Την 11η Οκτωβρίου το 1912 ημέρα Πέμπτη και ώρα 5 απογευματινή απελευθερώθηκε η Κοζάνη από τους Οθωμανούς μετά από 459 χρόνια μαύρης σκλαβιάς (1553-1912) και εντάχτηκε στο Ελληνικό Κράτος. Έχουν γράψει πολλοί συμπατριώτες και άλλοι για τη μέρα της απελευθέρωσης. Μάλιστα την εκατοστή επέτειο από την απελευθέρωση 11-10-2012. Τον πανηγυρικό της ημέρας εξεφώνησα μετά την τέλεση της δοξολογίας στην κεντρική πλατεία της Κοζάνης. Παρουσία των αρχών, των μαθητών και του λαού.
Σήμερα θα παραθέσω μερικά στιγμιότυπα από την ημέρα της απελευθέρωσης. Δηλαδή πως υποδέχτηκαν οι Κοζανίτες τους απελευθερωτές και τι κλίμα επικρατούσε.
Κατ αρχήν όλα τα σπίτια είχαν αναρτήσει τις Ελληνικές σημαίες, ο κόσμος είχε βγει έξω στους δρόμους και χαιρετιόντουσαν λέγοντας «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ» περιμένοντας τους απελευθερωτές. Οι Καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν χαρμόσυνα.
Α. Οι πρώτοι στρατιώτες που ήρθαν από στο δρόμο που φέρει σήμερα την οδό 11ης Οκτωβρίου, τους σταμάτησαν έξω από το σπίτι του Πάϊκου Δελιαλή, απέναντι που είναι σήμερα το κτήριο του ΟΤΕ, η γιαγιά Μπουζίτσα μητέρα του Πάϊκου, κερνούσε ρακί και σταύρωνε τους στρατιώτες. Ένας Λοχίας της λέει «Γιαγιά , τον καθηγητή Ζήση Αγραφιώτη τον έχεις αδερφό; Ναι, λέει η γιαγιά, που τον ξέρεις ,τον είχα γυμνασιάρχη στο γυμνάσιο τον Πειραιά, μοιάζετε για αυτό σας κατάλαβα. (Ο Ζήσης Αγραφιώτης είχε τότε ιδιωτικό γυμνάσιο στον Πειραιά). Την περίπτωση αυτή γράφει στο Βιβλίο του «ΠΑΪΚΟΣ» Δελιαλής ο παππούς μου, ο εγγονός Παύλος Τσουμής, οφθαλμίατρος μένει στην Αθήνα.
Β.΄ Στη γωνία της οδού Ερμού με την Ελευθερίου Βενιζέλου, ήσαν συγκεντρωμένοι πάρα πολλοί με επικεφαλής τον Μήτσιο Δουδούλη, Μακεδονομάχο, που καθόταν στην Ερμού και είχε μαζί του μια μεγάλη Ελληνική σημαία ανοιχτή και την κρατούσαν τέσσερα άτομα. Περιμένοντας τους στρατιώτες . Ήρθε ο πρώτος καβαλάρης , τον κατέβασαν από το άλογο τον ασπάζονταν και τον έραναν από λουλούδια Ένας πατέρας που είχε το γιό του στους ώμους του, κρατούσε το φέσι του δυνάστη και λέει ο μικρός στον στρατιώτη τρύπησε με το σπαθί σου το φέσι, τον μιμούνται και άλλοι στρατιώτες και γέμισαν τα σπαθιά τους από τρυπημένα φέσια και, απαγγέλει ο μικρός απευθυνόμενος στον στρατιώτη. «Καβαλάρη πολεμιστή . Σαν τον Άγιο Δημήτριο με το σπαθί, τον τσάκισες τον κατακτητή,. Ελευθέρωσες την Κοζάνη την Ελληνική» και φώναξαν όλοι μαζί «Ζήτω ο Ελληνικός στρατός». Μετά μπήκε μπροστά ο Δουδούλης με τη σημαία , ακολούθησε ο Καβαλάρης, λέγεται ότι ήταν γιος του Δουδούλη, δεν επιβεβαιώθηκε, ακολούθησε και ο κόσμος , πήγαν στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου να προσκυνήσει ο στρατιώτης και να ευχαριστήσουν οι Κοζανίτες τον παππού Αή-Νικόλα που τους ελευθέρωσε .
