Γράφει ο
Απόστολος ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ*
Μία πόλη με μεγάλο ιστορικό παρελθόν, όπως η Θεσσαλονίκη, την προσδιορίζουν τα γεωγραφικάτης δεδομένα, η καταγεγραμμένη ιστορία της και οι παραδόσεις, τα μνημεία της και φυσικά οι άνθρωποί της που συνδέονται μαζί της μέσα από το έργο και την προσφορά τους.Είναι συνεπώς απόλυτα αναγκαίο εφ΄ όσον υπήρχε ή υπάρχει πανεπιστήμιο σε μια πόλη να εξεταστεί ο ρόλος του στην πόλη και το έργο και προσφορά των ανθρώπων του σ΄αυτή.Και ειδικά το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης παρόλο που ιδρύθηκε το 1925 λίγα χρόνια μετά την Απελευθέρωση της πόλης το 1912, έχεισυνδεθεί στενά με την πορεία της πόλης προσδίδονταςμε την παρουσία του χαρακτηριστικά σύγχρονα και προοδευτικά. Μία σύντομη αναφορά στο ηλικίας μόλις 93 χρόνων Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για να γίνουν γνωστά τα κύρια πρόσωπα των καθηγητών που εργάστηκαν σ΄αυτό και για να εκτιμηθεί το έργο και η προσφορά τους. Η ιδέα ίδρυσης πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη ανήκει στην κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου η οποία εκτίμησε πως αυτό ήταν αναγκαίο για τη δεύτερη πληθυσμιακά πόλη της Ελλάδας, με εξαιρετικό λιμάνι και σιδηροδρομικό δίκτυο που την συνέδεε με τις χώρες της Ευρώπης, πρωτεύουσα των λεγόμενων Νέων Χωρών που προέκυψαν από τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13 και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 1914-18 ολοκληρώνοντας σε ένα βαθμό τους στόχους της εθνικής ολοκλήρωσης. Μάλιστα ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, μία εξέχουσα φυσιογνωμία του πολιτικού κόσμου στην Ελλάδα, συνδέθηκε στενά με τη Θεσσαλονίκη καθώς ως υπουργός Συγκοινωνίας στα χρόνια 1917-1920 προώθησε τον πολεοδομικό σχεδιασμό και ανοικοδόμηση της πόλης μετά την καταστροφική μεγάλη πυρκαγιά του 1917 εφαρμόζοντας για πρώτη φορά στην Ελλάδα αναδασμό αστικής γης. Είχαν δε κληθεί να μελετήσουν το όλο θέμα ίδρυσης νέων πανεπιστημίων στην Ελλάδα ο μεγάλος μαθηματικός και καθηγητής Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή και ο Γεώργιος Στρέϊτ υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Βενιζέλου στα χρόνια 1913-1914, που γνώριζαν καλά το θέμα οι οποίοι είχαν αποφανθεί υπέρ της ίδρυσης δύο πανεπιστημίων, έναστη Σμύρνη για τον Μικρασιατικό Ελληνισμό και ένα στη Θεσσαλονίκη για την Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα με σχολές θετικών επιστημών. Είχε μάλιστα γίνει η προμήθεια του σχετικού εξοπλισμού ο οποίος φορτώθηκε σε πλοίο και έπλεε προς τη Σμύρνη αλλά ενώ βρισκόταν εν πλώ επήλθε η κατάρρευση του Μικρασιατικού Μετώπου και η Μικρασιατική Καταστροφή του ΄22 για να επιστρέψει το πλοίο στον Πειραιά και να ξεφορτωθεί στο λιμάνι κακήν- κακώς ο εξοπλισμός του υπό ίδρυση πανεπιστημίου της Σμύρνης.
Ξεκίνημα με περιπέτειες και δυσκολίες
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του ΄22 η πρώτη κυβέρνηση Αλεξάνδρου Παπαναστασίου περιλαμβάνει στις προγραμματικές της δηλώσεις της 24ης Μαρτίου 1924 την απόφαση να ιδρυθεί νέο πανεπιστήμιο στη Θεσσαλονίκη που θα περιλαμβάνει και τις πρακτικές επιστήμες. Όμως δεν φανταζόταν κανείς τις περιπέτειες που έπρεπε να υποστεί η ιδέα αυτή ως ότου γίνει πράξη. Ο τότε υπουργός Παιδείας και Εκκλησιαστικών Ι. Λυμπερόπουλος εισήγαγε το θέμα το θέμα προς ψήφιση στη Βουλή στις 8 Ιουλίου 1924 τονίζοντας πως το νέο πανεπιστήμιο δεν θα υστερεί «… κατ΄ουδέν του παραδεδεγμένου κλασσικού τύπου των πανεπιστημίων» και στις επί μέρους σχολές και κλάδους των τεχνικών εφαρμοσμένων επιστημών«… οίτινες θεωρούνται σήμερα απαραίτητοι διά μίαν χώρα προσαρμοσμένη εις τας συνθήκας του σύγχρονου πολιτισμού».
