Σταύρου Π.Καπλάνογλου
ΠΕΡΙΟΧΗ
Η περιοχή αυτή εκτείνεται προς τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας , στις δύο πλευρές του ίδιου ονομαζόμενου ποταμού, που εισέρχεται σε αυτή τη θάλασσα, στο κέντρο της οποίας, βρίσκεται η εύφορη πεδιάδα του Αντάπαζαρ. Η πεδιάδα βρίσκεται ανάμεσα σε δυο κλάδους του ποταμού και μοιάζει με νησί .
ΠΟΝΤΙΟΙ ΙΔΡΥΣΑΝ ΤΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΑΝΤΑΠΑΖΑΡ ΧΩΡΙΑ
Η ίδρυση αυτών των χωριών, από όπου προέρχονται και οι κάτοικοι Δρεπάνου, Κοιλάδας και Ακρινής Κοζάνης οφειλόταν στη λειτουργία των μεταλλείων του Κιρεζλί (ή του Καρασού, από τον ομώνυμο ποταμό που έδινε το όνομά του και στη γύρω περιοχή) μετά το 1885, αλλά και στα εγγειοβελτιωτικά έργα, που έγιναν στην περιοχή, ήδη από τη δεκαετία 1860-1870. Η λειτουργία των μεταλλείων προσέλκυσε πολλούς κατοίκους από την περιοχή του Πόντου. Τα μεταλλεία του Κιρεζλί, τα εκμεταλλευόταν αυστριακή εταιρεία. Τα μεταλλεία λειτούργησαν από το 1885 έως το 1915, οπότε εγκαταλείφθηκαν οριστικά.
1 . Γιασίγκετσιτ Yassıgeçit
Tο Γιασίγκετσιτ ιδρύθηκε από εποίκους των Κοτυώρων (Ορντού), και συγκεκριμένα από τον οικισμό Βώννα, της Τοκάτης, της Τραπεζούντας, της Κερασούντας, της Αργυρούπολης Το χωριό είχε 4 συνοικίες. Υπήρχε και μία εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη, τον Πρόδρομο. Έξω από το χωριό υπήρχε μια εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο, η οποία χτίστηκε επίσης γύρω στο 1900. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή κάτοικοι από το Γιασίγκετσιτ εγκαταστάθηκαν στην Ακρινή και το Δρέπανο Κοζάνης, όπως και στο Διαβατό, τη Νέα Νικομήδεια και την Πρανιάτα Βέροιας.
2.Κεστενέ Πουνάρ Kestanepınari
Το χωριό κατοικούνταν αποκλειστικά από ελληνορθόδοξο πληθυσμό, περίπου 150 οικογένειες. Στις αρχές του 20ού αιώνα (1905), σύμφωνα με την επίσημη στατιστική του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στο Κεστενέ Πουνάρ κατοικούσαν 88 ελληνορθόδοξες οικογένειες Οι κάτοικοι του Κεστενέ Πουνάρ, όπως συνέβη και με άλλα χωριά της περιοχής, ήταν έποικοι από την περιοχή των Κοτυώρων του Πόντου, οι οποίοι μετοίκησαν μετά το 1885 για να εργαστούν στα μεταλλεία του Καρασού. Μιλούσαν την ποντιακή διάλεκτο ,Το Κεστενέ Πουνάρ είχε δύο εκκλησίες: η μία βρισκόταν μέσα στο χωριό και ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο, ενώ η άλλη έξω από το χωριό και ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Κωνσταντίνο. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, οικογένειες από το Κεστενέ Πουνάρ εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Χαλκιδικής.