Γ΄. Ο Στρατός έμπαινε στην Κοζάνη. Τακτοποιήθηκαν σε καταλύματα και άλλοι σε σπίτια, μια διμοιρία διανυχτέρευσε στο χάνι του Δόκου επί της οδού Λιούφη, μία ομάδα γυναικών τους πήγε κάλτσες και εσώρουχα, όλες τις προηγούμενες μέρες έβρεχε πολύ, και οι Κοζανίτισσες είχαν πλέξει κάλτσες και μαζέψανε εσώρουχα για να δώσουν στα παιδιά στους στρατιώτες, όταν θα απελευθέρωναν την Κοζάνη. Περιφέρονταν και μοιράζανε τα ρούχα να ανακουφίσουν τους ελευθερωτές. Μετά το φαγητό ο Κωνσταντίνος Μαμάτσιος, μακεδονομάχος και επιστάτης στο Βαλταδώρειο, όπου τα βράδια συγκέντρωνε τα όπλα για το Μακεδονικό αγώνα. , το σπίτι του ήταν απέναντι από το χάνι του Δόκου, τους πήγε κρασί και κέρασε τους πολεμιστές και οι γειτόνισσες τους πήγαν γλυκό της χαράς που ήταν το Τζιάμ-πλιάφ, το κερνούσαν στο γάμο, λέγανε κάναμε Χαρά . και τώρα κερνούσαν για τη χαρά της Ελευθερίας Αυτό συνέβαινε σε όλη την Κοζάνη όπου διανυχτέρευσαν οι απελευθερωτές. Την περίπτωση αυτή μου τη διηγήθηκε ο αείμνηστος θείος μου Λουκάς που είχε πεθερό τον Μαμάτσιο από τον οποίο και τα είχε ακούσει.
Δ΄. Στην Πόλη γινότανε πανζουρλισμός έτρεχε ο κόσμος και διαλαλούσε την ελευθερία του και οι Τούρκοι πανικόβλητοι στρατός, υπάλληλοι και οικογένειες έφευγαν προς τις Λαμνίδες-Κοίλα, όπως γράφει ο Δάσκαλος Γρηγόρης Πάμπας. Όταν πήγε προς την περιοχή της νυν οδού Παύλου Χαρίση, Τούρκοι στρατιώτες έπαιρναν από το φούρνο του Μανώλη Μπαντή ψωμιά ψημένα και άψητα, και φαγητά που ήσαν επάνω στο «κιπένγκ’» του φούρνου. Ο Μπαντής είχε κόρη την Κατιρνούλα τη γνωστή φουρνάρισσα, η οποία συνέχισε να δουλεύει το φούρνο που παντρεμένη ούσα με τον Παύλο Κορκά αδερφό του πατέρα μου. Και όσα μαγαζιά ήσαν ανοιχτά παίρνανε ότι φαγώσιμα εύρισκαν. Πολλοί είχαν προλάβει και έκλεισαν τα μαγαζιά τους. Ο Πάμπας πήγε και αυτός στις στρατώνες και πήρε όπλο και φυσίγγια, όπως πολλοί άλλοι . Ένας άλλος Κοζανίτης πήγε στο νεκροταφείο και είπε στον αδερφό του που είχε πεθάνει προ εξαμήνου με τον καημό ότι η Κοζάνη δεν είχε απελευθερωθεί και του είπε « Αδερφέ κοιμήσου ήσυχος, γιατί το χώμα έγινε πια Ελληνικό». Πολλές γιαγιάς πήγαιναν στο νεκροταφείο, τότε ήταν στον Άγιο Αθανάσιο το νεκροταφείο, (ο Άγιος Γεώργιος καθιερώθηκε ως νεκροταφείο το 1923_. και τελούσαν τρισάγιο στους νεκρούς τους, και να τους πούνε ότι η Κοζάνη Ελευθερώθηκε είναι Ελληνική και το χώμα που σας δέχθηκε είναι πλέον Ελληνικό, να ησυχάσετε . Τέτοιο πόθο για την ελευθέρωση είχαν οι κάτοικοι , ενημέρωναν και τους νεκρούς , Επιστρέφοντας στο σπίτι έλεγαν στους γέρους το ευχάριστο γεγονός «Παππού ήρθε το Ελληνικό» «οι γέροι μετά συγκινήσεως και δακρύων και σταυροκοπούμενοι, ήκουον πραγματοποιούμενον το μοναδικό όνειρο της ζωής των και απαντούσαν με τα λόγια αυτά τώρα ας πεθάνουμε» είναι γραφόμενα του Δάσκαλου Γρηγόρη Πάμπα.
