Η Ιστορία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα. Γράφει η Όλγα Κούρτογλου, υποψήφια Δημοτική Σύμβουλος με το συνδυασμό του υποψηφίου Δημάρχου Κοζάνης Λάζαρου Μαλούτα

Η σημερινή μορφή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης της υπήρξε προϊόν μιας μακράς εξελικτικής διαδικασίας η αφετηρία της οποίας, σύμφωνα με τον Παπαρηγόπουλο  εντοπίζεται  στο μινωικό κράτος (φυλετικό κράτος) όπου υπήρχε ο Δάμος ο οποίος στους Αχαιούς γίνεται Δήμος. Ο βασιλιάς στις συγκεκριμένες δομές δεν είχε την θέση του άνακτα αλλά του Δημάρχου. Ο θεμελιωτής ωστόσο της αυτοδιοίκησης είναι ο Κλεισθένης που χωρίζει την Αθηναϊκή πολιτεία σε 100 Δήμους. Κάθε Δήμος διέθετε την δική του Διοικητική  Περιφέρεια, την δική του ονομασία και τα δικά του διοικητικά όργανα, άμεσα εκλεγμένα από τους κατοίκους. Προχώρησε μάλιστα και στην δημιουργία των Τριττυών κάτι ανάλογο με την Νομαρχία ( Παπαρηγόπουλος Κ., Ιστορία του ελληνικού έθνους: Από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, 1ος-2ος Τόμος).

Το Κράτος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπως είναι γνωστό, βασιζόταν στην αποσυγκέντρωση αλλά και στην Αυτοδιοίκηση των ελληνικών Κοινοτήτων και των Πόλεων. Μετέπειτα, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία πάτησε πάνω στο διοικητικό αυτό πρότυπο  προκειμένου να διαχειριστεί  τις απέραντες κτήσεις της.  Το ίδιο διοικητικό πρότυπο διατηρήθηκε  και στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία,  που απέβλεπε στην διατήρηση της αυτονομίας των Πόλεων και των Κοινοτήτων. Στο Βυζάντιο,  µέχρι και την πτώση του υπήρχαν κοινοτικοί οργανισμοί που είχαν αυτοτελή ύπαρξη και άμεσα εκλεγμένες Αρχές (Παπαρηγόπουλος Κ., Ιστορία του ελληνικού έθνους: Από  αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, 5ος Τόμος).

Οι Τούρκοι σεβάστηκαν σε αρκετά χωριά την κατά το εθιµικό δίκαιο οργάνωση των Κοινοτήτων. Έτσι οι Κοινότητες πλήρωναν στην τουρκική κυβέρνηση τους απαιτούµενους φόρους και διατηρούσαν την αυτοτέλεια τους. Τις Κοινότητες κυβερνούσαν οι δηµογέροντες ή προεστοί, οι οποίοι εκλεγόταν από τον λαό διά βοής. Τα πρώτα επαναστατικά πολιτεύµατα  είχαν πρότυπο τα συγκεντρωτικά συστήµατα της Γαλλίας και καθόλου δεν μενδιαφέρονταν για το θεσµό της Τοπικής Αυτοδιοίκηση γιατί και το Σύνταγμα της Γαλλικής Επανάστασης είχε αγνοήσει τον θεσμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ( ΦΕΚ A 58/1912, Εθνικό Τυπογραφείο). .

Η έννοια της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ως οργάνωσης σε δήμους θεμελιώνεται για πρώτη φορά μετά την Τουρκοκρατία με το νόμο της 27ης Δεκεμβρίου 1883 “περί συστάσεως των Δήμων” , που αποτελεί έκφραση του Γαλλικού νόμου του 1831. Ο νόμος αυτός βασίστηκε  στο μέγεθος των δήμων και επιχείρησε να δημιουργήσει οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης.

Ακολούθησε η μεταρρύθμιση της Κυβερνήσεως του Βενιζέλου με το νόμο ΔΝΖ’ / 1912 35 με στόχο την κατάργηση της υπερβολικής εξουσίας των Δημάρχων (οι οποίοι εν τω μεταξύ είχαν αποκτήσει μεγάλη εξουσία), που ουσιαστικά εξαρτούσε τους βουλευτές από τους ίδιους τους δημάρχους. Για το σκοπό αυτό,  δημιουργήθηκαν οργανισμοί πολιτικά και οικονομικά αδύναμοι. Παράλληλα εισήχθη η κοινότητα ως οργανισμός τοπικής αυτοδιοίκησης για περιοχές με μικρότερους πληθυσμούς και αποτέλεσε με το δήμο τον Α’ Βαθμό Τοπικής αυτοδιοίκησης (ΦΕΚ A 58/1912, Εθνικό Τυπογραφείο)