Το νομοσχέδιο έγινε δεκτό με χειροκροτήματα στη Βουλή και πολλοί ήταν οι βουλευτές που έλαβαν το λόγο για να επαινέσουν την κυβέρνηση Παπαναστασίου για την απόφασή της. Αποτέλεσμα ήταν το νομοσχέδιο να ψηφιστεί επί της αρχής στις 16 Ιουλίου 1924 και την επομένη συνεδρίαση της 17ης Ιουλίου 1924 να ψηφιστεί αρχικά και ως Α΄ ανάγνωση χωρίς να περαιωθεί η διαδικασία.Στη συνέχεια όμως εκδηλώνεται κυβερνητική κρίση με αλλεπάλληλες παραιτήσεις κυβερνήσεων Παπαναστασίου και Σοφούλη για να εισαχθεί εκ νέου το νομοσχέδιο στη Βουλή στις 3 Ιουνίου 1925 με πρωθυπουργό πιά τον Ανδρέα Μιχαλακόπουλο την ίδια όμως ώρα που ο Θεόδωρος Πάγκαλος ετοίμα ξεκίνημα για την ανατροπή της κυβέρνησης. Τελικά το νομοσχέδιο για την ίδρυση πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη ψηφίζεται στο σύνολο στις 5 Ιουνίου 1925 όμως ως ότου καθαρογραφεί και υπογραφεί αλλάζει ο υπουργός Παιδείας και αναλαμβάνει νέος υπουργός ο Κ. Σπυρίδης ο οποίος υπογράφει τον
ιδρυτικό νόμο του νέου πανεπιστημίου με αριθμό 3341 και την ίδια μέρα υπογράφεται και από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Παύλο Κουντουριώτη. Προτού όμως σταλεί προς δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως παραιτείται ο υπουργός Σπυρίδης στις 26 Ιουνίου την ίδια ημέρα που ο Θ. Πάγκαλος πραγματοποιεί πραξικόπημα ανατρέποντας την κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου. Και εδώ συνέβη το μαναδικό : Ο νέος υπουργός Παιδείας και πληρεξούσιος της Θεσσαλονίκης Γ. Χατζηκυριακού να σπεύδει ο ίδιος για να προλάβει να δημοσιεύσει το νόμο 3341 του προκατόχου του Σπυρίδη παρόλο που αυτός μετείχε σε κυβέρνηση που είχε ανατραπεί. Τελικά ο νόμος δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ για να γίνει γεγονός η ίδρυση του νέου πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης χωρίς να σημαίνει πως οι δυσκολίες στην πορεία του έπαψαν να υπάρχουν κυρίως από την στάση του«αθηνοκεντρικού» κράτους που ήθελε τα πάντα να λειτουργούν στην πρωτεύουσα Αθήνα και όχι στην περιφέρεια…
Συγκροτείται το νέο πανεπιστήμιο στη Θεσσαλονίκη
Μετά την ψήφιση του ιδρυτικού νόμου οι τοπικοί παράγοντες στη Θεσσαλονίκη έκαναν το παν για να συγκροτηθεί και να λειτουργήσει το πανεπιστήμιο στην πόλη παρά τις συνθήκες ανωμαλίας που επικρατούσαν και χωρίς εξοπλισμό και στέγη. Τελικά το πανεπιστήμιο στεγάστηκε στη έπαυλη Αλλατίνι στην Ανατολική Θεσσαλονίκη όπου η νεότουρκοι είχαν φυλακίσει κατά την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας το 1909 τον έκπτωτο σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ Β΄ με το χαρέμι του.
Ο Μανώλης Τριανταφυλλίδης
Τον απαραίτητο εξοπλισμό, δηλαδή θρανία και μαυροπίνακα, τα κατασκεύασαν οι εκπαιδευόμενοι μαραγκοί του Παπαφείου και τα έκαναν δώρο στο νεοσύστατο Ανώτατο Πνευματικό Ίδρυμα της πόλης.Πρώτη Σχολή που λειτούργησε ήταν η Φιλοσοφική Σχολή με 15 καθηγητές και 65 φοιτητές. Πρόεδροι του πρώτου πρυτανικού συμβουλίου ορίστηκαν οι καθηγητές Γ. Σωτηριάδης, Γ. Χατζιδάκις και Χ. Τσούντας. Πρώτοι καθηγητές που προσλήφθησαν ήταν ο Γεώργιος Χατζιδάκις (καθηγητής Γλωσσολογίας και θεμελιωτής της γλωσσολογίας στην Ελλάδα),ο Χρίστος Τσούντας (αρχαιολόγος και ιδρυτής της Ελληνικής Προϊστοριολογίας), ο Γεώργιος Γρατσιάτος, ο Χαρίτων Χαριτωνίδης (καθηγητής της Κλασσικής Φιλολογίας), ο Ιωάννης Παπαδόπουλος και ακολούθησε ο Γιάννης Αποστολάκης (καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας), ο Ευστράτιος Πελεκίδης (καθηγητής Αρχαιολογίας και ΄Εφορος Αρχαιοτή των Θεσσαλονίκης) και ο Κωνσταντίνος Ρωμαίος (καθηγητής Αρχαιολογίας). Τα προβλήματα όμως για το νεοσύστατο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης δεν άργησαν να προκύψουν καθώς η υπόσταση και αυτοτέλεια του ιδρύματος κλονίστηκε όταν ο επί δικτατορίας Πάγκαλου υπουργός Παιδείας Δ. Αιγηνίτης , για να δώσει «αντικείμενο» στη νεοσυσταθείσα Ακαδημία Αθηνών με Διάταγμα της 12/15 Ιουνίου 1926,«καταργεί» τον ιδρυτικό νόμο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και βάζει το ίδρυμα κάτω από την«κηδεμονία» της Ακαδημίας. ΄Ετσι τα πάντα θα ρυθμίζονταν αποκλειστικά από την Αθήνα και η πόλη της Θεσσαλονίκης θα ήταν ουσιαστικά στο περιθώριο. Με την ανατροπή της δικτατορίας του Πάγκαλου από τον Κονδύλη στις 7 Αυγούστου 1936 η υπόθεση δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο καθώς καταργείται το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης «…απολυομένων πάντων των εις αυτό διορισθέντων καθηγητών άμα τη δημοσιεύσει του παρόντος»(Νομοθετικό Διάταγμα 3.9.1926). Ευτυχώς όμως που ο Κονδύλης αλλάζει γνώμη μετά από τις έντονες αντιδράσεις παραγόντων της Βόρειας Ελλάδας και με άλλο Νομοθετικό Διάταγμα της 21.9.1926 επαναφέρει σε ισχύ τον ιδρυτικό Νόμο 3341 του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το πρόβλημα αυτό ξεπεράστηκε αλλά οι δυσκολίες συνεχίστηκαν καθώς τα οργανωτικά, λειτουργικά και οικονομικά θέματα και προβλήματα ήταν πολλά. Πρώτη άρχισε να λειτουργεί η Φιλοσοφική Σχολή αλλά τα μαθήματα γίνονταν χωρίς βιβλία και χωρίς σημειώσεις με αποτέλεσμα οι πρώτοι φοιτητές να κατέβουν σε απεργία στις 19.5.1927. Η απεργία τους μάλιστα συνέπεσε με την απεργία στην πόλη των καπνεργατών με αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί από τις αρχές ως … κομμουνιστική ενέργεια.Μετά τις πρώτες δυσκολίες, χάρη στο ζήλο των καθηγητών και φοιτητών του ιδρύματος και στη συμπαράσταση όλων των τάξεων του λαού της πόλης και της Μακεδονίας, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης άρχισε με βραδύ αλλά σταθερό ρυθμό να αναπτύσσεται σε σύγχρονο προοδευτικό πνεύμα που αποτέλεσε και αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό του ως σήμερα.
