Τα εκλογικά συστήματα δεν είναι ουδέτερα. Σέβονται και αποτυπώνουν ή νοθεύουν και στρεβλώνουν τη λαϊκή βούληση.
Επηρεάζουν την εκλογική συμπεριφορά, τα αποτελέσματα, τον τρόπο άσκησης διοίκησης, τη συμμετοχή, την ποιότητα της τοπικής δημοκρατίας. Παράγουν πολιτικό ήθος. Στην Ευρώπη επικρατεί το σύστημα της απλής αναλογικής στην εκλογή των δημοτικών συμβούλων και της έμμεσης ή άμεσης εκλογής δημάρχου, ανάλογα τη χώρα. Κυρίαρχο σώμα είναι το δημοτικό συμβούλιο, ενώ το ζήτημα της κυβερνησιμότητας έχει απαντηθεί με ισορροπημένη κατανομή εξουσίας σε διάφορα όργανα.
Στη χώρα μας έχουν λειτουργήσει διάφορα συστήματα για την ανάδειξη των συλλογικών και μονοπρόσωπων οργάνων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Απλής και μη αναλογικής. Απόλυτης και σχετικής πλειοψηφίας. Εμμεσης και άμεσης εκλογής δημάρχου ή και μικτού (1964) συστήματος ανάδειξης δημάρχου. Ανάδειξη συμβούλων με ενιαίο κοινό ή παραταξιακό ψηφοδέλτιο, μεμονωμένες υποψηφιότητες.
Το Ισχύον εκλογικό σύστημα είναι ακραία πλειοψηφικό. Κατανέμει τα 3/5, τουλάχιστον, των εδρών στον νικητή. Αλλοιώνει την κοινωνική έκφραση, στρεβλώνει την εκπροσώπηση. Είναι δημαρχοκεντρικό/περιφερειαρχοκεντρικό, καθώς τα πρόσωπα αυτά ασκούν διοίκηση στη βάση της ενισχυμένης πλειοψηφίας και της διανομής εξουσίας. Δεν προάγει τις τοπικές συναινέσεις, ενώ ευνοεί την αδιαφάνεια και αυθαιρεσία στην άσκηση εξουσίας.
Το σύστημα αυτό έχει δεχτεί ισχυρή κριτική. Η αναγκαιότητα αλλαγής είχε επισημανθεί και την περίοδο 2012-2013. Η τότε ηγεσία του ΥΠΕΣ είχε θέσει το θέμα της εκλογής δημάρχων και δημοτικών συμβούλων από ξεχωριστές λίστες. Στη λογική, όπως είχε τότε ανακοινωθεί, να σπάσει ο κομματισμός και να δοθεί βήμα στη λογική και τις συνθέσεις.
Συλλογικά όργανα της Αυτοδιοίκησης και κυρίως η ΚΕΔΕ αρνήθηκαν τον διάλογο για την αλλαγή του εκλογικού νόμου, που ξεκίνησε το ΥΠΕΣ το 2015. Επέλεξαν την καθυστέρηση με το «όχι επί του παρόντος αλλαγή του εκλογικού νόμου». Η ΚΕΔΕ «τρέχει» καμπάνια με σύνθημα «Διαλύουν τους Δήμους, το Κράτος, τις Ζωές μας». Επιχειρήματα κατά της απλής αναλογικής είναι πως θα υπάρξει ακυβερνησία, θα δημιουργηθεί πολιτική αστάθεια στους δήμους και τις τοπικές κοινωνίες, θα υπάρχουν προβλήματα στην αποτελεσματική διαχείριση και λειτουργία των αυτοδιοικητικών θεσμών, θα παρουσιαστεί το φαινόμενο των αθέμιτων συναλλαγών και των πολλών υποψηφιοτήτων.
Τα επιχειρήματα δεν είναι βάσιμα. Το σύστημα της απλής αναλογικής υπηρετεί τη συνταγματική επιταγή της ισότητας της ψήφου. Οδηγεί στον εκδημοκρατισμό της τοπικής ζωής και στην πραγματική αποτύπωση της λαϊκής βούλησης στη σύνθεση των Δ.Σ.