Το Σύνταγµα του 1927  έθεσε σε σωστές βάσεις το θεσµό της Τοπικής Αυτοδιοίκηση τις οποίες κατάργησε  αργότερα η δικτατορία του Ι. Μεταξά και η επτάχρονη δικτατορία των συνταγµαταρχών . Ο θεσμός συνέχισε να υφίσταται αλλά οι Δήμαρχοι και τα Δημοτικά συμβούλια, ήταν διορίζονταν και υπάκουαν τυφλά τους εκάστοτε δικτάτορες.

Το 1986, νόμος προέβλεψε τη σύσταση Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης Β’ βαθμού που ονομάστηκαν νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις. Το 1997 η χώρα επανήλθε κατά κάποιο τρόπο στο αρχικό σύστημα που εφαρμόστηκε από τον Mauer το 1883 καθώς η διοίκηση με το ν.2539/1997 γνωστό ως νόμο “Καποδίστρια”38 προέβη σε αναγκαστική συνένωση των δήμων. H εφαρμογή του νόμου αυτού είχε ως αποτέλεσμα να  διατηρηθεί μικρός μόνο αριθμός κοινοτήτων και να σχηματιστούν πολλοί νέοι δήμοι (Ν. 1622/1986 (ΦΕΚ 92Α’), Εθνικό Τυπογραφείο)

Συγκεκριμένα οι 457 δήμοι και οι 5.318 κοινότητες μετετράπησαν σε 914 δήμους και μόλις 120 κοινότητες. Η μεγαλύτερη όμως ώθηση στην νέα αυτή αντίληψη για την Τοπική Αυτοδιοίκηση δόθηκε με την συνταγματική αναθεώρηση του 2001, η οποία επαναπροσδιόρισε  το συνταγματικό καθεστώς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθιερώνοντας τους δύο βαθμούς και συμπεριέλαβε στο περιεχόμενό της  νέες αρμοδιότητες αλλά και  σημαντικές θεσμικές εγγυήσεις, κρισιμότερες των οποίων είναι οι αρχές της διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας και οι συνακόλουθες εγγυήσεις τους. Στον ίδιο δρόμο κινήθηκε και ο Νόμος 3463/2006, ήτοι ο νέος Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων (ΦΕΚ 114 Α΄ , Εθνικό Τυπογραφείο).

Το 2010 με το νόμο “Καλλικράτη”41 οι δήμοι μειώθηκαν σημαντικά, ο αριθμός τους έφτασε τους 325 και καταργήθηκαν οι κοινότητες που είχαν απομείνει μετά το νόμο “Καποδίστρια”. O νομοθέτης με τον Καλλικράτη προχώρησε αφ’ ενός μεν στην περαιτέρω οργανωτικό επαναπροσδιορισμό  των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τόσο του πρώτου όσο και του δεύτερου βαθμού, με βάση ευρύτερες πλέον γεωγραφικές ενότητες, αφ’ ετέρου δε στην ενίσχυση του θεσμικού τους ρόλου και της διοικητικής και οικονομικής τους αυτοτέλειας, σε συνδυασμό με την καθιέρωση ανεξάρτητου και περιβεβλημένου με μείζονες εγγυήσεις ελεγκτικού μηχανισμού. Ωστόσο, η Το 2010 με το νόμο “Καλλικράτη”41 οι δήμοι μειώθηκαν δραστικά, ο αριθμός τους έφτασε τους 325 και καταργήθηκαν οι κοινότητες που είχαν απομείνει μετά το νόμο “Καποδίστρια”. O νομοθέτης με τον Καλλικράτη προχώρησε αφ’ ενός μεν στην περαιτέρω οργανωτική αναδιάταξη των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τόσο του πρώτου όσο και του δεύτερου βαθμού, με βάση ευρύτερες πλέον γεωγραφικές ενότητες, αφ’ ετέρου δε στην ενίσχυση του θεσμικού τους ρόλου και της διοικητικής και οικονομικής τους αυτοτέλειας, σε συνδυασμό με την καθιέρωση αυτοτελούς και περιβεβλημένου με μείζονες εγγυήσεις ελεγκτικού μηχανισμού. Ωστόσο, η εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης, γενικότερα, δεν υπήρξε ανάλογη των προσδοκιών