Η προοδευτική πορεία
Η πορεία του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ήταν παράλληλη με τα συνταρακτικά γεγονότα εκείνης της περιόδου στη χώρα και ειδικά στη Θεσσαλονίκη που χαρακτηρίστηκε «μοιραία πόλη» του Μεσοπολέμου.Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του ΄22 και τον ερχομό και εγκατάσταση εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων στη χώρα και ειδικά στη Θεσσαλονίκη και στα μεγάλα αστικά κέντρα, ακολουθεί μία περίοδος κινημάτων όπου η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στο επίκεντρο των ταραχών γεγονός που επηρεάζει σημαντικά και αρνητικά την ανάπτυξή της τα ίδια χρόνια που και η Ευρώπη βιώνει την ίδια κατάσταση.
Ο Ιωάννης Κακρίδης
Παρόλα αυτά μέσα στις ανώμαλες συνθήκες της εποχής ιδρύεται και αρχίζει να λειτουργεί στην πόλη στις 3.10.1926 η Διεθνής ΄Εκθεση Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ) που αποτέλεσε έναν θεσμό πρωτόγνωρο για την Ελλάδα της εποχής. Εμπνευστής της ο βουλευτής Χαλκιδικής Νικόλαος Γερμανός που κατόρθωσε με την σύμπραξη πολλών προοδευτικών Θεσσαλονικέων να γίνει πράξη το όραμά του κατορθώνοντας να φέρει στην 1η ΔΕΘ πολλούς εκθέτες από την Ελλάδα και το Εξωτερικό και 150.000 επισκέπτες στη Θεσσαλονίκη με αιτία την ΄Εκθεση. Συγχρόνως καταγράφεται στην ίδια ΄Εκθεση η εγκατάσταση και λειτουργία του πρώτου ραδιοφωνικού σταθμού στην Ελλάδα (και στα Βαλκάνια) από τον πρωτοπόρο της Ραδιοφωνίας Χρίστο Τσιγγιρίδη.Στο προοδευτικό κίνημα που επικρατεί στην πόλη αυτά τα χρόνια καταγράφεται και η ανάπτυξη του φεμινιστικού κινήματος στη Θεσσαλονίκη και η ίδρυσητο 1928 της «Φεμινιστικής ΄Ενωσης Μακεδονίας-Θράκης» με πρόεδρο την Ελένη Παγκάλου καθώς και η δράση των πρωτοπόρων του γυναικείου κινήματος μεταξύ των οποίων και η Μερόπη Τσιώμου – Βασιλικού που υπήρξε μέλος της «Παγκόσμιας Οργάνωσης υπέρ της Ειρήνης» εκδίδοντας δύο έντυπα ,το «Ημερολόγιο της Θεσσαλονίκης» και την εφημερίδα«Εφημερίς των Γυναικών» που κυκλοφόρησε σε ολόκληρη τη Βόρεια Ελλάδα.Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης έχει ήδη αποκτήσει οντότητα και υπόσταση και η έπαυλη Αλλατίνι δεν επαρκεί πιά για να καλυφθούν οι ανάγκες του σε χώρους οπότε αποφασίζεται τον Οκτώβριο του 1927 να μεταφερθεί στο γνωστό κτίριο της Εθνικής Αμύνης που ως τότε λειτουργούσε ως Στρατιωτικό Νοσοκομείο , έργο του Βιταλιάνο Ποζέλλι,στο οποίο την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας στεγαζόταν η Τουρκική Δημόσια Προπαρασκευαστική Σχολή (Ιδαδιέ) από την οποία αποφοιτούσαν στελέχη της δημόσιας διοίκησης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Ο Αριστόβουλος Μανεσης
Ο καθηγητής της Κλασικής Φιλολογίας Χαρίτων Χαριτωνίδης ήταν αυτός που επιμελήθηκε να γραφεί στο πρόπυλο του κτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής η φράση «ΜΟΥΣΑΙΣ ΧΑΡΙΣΙΘΥΕ» αφιερώνοντας το όλο ίδρυμα στις Μούσες της Αρχαίας Ελληνικής εποχής … Την επόμενη περίοδο 1927 – 1937 θα ιδρυθούν και θα λειτουργήσουν στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης οι Σχολές Φυσικών και Μαθηματικών Επιστημών ενώ την περίοδο 1929 – 1930 θα λειτουργήσει η Σχολή Νομικών και Οικονομικών Επιστημών και το 1937 η Κτηνιατρική Σχολή.
Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση και Θεσσαλονίκη
Με την επάνοδο του Ελευθερίου Βενιζέλου στην Ελλάδα το Μάϊο του 1928, η Θεσσαλονίκη καθίσταται«κέντρο» της Βαλκανικής και γνωρίζει ιδιαίτερη πνευματική ανάπτυξη . Στις εκλογές μάλιστα της 19ης Αυγούστου 1928 ο Βενιζέλος όχι τυχαία θα αρχίσει τον εκλογικό του αγώνα από τη Θεσσαλονίκη όπου θα ανακοινώσει την εξωτερική πολιτική και το πρόγραμμα της κυβέρνησης του στο λόγο του από τον εξώστη του ξενοδοχείου «Μάτζεστικ» προς ένα τεράστιο πλήθος φίλων και οπαδών του για να ακολουθήσει σαρωτική νίκη του στις εκλογές και η μακροβιότερη κυβέρνηση του από κάθε προηγούμενη από τις 4 Ιουλίου 1928 ως τις 4 Νοεμβρίου 1932 … Με την περίοδο αυτή συνδέεται η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και επικεντρώνεται στη Θεσσαλονίκη στην οποία άλλωστε άρχισε την περίοδο της Προσωρινής Κυβέρνησης Βενιζέλου – Κουντουριώτη– Δαγκλή στην πόλη το 1917 με τη δημιουργία του ιστορικού «Τριμελούς Εκπαιδευτικού Συμβουλίου»που αποτελούσαν οι μεγάλοι παιδαγωγοί Δημήτριος Γληνός, Μανόλης Τριανταφυλλίδης και Αλέξανδρος Δελμούζος. Με την ανάληψη ξανά της εξουσίας από τον Βενιζέλου δόθηκε και πάλι η δυνατότητα εφαρμογής στην πράξη των Μεταρρυθμίσεων στην Εκπαίδευση με «κέντρο» τη Θεσσαλονίκη όπου βρίσκονται οι μεγάλοι παιδαγωγοί και ανάμεσά τους φυσικά ο καθηγητής πιά Γλωσσολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Μανόλης Τριανταφυλλίδης που υπήρξε ο συγγραφέας της «Νεοελληνικής Γραμματικής». Στα χρόνια του Τριανταφυλλίδη η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αποτέλεσε την «έδρα»του «δημοτικισμού» αλλά και πηγή προοδευτικού και ανανεωτικού πνεύματος για μεγάλη περίοδο και ως τη σύγχρονη εποχή. Μεγάλη ήταν όμως και η προσφορά του καθηγητή από το 1929 της Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Αλέξανδρου