Με βάση την πρόταση της Επιτροπής, το παρόν παράρτημα* παρουσιάζει τις προκαταρκτικές απόψεις των υπηρεσιών της Επιτροπής σχετικά με τους επενδυτικούς τομείς προτεραιότητας και το πλαίσιο προϋποθέσεων για την αποτελεσματική υλοποίηση των επενδύσεων του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης για την περίοδο 2021-2027 στην Ελλάδα.
Οι εν λόγω επενδυτικοί τομείς προτεραιότητας προκύπτουν από την ευρύτερη ανάλυση των περιοχών που αντιμετωπίζουν σοβαρές κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις λόγω της διαδικασίας μετάβασης προς μια ουδέτερη οικονομία της Ένωσης έως το 2050 στην Ελλάδα, η οποία αξιολογείται στην έκθεση. Το παρόν παράρτημα παρέχει τη βάση του διαλόγου μεταξύ της Ελλάδας και των υπηρεσιών της Επιτροπής, καθώς και τη σχετική καθοδήγηση στα κράτη μέλη για την εκπόνηση των σχεδίων δίκαιης μετάβασης των περιοχών, τα οποία θα αποτελέσουν τη βάση για τον προγραμματισμό του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης. Οι επενδύσεις του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης συμπληρώνουν τις επενδύσεις που χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής, για τις οποίες δόθηκε καθοδήγηση, υπό τη μορφή του παραρτήματος Δ, στην έκθεση του 2019 για την Ελλάδα
Η Ελλάδα παράγει μεγάλες ποσότητες εκπομπών αερίων θερμοκηπίου -9,2 τόνους κατά κεφαλήν ετησίως- σε σύγκριση με 8,8 τόνους κατά κεφαλήν σε επίπεδο ΕΕ. Αυτό οφείλεται κυρίως στην εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, καθώς πάνω από το 30% της ηλεκτρικής ενέργειας παράγεται από λιγνίτη στις δύο περιοχές εξόρυξης λιγνίτη (περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και περιοχή της Μεγαλόπολης στην περιφέρεια Πελοποννήσου) και περίπου 10% από βαρύ πετρέλαιο ή ντίζελ στα νησιά.
Στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας (286.000 κάτοικοι), ιδίως στον νομό Κοζάνης (150.000 κάτοικοι) όπου βρίσκονται τα μεγαλύτερα ορυχεία και οι περισσότερες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, η παραγωγή ηλεκτρισμού με βάση τον λιγνίτη είναι ο σημαντικότερος οικονομικός κλάδος, καθώς αντιπροσωπεύει πάνω από το ένα 1/3 του περιφερειακού ΑΕΠ.
Συνεπώς, η παύση λειτουργίας του κλάδου του λιγνίτη, μολονότι θα έχει θετικό αντίκτυπο στο περιβάλλον και την υγεία, δημιουργεί σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις. Περίπου 5.500 θέσεις εργασίας στα ορυχεία λιγνίτη και στις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής κινδυνεύουν άμεσα, ενώ 20.000 θέσεις εργασίας επιπλέον κινδυνεύουν έμμεσα. Στην εν λόγω περιφέρεια καταγράφεται ποσοστό ανεργίας 31% (2016), ένα από τα υψηλότερα ποσοστά όλων των περιφερειών εξόρυξης άνθρακα/λιγνίτη στην ΕΕ, ενώ το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της περιφέρειας σημείωσε μεγάλη μείωση, από 86% σε 59% του μέσου όρου της ΕΕ μεταξύ 2009 και 2017.
Επιπλέον, περισσότεροι από 100.000 κάτοικοι είναι συνδεδεμένοι με συστήματα τηλεθέρμανσης τα οποία λειτουργούν με την υπολειπόμενη θερμότητα των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής με καύσιμο τον λιγνίτη. Η περιβαλλοντική αποκατάσταση και η αναπροσαρμογή των περιοχών εξόρυξης αποτελεί μια ακόμη σημαντική πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί, λαμβανομένης υπόψη της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει».
