Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή, σε όλες τις καπιταλιστικές κοινωνίες όλου του παγκόσμιου ιστού, δημιουργήθηκαν αλλαγές στο τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της κοινωνικής ζωής. Το υλιστικό πρότυπο, ενσωματώθηκε ριζικά στον ρόλο και τις ανάγκες του ρυθμού ζωής. Δημιούργησε αντιλήψεις και αντίστοιχα πρότυπα, επηρεάζοντας το κοινό και τις λειτουργίες της κατανάλωσης.
Χάρη σε αυτά, το άτομο επηρεάζεται και ενεργεί διαφορετικά. Οδηγείται στην απόκτηση αγαθών και σε συνεχή καταναλωτική συμπεριφορά. Η ουσία όμως του καταναλωτικού οράματος, έγκειται στην ικανοποίηση της ακόρεστης επιθυμίας του καταναλωτικού παράγοντα στην αυξημένη επιθυμία της ζήτησης αγαθών. Επιδρά στις αποφάσεις και την νοημοσύνη των ατόμων, δημιουργώντας του νέες ανάγκες. Ανάγκες που πριν δεν υπήρχαν, καθιστώντας τα υποχείρια όργανα της καταναλωτικής μανίας. Τα οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι κατά αυτόν τον τρόπο βιώνουν το νόημα της ζωής και της πραγματικής ευτυχίας. Προβάλλουν αρνητικά και σε μεγάλο βαθμό το πρότυπο του υλικού ευδαιμονισμού, φαινόμενο που παρατηρείται σε κάθε καταναλωτική κοινωνία.
Ερχόμενοι στον σύγχρονο τρόπο ζωής, βασικό στοιχείο που τον χαρακτηρίζει, αποτελεί η αυξημένη και η συνεχής εξέλιξη νέων αναγκών. Διαφόρων ειδών ανάγκες, τόσο στην καταναλωτική βάση, όσο και στα στάδια του κύκλου ζωής της παραγωγικής διαδικασίας. Επηρεάζουν το πλήθος των απλών αναγκών του ατόμου, και αλληλεπιδρούν πάνω σε αυτό. Έχουν πολλά χαρακτηριστικά και ανάλογα με την φύση τους λειτουργούν διαφορετικά. Άλλοτε εμφανίζονται ως μια τάση του ατόμου έντονης ικανοποίησης του με την απόκτηση υλικών αγαθών. Αλόγιστου καταναλωτικού προσανατολισμού και διάθεσης χρόνου και χρήματος. Άλλοτε πάλι, του δημιουργούν την εντύπωση ότι οι ανάγκες του είναι περισσότερες από το επιτρεπτό όριο επιβίωσης. Πράγμα που διαφαίνεται ξεκάθαρα από τους γρήγορους και ταχύτατους ρυθμούς του σημερινού και παγκοσμιοποιημένου τρόπου ανάπτυξης των κοινωνιών.
Ειδικότερα στις μέρες μας, η λειτουργία του καταναλωτισμού έχει υποστεί διαφοροποιήσεις από τις προηγούμενες γενιές. Τα άτομα επηρεάζονται έντονα σε αυτό που επιτάσσει η νέα καταναλωτική αγορά. Ζητούν περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες, οδηγούμενα ακόμη και σε φαινόμενα έντονου βαθμού της υπερκατανάλωσης. Αυτό οφείλεται στην διαπίστωση, ότι ποσοστό ατόμων διακατέχονται από συναισθήματα έντονης κοινωνικής μίμησης και υπερπληθώρας καταναλωτικών αγαθών. Σε μια προσπάθεια κοινωνικής καταξίωσης, διαφοροποίησης και κοινωνικής διάκρισης από το υπόλοιπο καταναλωτικό ρεύμα.
Όλα αυτά συνθέτουν ένα μεγάλο φάσμα αρνητικών συνεπειών έχοντας αντίκτυπο, σε όλα τα στάδια εξέλιξης των ατόμων. Εντείνουν στην δημιουργία νέφους προβλημάτων και δυσλειτουργίας του ρόλου και του θεσμού, της κοινωνίας. Οδηγούν σε ριζικές αλλαγές του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς τόσο στο ίδιο το άτομο, αλλά παράλληλα και όσο στην χαρτογράφηση του υπόλοιπου καταναλωτικού κόσμου. Παίρνουν μέρος στην καθημερινή ζωή, και μέρα με την μέρα μεταβάλλονται με παραπάνω από τον συνηθισμένο τρόπους.