Δελμούζου ο οποίος εκτός από τους αγώνες του για την Ανανέωση της Ελληνικής Παιδείας στη χώρα, ίδρυσε και λειτούργησε στη Θεσσαλονίκη στα χρόνια 1933 – 1934 και το γνωστό Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Την ίδια περίοδο δίδαξαν στη Θεσσαλονίκη και οι πρωτοπόροι παιδαγωγοί Θεόδωρος Κάστανος και ο Μίλτος Κουντουράς ουσιαστικός δημιουργός του περίφημου «Διδασκαλείου Θεσσαλονίκης». Λίγο αργότερα, το 1931, θα έλθει στη Θεσσαλονίκη και ο κεκηρυγμένος «δημοτικιστής»Ιωάννης Θ. Κακριδής που δίδαξε για εννιά χρόνια στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης έχει πιά καταστεί«κέντρο» της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης και του«δημοτικισμού» για ολόκληρη την Ελλάδα. ΄Οταν λίγο αργότερα, στις 6 Νοεμβρίου 1933, θα πραγματοποιηθεί η Δ΄ Βαλκανική Διάσκεψη στη Θεσσαλονίκη αυτή θα γίνει στην αίθουσα Τελετών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στην προσπάθεια του Αλέξανδρου Παπαναστασίου να συνδέσει την ανάγκη της βαλκανικής συνεργασίας με την πνευματικότητα που εμπνέει στην Ελλάδα και πέραν αυτής το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Χαρακτηριστικά τα λόγια του Παπαναστασίου που κήρυξε την έναρξη των εργασιών της Διάσκεψης λέγοντας: «… Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης είναι νεότατον αλλά φέρει το όνομα ενός από τους αρχαιότερους φιλοσόφους του κόσμου.Φιλόσοφος ο οποίος ήσκησε μεγίστην επίδρασιν είς την πνευματική εξέλιξιν της ανθρωπότητος. Το γεγονός ότι στεγαζόμεθα εις αυτό το τέμενος των Μουσών που φέρει το όνομα του Αριστοτέλους μας επιβάλλει περισσότερον την υποχρέωσιν να προσπαθήσωμεν να στηρίζωμεν και να διατυπώσωμεν όσο το δυνατόνπερισσότερον επιστημονικώς τις αποφάσεις μας και να μην χάσουμε από τους οφθαλμούς μας τον τελικόν σκοπόν : την Βαλκανικήν ΄Ενωσιν».
Μεταξική δικτατορία
΄Όλα όμως αυτά ανατράπηκαν με την ανάληψη της εξουσίας από τον Ιωάννη Μεταξά και τη δικτατορία που ακολούθησε αμέσως στη συνέχεια και είχε ολέθριες συνέπειες για τη Θεσσαλονίκη.Μετά τον αιφνιδιαστικό θάνατο του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Δεμερτζή στις 13 Απριλίου 1936 και την άνοδο του Ιωάννη Μεταξά στην εξουσία αλλάζουν τα πάντα στην Ελλάδα που περνά ταχύτατα σε μια βαθιά κοινωνική και οικονομική κρίση όπως άλλωστε και πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης μετά το «κραχ» του Χρηματιστηρίου της Ν. Υόρκης το 1929 στις ΗΠΑ.Η κυβέρνηση Μεταξά λαμβάνει μάλιστα με ευκολία ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή στις 25 Απριλίου 1936 και ο δρόμος για την δικτατορία ανοίγει διάπλατα για τον εκλεκτό των ανακτόρων μετά μάλιστα τον ξεσηκωμό των καπνεργατών και τα αιματηρά γεγονότα του Μάη του ΄36 στη Θεσσαλονίκη. Στις 4 Αυγούστου 1936 ο Μεταξάς, χωρίς να ενημερώσει κανέναν και επικαλούμενος … «κομμουνιστικό κίνδυνο»προχωράει στην αναστολή άρθρων του Συντάγματος και στη διάλυση της Γ΄Αναθεωρητικής Βουλής χωρίς να προκηρύξει εκλογές κηρύσσοντας δικτατορία για να αρχίσουν αμέσως διώξεις, φυλακίσεις και εξορίες των αντιφρονούντων παράλληλα με την διάλυση των κομμάτων. Η φασιστική ιδεολογία κυριαρχεί παντού και το κράτος ανασυγκροτείται με βάση τα αυταρχικά καθεστώτα της εποχής χωρίζοντας τους πολίτες σε«εθνικόφρονες» και μη και καταργώντας το πολιτικές και ατομικές ελευθερίες για να εισέλθει η Ελλάδα στη σκοτεινή περίοδο της Μεταξικής δικτατορίας που έγινε άμεσα αισθητή στο χώρο του Πνεύματος και της Παιδείας σε όλα τα επίπεδα. Το 1938 μάλιστα, μετά την ίδρυση της ΕΟΝ (Εθνικής Οργάνωσης Νέων) στην Αθήνα αρχικά ιδρύεται και στη Θεσσαλονίκη στη συνέχεια η «Φοιτητική Χιλιαρχία» που περιλαμβάνει υποχρεωτικά όλους τους φοιτητές των δύο πανεπιστημίων της χώρας. Όμως παρά τις απειλές και τους εκβιασμούς οι φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αντέδρασαν και ελάχιστοι ήταν τελικά αυτοί που προσχώρησαν στη φασιστική αυτή οργάνωση του καθεστώτος. Παράλληλα αρχίζουν οι διώξεις των μεγάλων μεταρρυθμιστών παιδαγωγών και οραματιστών για μία ανανέωση της παιδείας στη χώρα και επίλυση των διαφόρων γλωσσικών προβλημάτων.Τότε ήταν που ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αλέξανδρος Δελμούζος διώκετα ιαπό τον τότε υπουργό Παιδείας Κ. Γεωργακόπουλο και αναγκάζεται να παραιτηθεί ενώ καταργείται η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση σε όλα τα σχολεία της χώρας. Επόμενη απηνής δίωξη στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης από το Μεταξικό καθεστώς ήταν του καθηγητή και πρύτανη του πανεπιστημίου Αβροτέλη Ελευθερόπουλου που δίδασκε Κοινωνιολογία στη Σχολή Νομικών και Οικονομικών Επιστημών με αιτία τις φωτισμένες και προοδευτικές απόψεις και αντιλήψεις του. Ο καθηγητής Ελευθερόπουλος αυτός που όταν δίδασκε στο πανεπιστήμιο της Ζυρίχης παρακολουθούσαν τα μαθήματά του ο Λένιν, ο Πλεχάνοφ, ο Τρότσκι κ.ά. Την ίδια επίσης περίοδο απομακρύνθηκαν από το καθεστώς και οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Μανόλης Τριανταφυλλίδης , Νικόλαος Παπαδάκης, Γιάννης Αποστολάκης, Κωνσταντίνος Ρωμαίος κ.ά.
