«Η παράδοση της Αρμιάς που τοποθετείται στο Καδί από την 14η Νοεμβρίου ημέρα του Αη-Φίλ’πα για τα γιαπράκια των Χριστουγέννων , από πού ήρθε το έθιμο και πως κατασκευάζονται».
Μια παράδοση πολλών χρόνων, προ δύο αιώνων και πλέον, που τηρούν οι Κοζανίτες με ευλάβεια και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Από της 14 Νοεμβρίου που είναι η γιορτή του Αγίου Φίλιππα, οι νοικοκυρές «ανασκουμπώνονται» ακολουθώντας την παράδοση και βάζουν γκαρμπουλάχανα στο Καδί με χοντρό αλάτι για να γίνει η αρμιά, που είναι απαραίτητη για να φκιάσουν τα γιαπράκια τα Χριστούγεννα.
Τα Λάχανα πρέπει να είναι Βαντσιώτ΄κα, δηλαδή από την Άνω ή Κάτω Κώμη , που φημίζονται για την ποιότητα των λάχανων , ιδιαίτερα όταν τα πάχνιζε ο χειμωνιάτικος καιρός γίνονταν ποιο νόστιμα . Η Ιεροτελεστία γίνονταν ως εξής: Αγόραζαν τα γκαρμπουλάχανα, έκοβαν το «τζούφο» κοτσάνι και τα έβαζαν σε ένα μεγάλο Καδί , όπου χωρούσε 10-15 λάχανα ανάλογα με τη «Φαμπλιά», να φτάσουν τα λάχανα μέχρι το Μάρτιο για να φκιάνουν γιαπράκια. Έβαζαν χοντρό αλάτι στο Καδί, που ήταν που είχε τα λάχανα και τα άφηναν 2-3 μέρες να αργάσ’ν, στη συνέχεια έπαιρναν νερό συνήθως η από του Νιούλ’ το πηγάδ’ η από της Μπινιός, η από του Σμάθκου. , όπου το νερό ήταν κατάλληλο για να τα κρατάει και να μην τα χωνεύει. Το Καδί είχε και μια βρυσούλα κάτω, για να τρέχει το νερό το οποίο παίρνανε και το ξανάριχναν από πάνω στο καδί, το λεγόμενο «ξανάσερναν» το νερό, που έπαιζε σπουδαίο ρόλο το ξανάσερνα για να γινεί νόστιμη η αρμιά. Πάνω από τα λάχανα που ήταν στο Καδί έβαζαν μια «μπιστιρά», για να συγκρατεί τα λάχανα, να μη φουσκώνουν. Επίσης έριχναν και ρεβίθια στο Καδί για να πάρει η αρμιιά κίτρινο χρώμα. Το Καδί το βάζανε εκείνα τα χρόνια στο υπόγειο με θόλο, η στο αχούρι που έβαζαν τα άλογα και τα χνότα τους ζεστάνανε το αχούρι, και δεν πάγωναν τα λάχανα, που τότε έκανε βαρύ χειμώνα. Η αρμιά για να γίνει παραμένει 40 ημέρες στο Καδί , όσο κρατάει η σαρακοστή μέχρι την 24 Δεκεμβρίου, οπότε είναι και Ευλογημένη .
Για την παράδοση της «αρμιάς» υπάρχουν δύο εκδοχές, μία ότι τη φέρανε οι Κοζανίτες από την Ήπειρο και ή άλλη ότι τη φέρανε τον 18 αιώνα από την Αυστρία οι Κοζανίτες πραματευτάδες, όπου και εκεί οι κάτοικοι κάνουν το αντίστοιχο τουρσί, κόβοντας το λάχανο ψιλό , για φαγητό η σαλάτα. Μάλιστα στο Γκράτς της Αυστρίας υπάρχει και εργοστάσιο που φτιάχνουν αρμιά, όπως έλεγαν οι Κοζανίτες φοιτητές που σπούδασαν στο Γκράτς, και ήσαν πολλοί από τη Δεκαετία του ’50, μερικοί παντρεύτηκαν κι έμειναν εκεί , όπως ένας εξάδεφλός μου Νίκος Κ. Κορκάς, και έλεγε ότι όλος ο δρόμος που ήταν το εργοστάσιο μύριζε αρμόζμο και τους θύμιζε Χριστούγεννα στην Κοζάνη.
Παραμονές Χριστουγέννων οι νοικοκυρές έβγαζαν τα λάχανα και άρχιζε η τελετή για να έφτιαχναν τα γιαπράκια , τα παλιά χρόνια χρησιμοποιούσαν μόνο κιμά χοιρινό κρέας που τύλιγαν με λάχανο αρμιάς ,τα τελευταία χρόνια βάζουν μικτό κρέας από κιμά χοιρινό και μοσχαρίσιο , βοηθούσε όλη η οικογένεια στην κατασκευή , γιατί έκαναν πολλά και έτρωγαν άσωτα. Τα έβαζαν μέσα σε τσάκλ΄ πήλινο και το έβαζαν στην «παρσχιά στου ΙΤζιάκ» για να βράσουν τα γιαπράκια όλη τη νύχτα. Μοσχομύριζε το δωμάτιο από το βράσιμο των γιαπρακείων. Κι η γιαγιά ή ημάνα κοιμόταν δίπλα στου μιντιρλίκ’ για να σιμπάϊ τη φωτιά να δυναμώσει η φλόγα στο Τζάκι να μην σβήσει και δεν βράσουν τα γιαπράκια.
Το γιαπράκι ήταν το έδεσμα των Χριστουγέννων και ο ένας γείτονας καλούσε τον άλλο μετά την εκκλησία για να δοκιμάσει την τέχνη του στα γιαπράκια. Αυτό ήταν μια ωραία οικογενειακή παράδοση που ένωνε τις οικογένειες, ενώ οι φιλοξενούμενοι γινόταν δοκιμαστές γιαπρακιών .Το τραπέζι των Χριστουγέννων αποτελούνταν από βραστό, σούπα δηλαδή, γιαπράκια και ψητό χοιρινό με πατάτες στο φούρνο. Το φαγητό ήταν πλούσιο και ήταν ό,τι πρέπει μετά τη νηστεία των ημερών. Θα τα γράψουμε αυτά την παραμονή των Χριστουγέννων για την ποικιλία των φαγητών και άλλα.
Είναι μια ανάμνηση που ξυπνά όμορφες ώρες από τα παιδικά μας χρόνια , να βοηθήσουμε να γίνει η αρμιά για να φάμε γιαπράκια και κόβαμε ξύλα για το τζάκι, ψέναμε όμως και κανένα κάστανο.
Θα πούμε λίγα λόγια για τον αρμόζμο. Ο αρμόζμος είχε και άλλη χρήση , χρησιμοποιούνταν και ως «Ηλιάτς», δηλαδή γιατροσόφι. Έπινε όποιος είχε βαρυστομαχιά και ανακουφίζονταν αμέσως . Επίσης όταν κάποιος ήταν μεθυσμένος ,Κοζανιστί «κούρπιτου»’ τον έδιναν αρμόζμο και ξεμεθούσε . υπάρχουν και πολλά ανέκδοτα με τον αρμόζμο.
Καλή αρμιά λοιπόν στις νοικοκυρές που έζωσαν τη μισάλα και να απολαύσουμε νόστιμα γιαπράκια. Καλή Σαρακοστή.
Γιάννης Κορκάς