3.Κιρεζλί – Kirezli -Kirazli
Οι κάτοικοι του Κιρεζλί ήταν αποκλειστικά ελληνορθόδοξοι, Πόντιοι έποικοι από τις περιοχές των Κοτυώρων και της Γαράσαρης, οι οποίοι, όπως και άλλοι κάτοικοι της επαρχίας του Αντάπαζαρ, εγκαταστάθηκαν εκεί, κυρίως, εξαιτίας της λειτουργίας των μεταλλείων του Καρασού. Αριθμούσαν, πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, περί τους 700 με 900 κατοίκους. Μιλούσαν την ποντιακή διάλεκτο με πολλά στοιχεία τουρκικής. Το χωριό αποτελούνταν από 3 συνοικίες 1 τη συνοικία Καρά ντερέ, 2 .τη συνοικία Αλαπλιούκιοϊ και 3.τη συνοικία Κάσμπασι. Μεταξύ των μαχαλάδων υπήρχαν αλώνια, όπου φιλοξενούνταν οι χοροί και τα πανηγύρια του χωριού. Τα τραγούδια και οι χοροί τους ήταν ποντιακά με χρήση μουσικών οργάνων, όπως ο κεμεντζές και ο ζουρνάς Στο κέντρο του χωριού υπήρχε μία εκκλησία αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Κοντά στην εκκλησία ήταν και το δημοτικό σχολείο. Οικογένειες από το Κιρεζλί εγκαταστάθηκαν, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, στη Χρυσούπολη (Σαρί Σαμπάν) Παγγαίου και στο Μεσημέρι Χαλκιδικής
4.Καραπελίτ Karapelit
Πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή το χωριό είχε περίπου 400 κατοίκους, όλους ελληνορθόδοξους. Οι κάτοικοι ήταν όλοι ποντιακής καταγωγής, από την περιοχή των Κοτυώρων, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τη δεκαετία του 1860. Η γλώσσα των κατοίκων ήταν η ποντιακή, Η μοναδική εκκλησία του οικισμού ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Κωνσταντίνο, βρισκόταν στο κέντρο του χωριού και ήταν πετρόκτιστη. Το χωριό διέθετε εξατάξιο δημοτικό σχολείο Το 1919, και μετά από επιθέσεις και καταστροφές των μουσουλμάνων ατάκτων, οι κάτοικοι του Καραπελίτ αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό τους με προορισμό τη Νικομήδεια. ενώ το 1922, μετά τον οριστικό διωγμό τους, εγκαταστάθηκαν στον Σταυρό Βεροίας.
5.Κουρούντερε
Το μέρος όπου χτίστηκε το χωριό ήταν ιδιοκτησία μουσουλμάνου γαιοκτήμονα, από τον οποίο το αγόρασαν οι κάτοικοι του χωριού. Οι τελευταίοι ήταν έποικοι από την περιοχή του Πόντου που μετοίκησαν στην επαρχία του Αντάπαζαρ κατά τη δεκαετία του 1880, λόγω της λειτουργίας εκεί των μεταλλείων του Καρασού. Συγκεκριμένα προέρχονταν από τα χωριά Αρτούχ (περιφέρεια Κοτυώρων) και Φόσντερε (περιοχή Şebinkarahisar) Το χωριό αριθμούσε πάνω από 100 ελληνορθόδοξες οικογένειες πριν τον εκτοπισμό των κατοίκων. Όλοι οι κάτοικοι μιλούσαν την ποντιακή διάλεκτο, .Ο οικισμός αποτελούνταν από 5 συνοικίες (μαχαλάδες, τουρκ. mahalle), που έπαιρναν το όνομά τους από τις οικογένειες που έμεναν εκεί:
Τσιφλόγλου μαχαλάς, Γαβζέντ ή Κάβγογλου μαχαλάς (πιθανόν αυτοί που κατάγονται από την Kavza, Kavzalı), Κοτανί μαχαλάς, Τεκκέ μαχαλάς και Τεπέκιοϊ μαχαλάς (επειδή ήταν σε ύψωμα, tepe = κορυφή). Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή οικογένειες από το Κουρούντερε εγκαταστάθηκαν στη Λακκιά Αμυνταίου.