Στα χρόνια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου
Την 1η Σεπτεμβρίου 1939 αρχίζει ο πολυαίμακτος Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος με την εισβολή των στρατευμάτων της ναζιστικής Γερμανίας στην Πολωνία.Στις 28 Οκτωβρίου 1940 αρχίζει ο Ελληνο-Ιταλικός Πόλεμος 1940-41 και στις 6 Απριλίου 1941 λαμβάνειχώρα η εισβολή των Γερμανικών στρατευμάτωνστην Ελλάδα για να αρχίσει η μαύρη περίοδος τηςΤριπλής Κατοχής τις οδυνηρές συνέπειες της οποίαςπλήρωσε με βαρύτατο τίμημα η χώρα και ο λαόςμας. Στις 9 Απριλίου 1941 τα τεθωρακισμένα τωνΓερμανών φτάνουν στη Θεσσαλονίκη και στην είσοδοτης πόλης τα υποδέχεται επιτροπή αποτελούμενηαπό τον μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιο, τονδήμαρχο Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνο Μερκουρίου και τον στρατιωτικό διοικητή Θεσσαλονίκης ΝικόλαοΡαγκαβή. Χρέη διερμηνέα στη συνάντηση αυτή άσκησε ο γερμανοσπουδαγμένος, αντιμαρξιστής και γερμανόφιλος καθηγητής της Σχολής Νομικώνκαι Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στα χρόνια 1928 – 1950 Περικλής Βιζουκίδης που εκπροσωπούσε μία ολιγομελή ομάδα καθηγητών του πανεπιστημίου με φιλογερμανικές-φασιστικές αντιλήψεις και ιδέες που ενεργούσαν χωρίς καμιά εξουσιοδότηση από τους άλλους καθηγητές του πανεπιστημίου. Αμέσως στη συνέχεια οι Γερμανοί εισήλθαν στην πόλη της Θεσσαλονίκης για να φύγουν απ΄αυτή στις 30 Οκτωβρίου 1944 αφήνοντας πίσω τους μία πόλη που πλήρωσε βαρύτατο τίμημα αλλά δεν υποτάχθηκε στον κατακτητή. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής 1941- 44 το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης έχασε όλες τις εγκαταστάσεις του που επιτάχθηκαν απ΄ τους Ναζί αλλά η λειτουργία του συνεχίστηκε κάτωαπό ιδιαίτερα αντίξοες και δυσμενείς συνθήκες σε διάφορους ιδιωτικούς χώρους, κινηματογράφους,λέσχες, υπόγεια, ακόμα και σε σπίτια Θεσσαλονικέων που προσέφεραν ευχαρίστως τους χώρους.
Ο Μανώλης Ανδρόνκος
Παρόλα αυτά και κάτω από αυτές τις συνθήκες όχι μόνο δεν σταμάτησε να λειτουργεί το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης αλλά με θάρρος και τόλμη θα ιδρυθεί το 1942 η Θεολογική και η Ιατρική Σχολή καθώς και το Χημικό – Φυσιογνωστικό Τμήμα στα πλαίσια λειτουργίας της Φυσικομαθηματικής Σχολής.Από την πρώτη ώρα της Κατοχής οι καθηγητές και φοιτητές αντιστάθηκαν στους κατακτητές με κάθε τρόπο για να οργανωθεί ο χώρος της αντίστασης που προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στην Εθνική Αντίσταση. Μάλιστα δύο φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο Σωκράτης Διορινός (φοιτητής της Νομικής) και ο Ηλίας Καπέσης (φοιτητής της Φυσικομαθηματικής Σχολής) συνελήφθησαν απ΄τις κατοχικές αρχές για την αντιστασιακή τους δράση, δικάστηκαν, καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν στις 13 Νοεμβρίου 1941 . ΄Ηταν οι πρώτοι ΄Ελληνες φοιτητές που εκτελέστηκαν στην Ελλάδα για την αντιστασιακή τους δράση κατά τη διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου. Στο χώρο του Αναγνωστηρίου του πανεπιστημίου τα υπόλοιπα χρόνια της Κατοχής γίνονταν μυστικές συναντήσεις καθηγητών και φοιτητών με τους «ΕΑΜίτες»καθηγητές Χαράλαμπο Θεοδωρίδη, Αντώνιο Σιγάλα,
