Εκδήλωση μνήμης για τον Άγιο νέο Ιερομάρτυρα και Ισαπόστολο Κοσμά τον Αιτωλό πραγματοποιήθηκε (24-8-2017) στον Ιερό Ναό του Αγίου Διονυσίου Βελβεντού με αφορμή τη μνήμη του Αγίου στις 24 Αυγούστου.
Η εκδήλωση περιέλαβε 3 θέματα: (1ο) Θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό του Αγίου Διονυσίου Βελβεντού. Ακολούθησαν στο αρχονταρίκι με το εορταστικό κέρασμα που ετοίμασαν οι γυναίκες της Ενορίας, (2ο) παρουσίαση του οδοιπορικού και των δύο σταθμών στην περιοχή μας του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού και (3ο), ανάγνωση κειμένων από τα βιβλία της ιστορίας της ΣΤ’ Δημοτικού για τον Άγιο Κοσμά.
Η περιοχή μας (Επαρχία της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης και περιοχή του Δήμου Σερβίων-Βελβεντού) ‘’είχε την ευτυχή συγκυρία να δεχτεί στα 1750 μ.Χ. την ευλογητική επίσκεψη του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού’’, είπε στο κήρυγμά του ο π. Κ.Ι.Κ. Το μαρτυρούν αυτό δύο προφορικές παραδόσεις, που διατηρούνται μέχρι σήμερα, του Καταφυγίου και του Πολυφύτου.
Η παράδοση του Καταφυγίου για την επίσκεψη του Αγίου Κοσμά στο Καταφύγι και στο εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου (που ‘’κρέμεται’’ στην πλαγιά των Πιερίων), αποτυπώνεται στην εφημερίδα ‘’Το Καταφύγι’’: ‘’Κατά την πρώτη περιοδεία του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού – 1750 – και όπως αναφέρει η παράδοση, ο Άγιος Κοσμάς πέρασε από το Καταφύγι και στη συνέχεια επισκέφτηκε το εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου και παρέμεινε σ’ αυτό το εξωκλήσι τρεις ημέρες, που κατά σύμπτωση εκεί έμενε μόνιμα ο παππούς Πασκάλης, όπως τον αποκαλούσαν οι Κταφυγιώτες και ο Άγιος Κοσμάς του είπε τις παρακάτω προφητείες και από χείλι σε χείλι έφτασαν μέχρι τις μέρες μας: Θα έρθει καιρός που όλοι οι άνθρωποι θα δεθούν μ’ ένα σύρμα – το τηλέφωνο -. Θα έρθει καιρός που στον κάμπο το αμάξι θα τρέχει γρηγορότερα από το λαγό – το αυτοκίνητο – . Θα έρθει καιρός που οι άνθρωποι θα πετούν στον ουρανό σαν μαυροπούλια και θα ρίχνουν φωτιά στον κόσμο – τα αεροπλάνα -. Θα έρθει καιρός που η γυναίκα θα φορέσει τόσο ψηλό παπούτσι που από κάτω θα περνά ένα ποντίκι. – το ψηλοτάκουνο–‘’. (‘’ΤΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙ’’, αρ. φύλλου 324-325, Ιούλιος-Αύγουστος 2006).
Η προφορική παράδοση του Πολυφύτου για την επίσκεψη του Αγίου Κοσμά στο Πολύφυτο αναφέρει ότι ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός επισκέφτηκε το Πολύφυτο και φιλοξενήθηκε στο σπίτι του Βουλγαρόπουλου. Εξομολόγησε τους Πολυφυτιανούς και λειτούργησε στο Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής Πολυφύτου. Είναι ο σημερινός Ναός, που χτίστηκε ξανά πάνω στα ίδια θεμέλια του προϋπάρχοντος Ναού, που λειτούργησε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Το Πολύφυτο παρέθεσε εορταστικό τραπέζι προς τιμήν του Αγίου Κοσμά στο οποίο και παρακάθισε ο Άγιος, το ευλόγησε και συνέφαγε με τους Πολυφυτιανούς.
Ένα ζήτημα που προκύπτει από τα προαναφερθέντα είναι η διαχείριση σήμερα (εκκλησιαστικά, παιδαγωγικά, αυτοδιοικητικά) των δύο παραδόσεων Καταφυγίου και Πολυφύτου για τον Άγιο Κοσμά, παραδόσεις που, ευτυχώς, συνοδεύονται με τη συντήρηση-ύπαρξη των δύο Ναών της Αγίας Παρασκευής Πολυφύτου και Αγίου Αθανασίου Καταφυγίου, που επισκέφτηκε ο Άγιος Κοσμάς.
Διαχείριση εννοώ ότι πρέπει να ξεκινήσει ένας δημιουργικός διάλογος με το παρελθόν. Όχι για να γυρίσουμε πίσω. Αλλά για να δούμε ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε και πού πάμε. Για να δούμε ότι ερχόμαστε από πολύ μακριά και πάμε πολύ μακριά. Επομένως για να συνθέσουμε το παρόν και το μέλλον. Η εποχή μας χρειάζεται γι’ αυτό συνθέτες, υπό την γενικότερη βέβαια έννοια, δεν χρειάζεται καθοδηγητές. Πολύ δε περισσότερο, της είναι περιττής (της εποχής) οι αρχιτέκτονες του διχασμού.
Ο ιστορικός Ναός λ.χ. της Αγίας Παρασκευής Πολυφύτου (στον οποίο εξομολόγησε και λειτούργησε ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός) ο οποίος είναι προσβάσιμος και με τα λεωφορεία, θα μπορούσε να γίνει παιδαγωγικός προορισμός για τα όλα σχολεία όλων των βαθμίδων του Δήμου Σερβίων-Βελβεντού και της Π.Ε. Κοζάνης. Θα μπορούσε εκεί να γίνεται μια διδασκαλία, ‘’μάθημα’’ ιστορίας και θρησκευτικών.