Σύμφωνα με όλα αυτά, είναι αξιοσημείωτο να τονίσουμε και κάποια βασικά στοιχεία επίδρασης και επηρεασμού του καταναλωτισμού, πάνω στον σύγχρονο άνθρωπο. Μερικά από αυτά είναι:
v Δημιουργία νέων αναγκών, περιθωριοποιώντας τις πραγματικές και υπαρκτές ανάγκες
v Αυξημένη και αλόγιστη ζήτηση αγαθών. Οδηγούν στη μείωση του όγκου των διαθέσιμων αγαθών, παράλληλα όμως στην αύξηση του επιπέδου των τιμών και του πληθωρισμού
v Απότομη και ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογικής προόδου, έχοντας ως αποτέλεσμα την ζήτηση αυξημένου επιπέδου ενεργειακής κάλυψης. Οδηγεί σε μείωση των αποθεμάτων 1ων υλών, προξενώντας σημαντικά ενεργειακά προβλήματα
v Ύπαρξη της φτώχειας, της άνισης κατανομής του πλούτου και των περιορισμένων βασικών αγαθών. Οδηγούν στην υποβάθμιση και την υποτίμηση της ανθρώπινης ύπαρξης και ισότητας του κράτους δικαίου
v Έλλειψη πολιτικής συνείδησης, με αποτέλεσμα την εκμετάλλευση του καταναλωτικού κοινού, από δημαγωγούς, άτομα που αποτελούν κίνδυνο ακόμη και για την ίδια την Δημοκρατία
v Παραβατικές συμπεριφορές και κρούσματα κοινωνικής παθογένειας, λόγω της καταναλωτικής μανίας. Ζημιογόνων παραγόντων που αντιστέκονται στους ρυθμούς και τις παραμέτρους της κοινωνικής ευημερίας (εξαρτησιογόνες ουσίες, πορνεία, παιδική εργασία, έγκλημα κ.τ.λ.).
v Αποξένωση, εγωκεντρισμός, εσωστρέφεια ,έλλειψη ομαδικού πνεύματος και κοινωνικού ενδιαφέροντος
v Συναισθήματα υλικού άγχους και απουσία ψυχικής ελευθερίας, για την απόκτηση ολοένα και περισσότερων καταναλωτικών αγαθών
v Ατομική και συλλογική κοινωνική αδιαφορία. Σε θέματα για την συνέχιση του πολιτισμού, του εθνικού ιδεώδες, των επιστημών, των τεχνών και των γραμμάτων. Στοιχεία που υποβαθμίζουν τις κοινωνικές αρετές και λειτουργούν υπό το καθεστώς της σύγχρονης υπερκατανάλωσης
v Έλλειψη σεβασμού του περιβάλλοντος και της φύσης. Μόλυνση του, και απουσία οικολογικής συνείδησης. Υποβάθμιση φυσικού πλούτου και αλόγιστη εκμετάλλευση του
v Υπερεργασία για απόκτηση περισσότερων υλικών αγαθών, οδηγώντας σε ρήξη των διαπροσωπικών σχέσεων. Στα θεμέλια της οικογένειας, του εργασιακού χώρου, της ομαδικής συνεργασίας και όλου του κοινωνικού πλέγματος. Εκμηδενίζει την ατομική αξία, αλλοτριώνοντας την ανθρώπινη φύση. Φαινόμενο που πλήττει την σύγχρονη κοινωνική δομή και την γενικότερη ηθική κρίση.
v Αρνητική συμβολή των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας. Προβολή περιττών αγαθών, επηρεάζοντας την ψυχολογία των καταναλωτών. Προπαρασκευάζουν επιθυμίες και συμπεριφορές, κάνοντας τις διαφημιστικές ιδιότητες του διαφημιστή, σε αισθητική αντίληψη του μελλοντικού καταναλωτή. Στερούν έτσι, την ελευθερία της βούλησης, της ελεύθερης σκέψης και της κριτικής αντίληψης των πραγμάτων. Αδυναμία στην μη σφαιρική σκέψη του καταναλωτή, και της εκμετάλλευσης του από τον καταιγισμό των διαφημιστικών μηνυμάτων
Συνοψίζοντας θα λέγαμε, ότι η εποχή μας συνοδεύεται από μια μάζα καταναλωτισμού και όγκου αγαθών. Ο καταναλωτής επηρεασμένος από τις ψευδεπίγραφες υποσχέσεις αναβάθμισης του << εγώ>> του, επηρεάζεται και οδεύει καθημερινά στους ναούς της <<καταναλωτικής θρησκείας>>. Ταυτίζεται με τους ρυθμούς του νέου, του ξεχωριστού και του διαφορετικού. Πασχίζει με κάθε τρόπο για την απόκτηση νέων πραγμάτων, ώστε να υπερέχει και να διαφοροποιείται από τους άλλους. Αγγίζει τα όρια της υπερβολής και διακατέχεται από σμήνος ψευδαισθήσεων, συνωστιζόμενος ότι αγοράζοντας το ποθούμενο θα΄ναι ταυτόχρονα και ευτυχισμένος. Προσδίδει στην ύπαρξη του προσωρινή χαρά, οδηγείται στην εξάρτηση και γίνεται ένα με το καταναλωτικό σύνδρομο. Έτσι λοιπόν με ταχύτατους ρυθμούς, οδηγούμαστε στα μονοπάτια του σύγχρονου καταναλωτικού κόσμου. Αψηφούμε τους πραγματικούς κινδύνους, και γινόμαστε ένα με το αγαθό. Οδεύουμε στην αλλοτρίωση και την κοινωνική φθορά της ανθρώπινης ύπαρξής, και στην απόκλιση της πραγματικής μας ευτυχίας από τον πραγματικό της στόχο. Εξισώνουμε την ευτυχία με το <<έχειν>> και αφήνουμε το <<είναι>> και την ψυχική ισορροπία για τον βωμό του καταναλωτικού <<θεού>>. Μια κοινωνία με παρουσία πραγμάτων, γεμάτη από υλικά αγαθά, παράλληλα όμως τόσο φτωχή και αδύναμη σε ανθρώπους.
Γεωργαντώνης Κυριάκος
Οικονομολόγος-Λογιστής