Ε. Ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης Δικηγόρος και Λογοτέχνης, συγκέντρωσε 300 Κοζανίτες τους έδωσε από ένα όπλο και φυσίγγια τούρκικα παρμένα από τις στρατώνες , τους πέρασε στο χέρι και ένα περιβραχιόνιο λευκό με το όνομα Κοζάνη και καπέλο με σταυρό προς διάκριση, και, τους τοποθέτησε κυκλικά της Κοζάνης για να αποκρούσουν τυχόν επέμβαση από τους Κονιάρηδες των γύρω χωριών και προκαλέσουν επεισόδια στην πόλη η ακόμη και να βάλουν φωτιές. Με τη φρούρηση απεφεύχθησαν αυτά. και όπως έλεγε ο Μητροπολίτης Ευγένιος ζούμε «ως αγέλη προβάτων εν μέσω Λύκων» για τους κονιάρηδες. Γ’ αυτό και έσπευδαν όλοι να προφυλάξουν την πόλη έχοντας όπλα από το στρατόπεδο που είχαν εγκαταλείψει οι τούρκοι . Ο Τσιτσελίκης, φιλοξένησε έναν Γάλλο δημοσιογράφο και πολεμικό ανταποκριτή Ζαν Λεονέ, που του έκανε εντύπωση ακούγοντας στη μικρή πόλη να μιλούν τη γλώσσα της Πατρίδος του. Του εξήγησε ο Τσιτσελίκης ότι πολλοί Κοζανίτες σπουδάζουν στη Γαλλία , όπως και ο ίδιος. Ο πολεμικός ανταποκριτής- δημοσιογράφος στέλνει μια ανταπόκριση στην εφημερίδα του στη Γαλλία γράφοντας έναν ύμνο για τους Κοζανίτες «Μια ωραία μικρή πόλη με άποψη πολλή χαριτωμένη και που δεν έχει κανένα μιναρέ. Γιατί εδώ κατοικούν μόνο Έλληνες. Σε όλα τα παράθυρα Ελληνικές σημαίες, πάνω από τους δρόμους μικρές αφίσες και γιρλάντες γαλάζιες και άσπρες κι επιγραφές με μεγάλα γράμματα « Ζήτω ο Στρατός μας». «Χριστός Ανέστη» είναι πάντοτε η φράση με την οποία όλοι χαιρετιούνται. «Χριστός Ανέστη» και την επαναλαμβάνουν κάθε στιγμή. Θαρρείς και θέλουν να πεισθούν για την αλήθεια της».
Ζ. Την Πέμπτη σταμάτησε η βροχή βγήκε ήλιος και έλεγαν οι Κοζανίτες και ο καιρός είναι μαζί μας γιορτάζει την απελευθέρωσε με λαμπρό ήλιο. Όπως γράφει ο Λιούφης στο βιβλίο του, το απόγευμα στο Δημαρχείο παρέδωσαν οι τούρκοι αξιωματικοί τα ξίφη τους και την Πόλη , ως ηττημένοι, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις αυτές. Και από το Δήμαρχο Αρμενούλη πήραν τη διαβεβαώση ότι οι 57 αξιωματικοί Τούρκοι που είναι τραυματισμένη και βρίσκονται στο Νοσοκομείο θα λάβουν ιατρική φροντίδα. Μία συμπεριφορά πολιτισμένων ανθρώπων και εν ώρα πολέμου. Τα ξίφη που παραδόθηκαν δεν ξέρουμε που βρίσκονται, Έχουμε όμως νεώτερα για το ξίφος που παρέδωσε ο φρούραρχος τούρκος στον διοικητή της ταξιαρχίας ιππικού Σταμάτη και το έχει ο δισέγγονος του Αίαντας Σταμάτης που μένει στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς .Θα επανέλθω για να γράψω για το ξίφος αυτό πως ανακαλύφθηκε στην Κεφαλονιά. Που είναι ιστορικό κειμήλιο για την Κοζάνη.