6. Παραλί Paralı
Χωριό σε πλαγιά κοντά στην κορυφή λόφου, 78 χλμ. νοτιοδυτικά της Νικομήδειας, 44 χλμ. βορειοανατολικά του Αντάπαζαρ, 2 χλμ. βόρεια του Κεστενέ Πουνάρ και 1 χλμ. νότια του Κιρεζλί. Τρία χλμ. βόρεια από το χωριό περνούσε ο ποταμός Καρασού (Karası). Το 1905 ειχε 38 ελληνορθόδοξες οικογένειες Πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή το χωριό είχε περίπου 400 κατοίκους, όλους ελληνορθόδοξους. Οι κάτοικοι ήταν όλοι ποντιακής καταγωγής, από την περιοχή των Κοτυώρων, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή (πρώην ιδιοκτησία μουσουλμάνου τσιφλικά) τη δεκαετία του 1860. Η μοναδική εκκλησία του οικισμού ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Κωνσταντίνο, βρισκόταν στο κέντρο του χωριού και ήταν πετρόκτιστη. Στο εσωτερικό της είχε μόνο φορητές εικόνες και όχι τοιχογραφίες. Έξω από την εκκλησία του χωριού, υπήρχε μια μεγάλη βελανιδιά, πάνω στην οποία βρισκόταν η καμπάνα της εκκλησίας. Το χωριό διέθετε εξατάξιο δημοτικό σχολείο, δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, το οποίο ήταν ξύλινο, όπως και τα σπίτια του χωριού. Πριν από το 1900 το ρόλο του δασκάλου τον αναλάμβανε ο ιερέας, αργότερα, όμως, προσελήφθη δάσκαλος. Τα παιδιά δεν πλήρωναν δίδακτρα, όλες όμως οι οικογένειες συνεισέφεραν, για να πληρωθεί ο δάσκαλος. Η παραγωγή του χωριού ηταν τα δημητριακά, τα φρούτα και τα φουντούκια, ενώ ασχολούνταν και με την κτηνοτροφία. Εμπορικά κέντρα ήταν στο Αντάπαζαρ μαζί με το Ιντζιρλί. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, οικογένειες από το Παραλί εγκαταστάθηκαν στην Κοιλάδα Κοζάνης.
7. Παμπουτζάκι Παμπουτζάκ Ντεβρέν(τ).
Χωριό σε πέρασμα, 4 χλμ. ΝΑ της όχθης της λίμνης της Νίκαιας, 9 χλμ. ΝΔ της Νίκαιας, 44 χλμ. Α-ΝΑ της Κίου και 55 χλμ. ΒΑ της Προύσας. Το χωριό κατοικούνταν, αποκλειστικά, από ελληνορθοδόξους. Οι περισσότεροι ήταν Πόντιοι έποικοι από το Μαντέν της περιοχής των Κοτυώρων (Ορντού) (250 σε σύνολο περίπου 300 οικογενειών). Οι ποντιακής καταγωγής κάτοικοί του αποκαλούσαν το χωριό Παμπουτζάκι. Οι «ντόπιοι» κάτοικοί του (οι ελληνορθόδοξοι, δηλαδή, που έμεναν εκεί πριν από την εγκατάσταση των Ποντίων, 50 οικογένειες) το αποκαλούσαν Παμπουτζάκ Ντεβρέν(τ) ή μόνο Παμπουτζάκ. Με το όνομα Παμπουτζάκ Ντεβρέν(τ) εμφανιζόταν και στα επίσημα εκκλησιαστικά και κρατικά οθωμανικά έγγραφα.