Ωθεί σε προγραμματικές δεσμεύσεις, συνθέσεις και συνεργασίες που έχουν ανάγκη οι τόποι μας, και υπό αυτή την έννοια συμβάλλει και στην τοπική ανάπτυξη με όρους διαφάνειας και αντοχές σε βάθος χρόνου. Επιτρέπει την «εισβολή» της κοινωνίας και την ενασχόληση νέων ανθρώπων με την Τ.Α. Εντάσσει στο αυτοδιοικητικό παιχνίδι συλλογικότητες με τοπικές ευαισθησίες, ανανεώνει και αποεπαγγελματοποιεί την Αυτοδιοίκηση.
Το ΥΠΕΣ καθιερώνει την απλή αναλογική για την ανάδειξη των δημοτικών και περιφερειακών αρχών. Πρόκειται για μεγάλη τομή, που θα επιφέρει τεράστιες αλλαγές. Γι’ αυτό άλλωστε και η επιχειρούμενη αλλαγή γίνεται πεδίο πολιτικής αναμέτρησης.
Μερικές επισημάνσεις:
Παραμένει η πρόβλεψη για τον ορισμό όλων των αντιδημάρχων από τον δήμαρχο. Η επιλογή του προέδρου του Δ.Σ., όμως, από την παράταξη του δημάρχου, θα πρέπει να επανεξεταστεί. Θα ήταν σύμφωνο με την απλή αναλογική ο πρόεδρος να επιλέγεται από το σύνολο των δημοτικών/περιφερειακών συμβούλων ελεύθερα. Να επιλέγει το ίδιο το σώμα ως πρόεδρο εκείνον που κατά την κρίση του είναι θεσμικά επαρκής και έχει την ικανότητα οργάνωσης διαλόγου και επίτευξης συναινέσεων.
Η εφαρμογή του προϋπολογισμού και του τεχνικού προγράμματος να μη μεταφερθεί στον δήμαρχο αλλά να παραμείνει στα συλλογικά όργανα, όπως ισχύει τώρα.
Η αποφασιστική αρμοδιότητα που δίνεται στα κοινοτικά συμβούλια σε ό,τι αφορά τα έργα είναι θετική. Θα πρέπει αφενός να διασφαλιστούν η συνοχή και η συνέργεια του δημοτικού προγράμματος και αφετέρου οι πιστώσεις να παραμένουν στην κοινότητα όπου ανήκουν σε κάθε περίπτωση.
Για να γίνει δεκτός ένας συνδυασμός πρέπει να έχει υποψηφίους σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες, ενώ μέχρι τώρα αρκούσε να έχει στις μισές. Το δε ποσοστό υποχρεωτικής εκπροσώπησης για κάθε φύλο από 30% ανεβαίνει σε 40%. Πρόκειται για ρυθμίσεις που δυσχεραίνουν την κατάρτιση συνδυασμών και τη δημοκρατική έκφραση. Καλό είναι να επανεξεταστούν.
Η κυβέρνηση, καθιερώνοντας την απλή αναλογική, ανοίγοντας, έστω σε δεύτερο χρόνο, το χωροταξικό (η επαρχία υποφέρει από τον συγκεντρωτικό «Καλλικράτη», την απουσία της οπτικής του χώρου, την υποχώρηση της τοπικής ταυτότητας. Ενδεικτικές εκτάσεις δήμων σε τ.χλμ.: Δ. Αιγάλεω 6,421, Δ. Τριφυλίας 617,615, Δ. Λέσβου 1.639,108 ενώ ο μ.ό. στην Ε.Ε. είναι 50,00 τ.χλμ. και ενδεικτικά σε Γαλλία 14,9 τ.χλμ.), μπορεί να δημιουργήσει ένα νέο status, που θα επιτρέψει την είσοδο νέων ανθρώπων και χώρων στην Αυτοδιοίκηση, με αποτέλεσμα τον εκδημοκρατισμό της και τον περιορισμό των πελατειακών δικτύων.