Η. Το απόγευμα ήρθε στην Κοζάνη ο Διάδοχος Κωνσταντίνος και Αρχιστράτηγος του Ελληνικού στρατού που πολεμούσε για να ελευθερώσει τη Μακεδονία, τη Θράκη και την Ήπειρο. Έγινε δοξολογία στον Άγιο Νικόλαο και προηγουμένως του είχε προσφέρει μία ανθοδέσμη λουλουδιών από τους κήπους της Κοζάνης. η κόρη του Δημάρχου Μαρίκα. Νονά μας , (ο Δήμαρχος είχε παντρέψει τον παππού μου Νάνο-Ιωάννη Κορκά και οι τέσσερες κόρες του πάντρεψαν τα τέσσερα αδέρφια του πατέρα μου και βάπτισαν τα παιδιά τους. Το αναφέρω για να δείξω τις σχέσεις που είχαν οι οικογένειες στην κοινωνία της πόλης, τον αλληλοσεβασμό και την τήρηση των παραδόσεων του γένους παρά την κατοχή από τους Οθωμανούς δυνάστες .Η κουμπαριά ήταν από το 1850.) Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος διανυκτέρευσε στο Επισκοπείο.
Θ. Την Κυριακή 14-10-1912 αφίχθη στην Κοζάνη ο Βασιλιάς Γεώργιος Α΄. τελέστηκε Δοξολογία , στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στη συνέχεια πήγε στο επισκοπείο Βγήκε ο Βασιλιάς σε Μπαλκόνι του επισκοπείου που ήταν τότε επί της οδού Χαρισίου Μεγδάνη για να χαιρετίσει τους Κοζανίτες που περνούσαν μπροστά από το μπαλκόνι, ζητωκραυγάζοντας, και χαιρετούσαν το Βασιλιά ευχαριστώντας τον για την απελευθέρωσή τους που ανήκουν πλέον στο Ελληνικό Κράτος. Ο διερχόμενος κόσμος κάτω από το μπαλκόνι δεν είχε τελειωμό , οπότε ρωτάει ο Βασιλιάς το Μητροπολίτη, τι πληθυσμό έχει η Κοζάνη,, απαντάει ο μητροπολίτης 11.000 χιλιάδες Μεγαλιότατε , μήπως κάνετε λάθος και είναι 33. Ο00 χιλιάδες , γιατί βλέπω ένα λεβεντόγερο με γκρι κάπα να περνάει τρεις φορές. Ο Γέρος ονομάζετο Καρμαζής, μέλος επιτροπών του Μακεδονικού αγώνα και ήταν πράγματι εντυπωσιακός, όπως μου έλεγαν οι παλαιοί , ώστε να τον προσέξει ο Βασιλιάς. Ο Κόσμος περνούσε και ξαναπερνούσε και ο Βασιλιάς δεν σταματούσε να χαιρετάει και να εκφράζει τον ενθουσιασμό του για το λαό της Κοζάνης. Το βράδυ διανυκτέρευσε στο σπίτι του ευεργέτη Κων/νου . Δρίζη.
Η. Ο Δήμαρχος Νικόλαος Αρμενούλης, το βράδυ της Τετάρτης παραμονή της απελευθέρωσης έβρεχε πάρα πολύ και κυκλοφορούσε ασταμάτητα μαζί με άλλους και τον κουμπάρο του παππού μου Νάνου να συναντήσει στρατηγούς Τούρκους και να παρακαλέσει να αποσύρουν τα κανόνια που τα είχαν αραδιάσει στο χωριό Πετρανά μετά την οπισθοχώρηση από τα Σέρβια για να κανονιοβολήσουν την Κοζάνη και να την λεηλατήσουν .Τελικά συνάντησε τον αρχιστράτηγο Ταχσίν πασά και τον Μουνίρ Μπέη οι οποίοι επείσθησαν να αποσύρουν τα κανόνια και να μην βομβαρδίσουν την Κοζάνη. Τα προώθησαν στη Βέροια. Θα γράψουμε ξεχωριστώ κείμενο για τη στάση αυτή του αρχιστρατήγου, υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες.
Η Ελευθερία είναι Πανανθρώπινη. Ύψιστο αγαθόν υπάρξεως του Ανθρώπου.
Γιάννης Κορκάς 10-10-2019