8. Τσατάλοβα Çatalova Çatalüvez.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, οικογένειες από την Τσατάλοβα εγκαταστάθηκαν στην Ακρινή Κοζάνης. Τσατάλοβα-Çatalövez Το χωριό βρισκόταν σε απόσταση 3/4 της ώρας ΒΑ του Γιασί Γκετσίτ. Η ονομασία του οικισμού ήταν κοινή στο ελληνορθόδοξο και στο τουρκικό-μουσουλμανικό στοιχείο. Η λέξη είναι τουρκική και σημαίνει «διχαλωτή πεδιάδα» (Çatal = πιρούνι, αλλά και διακλάδωση, διχαλωτός, ova = πεδιάδα). Η ετυμολογία της ονομασίας του χωριού, ίσως, σχετίζεται με τη γεωμορφολογία της περιοχής, όπου ήταν χτισμένο. Ήταν ένα μικρό φτωχό χωριό με 40-50 σπίτια. Το 1905, σύμφωνα με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, στην Τσατάλοβα κατοικούσαν 18 ελληνορθόδοξες οικογένειες, 120-140 άτομα. Οι κάτοικοι ήταν ποντιακής καταγωγής, όπως συνέβαινε και με άλλα χωριά της περιοχής του Αντάπαζαρ, και προέρχονταν από μετακινήσεις μεταλλουργών προς τα μεταλλεία της περιοχής του Αντάπαζαρ, από ότι φαίνεται κατά το 19ο αιώνα. Στο χωριό δεν υπήρχε κανονική εκκλησία, αλλά ένα παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Υπήρχε, επίσης, ένα σχολείο (το οποίο πάντως πρέπει να χτίστηκε μετά το 1909). Οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία, τη σηροτροφία, την κτηνοτροφία και την υλοτομία.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή οικογένειες από την Τσατάλοβα εγκαταστάθηκαν στην Ακρινή Κοζάνης.
9. Χατζή Οσμάν-Hacıosman
Οι κάτοικοι .του χωριού ήταν έποικοι από την περιοχή του Μελέτ του Πόντου (χωριά Φιαζ, Μουζάμανα, Τσαχμάν). Η μετανάστευση πρέπει να έλαβε χώρα γύρω στη δεκαετία του 1870. Σε 150 σπίτια Οικουμενικού Πατριαρχείου, στο Χατζή Οσμάν κατοικούσαν 70 ελληνορθόδοξες οικογένειες Το χωριό πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή αριθμούσε περί τα 100 σπίτια. Όλοι οι κάτοικοί του ήταν ορθόδοξοι. Η γλώσσα τους ήταν η ελληνική (ποντιακή διάλεκτος) και πιο συγκεκριμένα ίδια με την ντοπιολαλιά των Αργυρουπολιτών. Στο χωριό υπήρχαν δύο εκκλησίες: η μία ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Κωνσταντίνο (ήταν η κύρια εκκλησία του χωριού) και η άλλη στον Άγιο Ιωάννη, τον Πρόδρομο. Έξω από το χωριό υπήρχε η τοποθεσία Γουσλά. Εκεί βρίσκονταν ερείπια παλαιάς εκκλησίας αφιερωμένης στη Θεοτόκο, η οποία ήταν γνωστή στην περιοχή για τα θαύματά της. Το σχολείο του χωριού ήταν μεικτό οκτατάξιο (πέντε τάξεις δημοτικού και τρεις ελληνικού) και είχε το καθεστώς ημιγυμνάσιου. Οι μαθητές μεταξύ άλλων διδάσκονταν και αρχαία ελληνικά.
10. Το Σούμπατακ ( Βούρκος )Σούμπατακ Subatağı Sakarya
Στην περιοχή Sakarya, το Subatağı βρίσκεται και συνδέεται με την περιοχή Karasu. Η θέση του χωριού Satağı Village είναι 40 ° 58 ’22 .4400′ ‘Βόρεια και 30 ° 36’ 30.6000 ”. Απέχει 15 χιλιόμετρα από το κέντρο της περιοχής Karasu, η οποία συνδέεται με το χωριό Sottag απόσταση του Subataji είναι περίπου 29χλμ. όλα αυτά τα χωριά αναφέρονται ακόμα και στις στατιστικές της Μητρόπολης της Νικομήδειας με την τουρκική τους ονομασία φανερώνει την έλλειψη πρόσφατου χριστιανικού παρελθόντος.
11 .Το Αρντίτσπελιτ (Μεσόκερδος ) Αρντίτς Πιλίτ (που αποτελείται από δύο χωριά, το Γιουκαρί Γενί νταγ και το Ασαγί Γενί νταγ), με 76 οικογένειες171.
12 .Το Τσομπάν Γιατάκ ( Βοσκοκαλύβα ) Τσομπάν Γιατάκ, με 45 οικογένειες