Γιάννη Ιμβριώτη, Γιώργο Τενεκίδη κ.ά. Το θάρρος, η τόλμη, η αυτοθυσία και η αλληλεγγύη που επέδειξαν οι φοιτητές εκείνα τα μαύρα χρόνια της Κατοχής υπήρξαν απαράμιλλα και ενίσχυσαν το σθένος και το ηθικό του λαού μας που υπέφερε σκληρά. Δεν δίστασαν ακόμα να γιορτάσουν το «ΟΧΙ» στις 28 Οκτωβρίου 1941 και την εθνική επέτειο της Επανάστασης του΄21 στις 25 Μαρτίου 1942 και ΄43 λαμβάνοντας μέρος σε δοξολογίες για το γεγονός στο ναό της Αγίας Σοφίας, κάνοντας παρελάσεις στους δρόμους της Θεσσαλονίκης κρατώντας την ελληνική σημαία τραγουδώντας τον Εθνικό ΄Υμνο και στεφανώνοντας με λουλούδια το άγαλμα του αγωνιστή του ΄21 Καρατάσσου που βρίσκονταν απέναντι στην είσοδο του Πανεπιστημίου και την προτομή του Βότση στον Λευκό Πύργο αγνοώντας τις γερμανικές φρουρές που τους παρακολουθούσαν με τα πολυβόλα στα χέρια … Μετά το 1943 όταν η Εθνική Αντίσταση στη χώρα μας κλιμακώθηκε και οργανώθηκε καλύτερα, ο πολιτιστικός χώρος προσέφερε πολλά καθώς με διάφορες εκδηλώσεις ενισχύονταν το ηθικό των πολιτών με την ελπίδα της σύντομης Απελευθέρωσης να διαδέχεται την απογοήτευση και τον φόβο. Στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης την πρωτοβουλία ανέλαβαν οι φοιτητές πραγματοποιώντας πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις,διαλέξεις, φιλολογικές συναντήσεις, καλλιτεχνικές εκθέσεις, θεατρικές παραστάσεις κλπ Το καλοκαίρι μάλιστα του 1943 ιδρύεται ο «Εκπολιτιστικός΄Ομιλος Πανεπιστημίου» (ΕΟΠ) ενώ το Φεβρουάριο του 1944 εκδίδεται το δεκαπενθήμερο φοιτητικό περιοδικό «Ξεκίνημα» με αρχισυντάκτη τον φοιτητή τότε Μανόλη Αναγνωστάκη στις σελίδες του οποίου υπήρχαν δημοσιευμένα κείμενα καθηγητών και φοιτητών. Όταν ακόμα στις αρχές του 1943 οι ΄Ελληνες αντιμετώπιζαν την απειλή της πολιτικής επιστράτευσης με την αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία, υπήρξαν έντονες αντιδράσεις με τους φοιτητές να πρωτοστατούν στις παλαϊκές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, απεργίες, συλλαλητήρια και μαχητικές διαδηλώσεις. Στις 13 Μαρτίου 1943 οι φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης πραγματοποιούν μεγάλη διαδήλωση διαμαρτυρίας που συγκλόνισε και αφύπνισε τους Θεσσαλονικείς αλλά προκάλεσε και σκληρές αντιδράσεις από τις αρχές Κατοχής. Μετά από μπλόκο στη Φοιτητική Λέσχη συλλαμβάνονται 185 φοιτητές και κλείνονται στο στρατόπεδο θανάτου «Παύλος Μελάς»Θεσσαλονίκης. Ακόμα μεγάλη ήταν η αντίδραση των φοιτητών όταν το Γερμανικό Στρατηγείο στο Πανόραμα Θεσσαλονίκης αποφάσισε την επέκταση της Βουλγαρικής Ζώνης Κατοχής στη Μακεδονία δίδοντας στους Βούλγαρους τη δυνατότητα να εγκατασταθούν ακόμα και στη Θεσσαλονίκη τον Ιούλιο του 1943. Οι φοιτητές μετείχαν τότε σε ένοπλες επιθέσεις κατά των Γερμανών όπως έγινε στις 12 Μαϊου 1944 όταν σκοτώθηκε ο φοιτητής Πάνος Δουλγεράκης (μέλος του ΕΑΜ Νέων του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης) σε συμπλοκή με γκεσταπίτες και ταγματασφαλίτες στην περιοχή Χαριλάου Θεσσαλονίκης. Οι καθηγητές που μετείχαν στην Αντίσταση ήταν ο Γιάννης Ιμβριώτης,ο Γιώργος Τενεκίδης, ο Νίκος Ρουσόπουλος, ο Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, ο Αντώνιος Σιγάλας , ο Κώστας Τζώνης και ο Δημήτριος Καββάδας. Μετά τον πόλεμο οι πρυτανικές αρχές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μετά από πρόταση του καθηγητή Ιωάννη Θ. Κακριδή τοποθέτησε μαρμάρινη στήλη στον αύλειο χώρο της Φιλοσοφικής Σχολής σε ανάμνηση των αγώνων των καθηγητών και φοιτητών κατά των κατακτητών την περίοδο της Κατοχής όπου αναγράφεται το εξής επίγραμμα «ΑΚΜΗΣΕΣΤΗΚΥΙΑΝ ΕΠΙ ΞΥΡΟΥ ΕΛΛΑΔΑ ΠΑΣΑΝ ΤΑΙΣΑΥΤΩΝ ΨΥΧΑΙΣ ΚΕΙΜΕΘΑ ΡΥΣΑΜΕΝΟΙ».
Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μετά τον πόλεμο
Στα χρόνια του Εμφυλίου σπαραγμού που ακολούθησε στην Ελλάδα σχεδόν αμέσως μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμo υπήρξαν χρόνια σκληρής δοκιμασίας και για τη Θεσσαλονίκη με την τρομοκρατία, τις βιαιότητεςκαι ένοπλες συγκρούσεις να καθιστούν εφιαλτική τη νεπιβίωση στις πόλεις και την ύπαιθρο. Δύο γεγονότααυ τής της περιόδου είναι απολύτως ενδεικτικά της ζοφερής κατάστασης που επικρατούσε στη Θεσσαλονίκη: η δολοφονία του Γιάννη Ζέβγου στις 20.3.1947 και η δολοφονία του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ το Μάϊο του 1948 που απασχόλησε σχεδόν ολόκληρο τον κόσμο.
Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου
Ο Εμφύλιος Πόλεμος 1946 -49 τελείωσε με δραματικό τρόπο τον Αύγουστο του 1949 με θύματα πολύ περισσότερα από τον Ελληνο-ιταλικό και Ελληνο-γερμανικό πόλεμο μαζί. Ανάμεσα στους μελλοθανάτους των ΄Εκτακτων Στρατοδικείων ήταν και ο ποιητής της Θεσσαλονίκης Μανόλης Αναγνωστάκης , στέλεχος της ΕΠΟΝ, αρχισυντάκτης του φοιτητικού πολιτιστικού περιοδικού «Ξεκίνημα»της Κατοχής με μεγάλη αντιστασιακή δράση. Στη σκληρή μετεμφυλιακή εποχή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης λαμβάνει χώρα ένα σημαντικό γεγονός:Πρόκειται για τη διεξαγωγή του 9ου Διεθνούς Βυζαντινολογικού Συνεδρίου στο διάστημα από 12-19 Απριλίου 1953 το οποίο βοήθησε στο να γίνουν παγκοσμίως γνωστά τα μοναδικά βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης . ΄Ελαβαν μέρος 200 περίπου επιστήμονες, ιστορικοί, συγγραφείς και ερευνητές παγκοσμίου κύρους και ανάμεσά τους ήταν οι : A.Vasiliev, H. Gregoire, Fr. Dolge, P. Lemerle, A. Dain, St.Runciman, E. Dyggve κ.ά .Στη διοργάνωση και διεξαγωγή του Συνεδρίου μεγάλη ήταν η προσφορά του τότε πρύτανη του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πρώτου Εφόρου Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης Ανδρέα Ξυγγόπουλου , του καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής Στίλπωνα Κυριακίδη και του καθηγητή Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής Στυλιανού Πελεκανίδη. ΄Ηταν η εποχή όπου με βάση το άρθρο 7του Νόμου 3108/1954 το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μετονομάστηκε μετά από εισήγηση του τότε πρύτανη Μαρίνου Σιγάλα και απόφαση της Συγκλήτου σε «Áριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης». Νέες δυνατότητες και προοπτικές προέκυψαν για το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης τα επόμενα χρόνια όταν το 1955 ιδρύθηκε η Πολυτεχνική Σχολή με το Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών να αρχίζει να λειτουργεί κάτω από δύσκολες συνθήκες λόγω έλλειψης χώρων και καθηγητών στα υπόγεια τουκτιρίου της Φιλοσοφικής Σχολής. Οι πρώτοι άξιοι καθηγητές του Γ. Νιτσιώτας, Α. Σιμόπουλος, Π. Σκοπετέας, Ι. Αυδής, Μ. Φλωράς κ.ά. εργάστηκαν με πάθος για να αποκτήσει στερεά θεμέλια η νέα σχολή που συνέβαλε ουσιαστικά στην ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης και στην άρτια εκτέλεση των δημοσίων έργων στη Μακεδονία και σε ολόκληρη τη χώρα.Τρία χρόνια αργότερα, το 1958, θα ιδρυθεί στην Πολυτεχνική Σχολή και το Τμήμα Αρχιτεκτόνων με νέους καθηγητές ηλικιακά και από άποψη γνώσεων και αντιλήψεων για την αρχιτεκτονική, την πολεοδομία,την χωροταξία και την ανάπτυξη. Ανάμεσά τους οι :Ν. Μουτσόπουλος, Δ. Φατούρος, Π. Καραντινός, Ι.Τριανταφυλλίδης, Θ. Βαλεντής, Χ. Λεφάκης κ.ά. Το 1954 ήταν το έτος που κυριάρχησε στην Ελλάδα το Κυπριακό πρόβλημα με μεγάλες διαδηλώσεις που συνοδεύονταν συχνά με συγκρούσεις φοιτητών με την αστυνομία όπως έγινε στη Θεσσαλονίκη στις 16 Δεκεμβρίου 1954 σε μεγάλη διαδήλωση διαμαρτυρίας μετά την απόρριψη προσφυγής της Ελλάδας στον ΟΗΕ για την Κύπρο. Επίσης οργή και αγανάκτηση κυριάρχησε στην Ελλάδα και φυσικά και στη Θεσσαλονίκη στις 9 και 10 Μαίου 1956 μετά την εκτέλεση με απαγχονισμό στη τους ΄Αγγλους αποικιοκράτες των Κυπρίων αγωνιστών Καραολή και Δημητρίου που προκάλεσαν έντονες διαμαρτυρίες σε ολόκληρη την Ελλάδα.Ιδιαίτερα έντονη ήταν η διαμαρτυρία των φοιτητών της Θεσσαλονίκης στις 9 Νοεμβρίου 1956 για τους διωγμούς των Κυπρίων αγωνιστών και το θάνατο του Κύπριου αγωνιστή Κυριάκου Μάτση που είχε σπουδάσει γεωπόνος στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και ήταν ιδιαίτερα αγαπητός από τους συμφοιτητές του και από τους Θεσσαλονικείς. Παρά τα μεγάλα προβλήματα τα επόμενα χρόνια παρατηρείται μία άνθηση πολιτιστική στο χώρο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το 1958 διαπιστώνεται ακόμα μία θεατρική και καλλιτεχνική αναγέννηση που ο Θεσσαλονικιός σκηνοθέτης Κυριαζής (Ζήζος) Χαρατσάρης, συνεργάτης του Κάρολου Κουν και της Κατερίνας, ιδρύει το «Φοιτητικό Θέατρο Θεσσαλονίκης» για να προχωρήσει μετά τρία χρόνια,το 1961, στην ίδρυση και του «Ελεύθερου Θεάτρου Θεσσαλονίκης».Το 1960 , σε περίοδο μεγάλης πολιτικής κρίσης,εκδηλώνεται ένα φοιτητικό κίνημα στα δύο Πανεπιστήμια της χώρας Αθηνών και Θεσσαλονίκης με δύο συνθήματα. Το ένα για την εφαρμογή του άρθρου 114 του Συντάγματος για την προστασία της Δημοκρατίας και των ελευθεριών και πολιτικών δικαιωμάτων των πολιτών και το άλλο για την διάθεση ποσοστού 15% από τον Προϋπολογισμό του κράτους για την Παιδεία σε όλες τις βαθμίδες της. Στις 4 Νοεμβρίου 1962 οι φοιτητές όλων των Σχολών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης θα πραγματοποιήσουν μία μεγάλη ειρηνική εκδήλωση διαμαρτυρίας για τη μη ικανοποίηση αυτών των αιτημάτων που θα μείνει στην ανάμνηση των Θεσσαλονικέων …Αμέσως στη συνέχεια, στα τέλη του 1962 και αρχές του 1963, με τα πολιτικά πάθη να οξύνονται σε ολόκληρη τη χώρα, θα αρχίσουν και θα ενταθούν στην πόλη φοιτητικές εκδηλώσεις υπέρ της ειρήνης, για την ανάγκη προστασίας της Δημοκρατίας και κατά του παρακράτους βίας και καταστολής που οδήγησαν στη δολοφονία του «φιλειρηνιστή» βουλευτή Γρηγορίου Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη στις 22 Μαϊου 1963.
