της ορθοδοξίας, αρχίζει να υπάρχει η κοινωνία του προσώπου μας με το Θεό πατέρα εν Χριστώ δια του Αγίου Πνεύματος και ο αγιασμός ολόκληρου του ανθρώπου στην οδό της θεώσεως. Αυτό είναι το ορθόδοξο ήθος και κάθε εκτροπή από αυτό έχει ως συνέπεια την έκπτωση από την πνευματικότητα. Ορθό δόγμα και ορθός βίος είναι αδιάσπαστα στην ορθόδοξη εμπειρία. Το δόγμα επιβεβαιώνει τη νέα πραγματικότητα του χριστιανισμού, είναι η βάση, το θεμέλιο, το στήριγμα και η περιφρούρηση της χριστιανικής ενότητας στην Εκκλησία, που είναι ακριβώς «ο στύλος και το εδραίωμα της αλήθειας», όπως λέει και ο απόστολος των εθνών.
Μόνο στον ευρύτερο χώρο της ορθόδοξης εκκλησιαστικής πραγματικότητας υπάρχει η δυνατότητα αναζήτησης της αληθινής σχέσης του Θεού με τον κόσμο και επαναπροσδιορισμού της σχέσης του ανθρώπου με το Θεό και τον κόσμο και τελικά μόνο σ΄αυτόν το χώρο μπορεί να πραγματωθεί η θεώρηση της πραγματικότητας ως σύνολο. Έξω από αυτόν το χώρο ο άνθρωπος αισθάνεται την αβεβαιότητα και ανασφάλεια της υπάρξεώς του και οδηγείται σε αυτό που σήμερα συμβαίνει, δηλαδή στο να θεωρεί τον κόσμο ως ανταγωνιστή. Μέσα στη σημερινή πολυεπίπεδη κρίση ο άνθρωπος της τεχνολογίας ταλανίζεται και βολοδέρνει ανάμεσα σ΄αυτό που είναι και στη δυνατότητα που του παρέχει η γνώση για να αποκτήσει την αληθινή υπόσταση.
Εξακολουθεί, όμως, στη θεώρηση του ανθρώπου, ως προσώπου να προβάλλει πολλά από τα στοιχεία της υπαρξιακής φιλοσοφίας και μόνον, ενώ στην περιγραφή του υποδειγματικού ανθρώπου κυριαρχούν ο ιδεαλισμός και η ιδεολογία, η φιλοσοφική αφαίρεση, που τελικά στερούν από τον άνθρωπο την αισιοδοξία και την υπομονή, την ελπίδα και την προσμονή για να μεταμορφωθεί και να γίνει αυτό που θα΄πρεπε να είναι. Η υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων της επιστήμης, της τεχνολογίας και γενικότερα της γνώσης μπορεί προσωρινά να επισκιάζει την πραγματικότητα της αδυναμίας της ανθρώπινης σκέψης στο να προσδώσει στον άνθρωπο την αληθινή του μορφή (να τον μορφώσει), αλλά να την εξαλείψει δεν πρόκειται ποτέ να τα καταφέρει.
Ηλίας Κ Μάρκου