Ακολούθησε (στο αρχονταρίκι) προβολή φωτογραφιών από το δυσκολοπλησίαστο (μπορεί να πάει κανείς σ’ αυτό μόνο από μονοπάτι και με τα πόδια, δεν υπάρχει δρόμος) εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου Καταφυγίου, από τις κατά καιρούς επισκέψεις μας σ’ αυτό και την τέλεση σ’ αυτό της Θείας Λειτουργίας.
Ανατρέξαμε επίσης στα δυο τελευταία βιβλία της ιστορίας της ΣΤ’ Δημοτικού και διαβάσαμε όσα αναφέρονται σ’ αυτά για τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό.
Το παλαιότερο, έκδοσης 2004, που δεν διδάσκεται τώρα, αναφέρει: ‘’Ο Κοσμάς ο Αιτωλός όργωσε την Ελλάδα διδάσκοντας. Απ’ όπου πέρασε ίδρυσε κι από ένα σχολείο. Έφτασε να ιδρύσει διακόσια κοινά σχολεία (δημοτικά, θα λέγαμε) και δέκα ελληνικά (γυμνάσια). Ο λαός τον λάτρευε και τον τιμούσε σαν άγιο. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο στην Ήπειρο (1779)’’. (‘’ΣΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ’’, Ιστορία ΣΤ’ Δημοτικού, έκδοση 2004, σελ. 55). Είναι το βιβλίο που για πολλά χρόνια το δίδασκα στους μαθητές στο Δημοτικό Σχολείο.
Το νέο βιβλίο (αυτό που διδάσκεται σήμερα) αναφέρει: ‘’Ξεχωριστή προσωπικότητα αποτελεί ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος συνδύαζε το πνεύμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και της παιδείας με τη θρησκευτική πίστη και την εθνική συνείδηση. Ήταν λόγιος μοναχός του Αγίου Όρους, ιεροκήρυκας και μάρτυρας. Το κήρυγμά του έβρισκε μεγάλη απήχηση στον υπόδουλο ελληνικό πληθυσμό της υπαίθρου, όπου περιόδευε για να αναχαιτίσει τους εξισλαμισμούς, ιδρύοντας σχολεία’’. (‘’Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου’’, ΣΤ’ Δημοτικού, έκδοση 2012, σελ. 53). Στο νέο βιβλίο εικονίζεται ο Άγιος Κοσμάς στη σελ. 52, ενώ στη σελ. 54, ‘’οι πηγές αφηγούνται’’: ‘’Και σεις, γονείς, να παιδεύετε τα παιδιά σας εις τα χριστιανικά ήθη, να τα βάνετε να μανθάνουν γράμματα. Να κάμετε τρόπον εδώ εις την χώραν σας διά σχολείον, να βρήτε έναν διδάσκαλον να τον πληρώνετε να σας μαθαίνη τα παιδιά σας, ότι αμαρτάνετε πολύ να τα αφήνετε αγράμματα και τυφλά. Και μη μόνον φροντίζετε να τους αφήνετε πλούτη και υποστατικά και μετά τον θάνατόν σας να τα τρων και να τα πίνουν και να σας οπισωλογούν. Καλύτερα να τα αφήνετε πτωχά και γραμματισμένο, παρά πλούσια και αγράμματα’’. Ι. Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού, Διδαχές και βιογραφία, Αθήνα 1980, σ. 173’’. (Ιστορία ΣΤ’ Δημοτικού, σελ. 54).
Η γενιά μου στην παιδική της ηλικία άκουσε από τις γιαγιάδες ιστορίες για τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό και είδε στα πρόσωπά τους το βαθύ σεβασμό στο λόγο του: ‘’Το είπε ο Άγιος Κοσμάς αυτό’’, μας έλεγαν, σταυροκοπιούνταν, άναβαν το καντήλι και θυμίαζαν το σπίτι. Πώς να περιγράψω αυτό το βίωμα των παιδικών μας χρόνων;
Μας γαλουχούσαν – αυτές οι αγράμματες γιαγιάδες – μέσα στο πλαίσιο των ιερών και ακατάλυτων δεσμών της πίστης, που είναι δεσμοί συγγένειας πνευματικής, το ίδιο και περισσότερο γεροί από τους δεσμούς του αίματος. Στον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό και στους άλλους πνευματικούς πατέρες (που, συν τοις άλλοις, στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας συντήρησαν τη συνείδηση της ελληνικότητας στο λαό) οφείλεται η αναγέννησή μας και η είσοδός μας στην Εκκλησία. Είμαστε παιδιά τους ‘’κατά κοινήν πίστιν’’. Και όπως γράφει ο Επίσκοπος και Μητροπολίτης Διονύσιος Ψαριανός, ‘’Η κοινή πίστη, μας ενώνει σε μία αγία και παγκόσμιον οικογένεια, την Εκκλησία.’’. (‘’Μικρός Συναξαριστής’’, Αύγουστος 25, Κοζάνη 1965).
‘’Ως ο Παύλος ο ένθεος, το Χριστού Ευαγγέλιον, πανταχού εκήρυξας ιερώτατε, εκ Βυζαντίου αρξάμενος, δυνάμει του Πνεύματος, μέχρι δε Ιλλυρικού, γεγονώς πλείστους έσωσας, τοις σοις σκάμμασι, και αγχόνη τον δρόμον σου τελέσας, μαρτυρίω εκοσμήθης, Πάτερ Κοσμά Ισαπόστολε’’. (Προσόμοιο έτερον Εσπερινού).
π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας
παπαδάσκαλος
25-8-2017