Αντίσταση στα χρόνια της Χούντας
Από τα τέλη του 1966 και τους πρώτους μήνες του του 1967 είχε γίνει πιά ορατό ότι θα ακολουθούσε σύντομα κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος στη χώρα. Οι φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αντέδρασαν τότε δυναμικά την ίδια περίοδο που οι αγρότες ξεσηκώθηκαν και κατέκλυσαν την πόλη για την ικανοποίηση των δίκαιων αιτημάτων τους με αποτέλεσμα να επέμβουν η αστυνομία και ο στρατός καταστέλλοντας βίαια κάθε αντίδραση και εισβάλλοντας στα κτίρια του Πανεπιστημίου. Ο καθηγητής της Φιλοσοφικής Δημήτρης Μαρωνίτης περιγράφει με σαφήνεια και φρίκη τι επικράτησε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης εκείνες τις μέρες και την 21η Απριλίου 1967 που εκδηλώθηκε το στρατιωτικό πραξικόπημα που κατέλυσε τη δημοκρατία στη χώρα για να ακολουθήσει μία περίοδος 7 χρόνων σκότους και παρακμής που ολοκληρώθηκε με το εθνικό δράμα της Κύπρου το 1974 …Καθηγητές και φοιτητές, πλην ελαχίστων περιπτώσεων,αντιστάθηκαν με κάθε τρόπο στη Χούντα τωνn συνταγματαρχών. Ιστορικός υπήρξε ο λόγος του καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αριστόβουλου Μάνεση στο αμφιθέατρο του Χημείου στις 18 Ιανουαρίου 1968 προς τους φοιτητές με τον
οποίο τους καλούσε δημόσια να αντιδράσουν στο στρατιωτικό καθεστώς υπερασπίζοντας τη δημοκρατία και τον πολιτισμό. Αποτέλεσμα ήταν να συλληφθεί ο Μάνεσης, να απολυθεί από τον Πανεπιστήμιο και να εξοριστεί στο Λιδορίκι της Φωκίδας. Παρόμοια ήταν συμπεριφορά της Χούντας και στον καθηγητή Δημήτρη Μαρωνίτη ο οποίος παρά τις απειλές μίλησε και αυτός δημόσια στους φοιτητές κατά του καθεστώτος με αποτέλεσμα να συλληφθεί , να κακοποιηθεί βάναυσα και να φυλακιστεί στη συνέχεια. Την ίδια τύχη είχε και ο καθηγητής Δημήτριος Ευρυγένης καθώς και ο καθηγητής Εμμανουήλ Κριαράς .Οι φοιτητές αντέδρασαν από την αρχή κατά της χούντας και πολλοί από αυτούς συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν για τη δράση τους. Το 1972 οι κινητοποιήσεις των φοιτητών εντάθηκαν αρχικά με αποχή διαρκείας από τα μαθήματα με αιτήματα σχετικά με τις σπουδές τους, τη λειτουργία των σχολών,την ανάγκη συγκρότησης συλλόγων, την αναστολή στράτευσης λόγω σπουδών και την απομάκρυνση των επιτρόπων του καθεστώτος από τις διοικήσεις των πανεπιστημίων.
Στην εξέγερση των φοιτητών του Νοεμβρίου το 1973 οι φοιτητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ήταν παρόντες με την κατάληψη της Πολυτεχνικής Σχολής στις 14 Νοεμβρίου και τη συμμετοχή στα γεγονότα του Πολυτεχνείου τις ίδιες μέρες. Πολλοί ήταν τότε οι φοιτητές που συνελήφθησαν, οδηγήθηκαν στην Ασφάλεια,κακοποιήθηκαν και φυλακίστηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Μεταπολίτευση
Μετά την πτώση της χούντας τον Ιούλιο του 1974 και την προσπάθεια ανασυγκρότησης του κράτους και επαναλειτουργία των θεσμών στη χώρα, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες. Όταν στις αρχές του 1976 τέθηκε θέμαοριστικής επίλυσης του γλωσσικού ζητήματος, η προσφορά των «δημοτικιστών» της Θεσσαλονίκηςυπήρξε καθοριστική. Στις 7 Απριλίου 1976, έπειτα από εισήγηση του υπουργού Παιδείας Γεωργίου Ράλληα λλά και θερμή συνηγορία του βουλευτή Επικρατείας Ευάγγελου Παπανούτσου, του ακαδημαϊκού Ι. Θεοδωρακόπουλου και του καθηγητή Φιλοσοφικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Εμμανουήλ Κριαρά, ψηφίζεται νομοσχέδιο με το οποίο η δημοτική καθίσταται επίσημη γλώσσα του κράτους (Νόμος 309/1976). ΄Αξιος συνεχιστής του εκσυγχρονιστικού και μεταρρυθμιστικού έργου του Κριαρά υπήρξε ο καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Χρίστος Α. Τσολάκης. Μεγάλη υπήρξε η προσφορά των καθηγητών του Αρχαιολογικού Τμήματος του ΑΠΘ στον τομέα της μελέτης και ανάδειξης των αρχαιοτήτων της Θεσσαλονίκης και ολόκληρης της Μακεδονίας με κορυφαίο γεγονός την ανακάλυψη μετά από ανασκαφικές έρευνες πολλών ετών στη Βεργίνα του τάφου του βασιλιά Φιλίππου Β΄ πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Το γεγονός έλαβε χώρα στις 8 Νοεμβρίου1977 όταν ο καθηγητής Αρχαιολογίας του ΑΠΘΜανόλης Ανδρόνικος και οι συνεργάτες του (ΣτέλλαΔρούγου, Χρυσούλα Παλιαδέλη, Μαίρη Σιγανίδου κ.ά.) έζησαν μοναδικές στιγμές στο χωριό Βεργίνα με την ανακάλυψη μετά από συστηματικές έρευνες ετών του μοναδικού αυτού μνημείου που επιβεβαίωσε μετον πλέον αναμφισβήτητο τρόπο την ελληνικότητα της Μακεδονίας. ΄Ηταν το γεγονός που απασχόλησε και απασχολεί έκτοτε ολόκληρο τον κόσμο αναδεικνύοντας το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ως ένα από τα πλέον σημαντικά του χώρου της Αρχαιολογίας και Ιστοριογραφίας και όχι μόνον.
Σήμερα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
* Θεσσαλονίκης λειτουργούν ένδεκα Σχολές με 41Τμήματα καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα επιστημονικώνστόχων. Είναι το μεγαλύτερο σε αριθμό φοιτητώνπανεπιστήμιο σε όλη τη χώρα και είναι διεθνώςαναγνωρισμένο για το εκπαιδευτικό και ακαδημαϊκό-ερευνητικό του έργο.*
* Απόστολος Παπαγιαννόπουλος, Αρχιτέκτονας – Συγγραφέας. Ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στην Πολυτεχνική Σχολή του ΑΠΘκαι υπήρξε επί 35 χρόνια διευθυντής στις Τεχνικές Υπηρεσίεςτου Δήμου Θεσσαλονίκης αρμόδιος για αρχιτεκτονικά,πολεοδομικά και περιβαλλοντικά θέματα. Ασχολήθηκε με τηνιστορία της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας, με την ιστορίατης Σύγχρονης Ελλάδας, με τη μελέτη και ανάδειξη τωνμνημείων της Θεσσαλονίκης και της περιοχής της καθώς καιμε την αξιοποίηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Έγραψε(10) βιβλία με ιστορικό περιεχόμενο και πολλά άρθρα σεεφημερίδες και περιοδικά. Η προσωπική ιστοσελίδα του είναι :http://apapagianopoulos.blogspot.com.-
Από το Περιοδικό Δίαυλος 10ο τεύχ.