Η Μεγαλόπολη, που βρίσκεται στο κεντρικό και νότιο τμήμα της περιφέρειας Πελοποννήσου, είναι μια μικρή περιοχή με πληθυσμό μικρότερο των 6.000 κατοίκων. Τα ορυχεία λιγνίτη και οι συνδεόμενες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής είναι μακράν η σημαντικότερη δραστηριότητα στην περιοχή. Περίπου 1600 θέσεις εργασίας, οι οποίες κατανέμονται εξίσου σε άμεση και έμμεση απασχόληση, απειλούνται λόγω της παύσης λειτουργίας του κλάδουτου λιγνίτη. Πρόσφατα έκλεισαν δύο από τους τέσσερις σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη και κατασκευάστηκε μια μονάδα ηλεκτροπαραγωγής με φυσικό αέριο.
Στο αναθεωρημένο εθνικό της σχέδιο για την ενέργεια και το κλίμα, η ελληνική κυβέρνηση δεσμεύτηκε για την πλήρη παύση λειτουργίας του κλάδου του λιγνίτη έως το 2028.Το 2019 συστάθηκε διακυβερνητική επιτροπή για να επιτευχθεί ο εν λόγω στόχος και για να προαχθεί η δίκαιη μετάβαση στις περιοχές τις οποίες αφορά.
Πρόκειται για τεράστια πρόκληση μετασχηματισμού της οικονομίας της Δυτικής Μακεδονίας, η οποία εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τον λιγνίτη, προς άλλες, διαφοροποιημένες οικονομικές δραστηριότητες. Στο πλαίσιο του εν λόγω μετασχηματισμού σημαντικό ρόλο θα πρέπει να διαδραματίσουν οι τομείς που προσδιορίζονται στην περιφερειακή στρατηγική καινοτομίας της περιφέρειας συγκεκριμένα: i)γεωργικά προϊόντα διατροφής· ii)περιβάλλον και ενέργεια· iii)κλάδος ένδυσης πολυτελείας· και iv)τουρισμός, ιδίως αγροτουρισμός.
Η ενεργειακή συνιστώσα ενός τέτοιου νέου περιφερειακού μοντέλου θα περιλαμβάνει την ανάπτυξη της υδροηλεκτρικής ενέργειας, άλλων τοπικών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και λύσεων αποθήκευσης ενέργειας όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Όσον αφορά τη Μεγαλόπολη, η μικρότερη έκταση της περιοχής και η παρουσία διαφοροποιημένων οικονομικών δραστηριοτήτων στα περίχωρά της θα καταστήσουν τη μετάβαση σε νέο μοντέλο ανάπτυξης πολύ λιγότερο απαιτητική από ό, τι στη Δυτική Μακεδονία.
Η ελληνική κυβέρνηση έχει επίσης δεσμευτεί για τη σταδιακή κατάργηση των μη αποδοτικών και ιδιαίτερα ρυπογόνων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής από βαρύ πετρέλαιο και ντίζελ στα νησιά. Σύμφωνα με την πρωτοβουλία «Καθαρή ενέργεια για τα νησιά της ΕΕ» προβλέπεται να αντικατασταθούν από χερσαίες και υπεράκτιες ανανεώσιμες πηγές, για τις οποίες υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες στην Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου. Οι διασυνδέσεις με την ηπειρωτική χώρα και μεταξύ των νησιών θα επεκταθούν ώστε να βελτιστοποιηθεί η χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Για την αντιμετώπιση αυτών των σχετικών με τη μετάβαση προκλήσεων στους προαναφερόμενους τομείς, οι επενδύσεις προτεραιότητας πρέπει να στοχεύουν στη διαφοροποίηση, τον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της περιφερειακής οικονομίας.
Μεταξύ των αξιοσημείωτων δράσεων για τον περιορισμό του κοινωνικοοικονομικού κόστους της μετάβασης συγκαταλέγονται τα εξής:
Αποτέλεσμα εικόνας για ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ1. Δυτική Μακεδονία:
Παραγωγικές επενδύσεις σε ΜΜΕ, συμπεριλαμβανομένων των νεοφυών επιχειρήσεων, που οδηγούν σε οικονομική διαφοροποίηση και μετατροπή·
·Ανάπτυξη τεχνολογίας και υποδομών για οικονομικά προσιτή καθαρή ενέργεια, μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ενεργειακή απόδοση και ανανεώσιμες μορφές ενέργειας·
·Ανάπλαση και απολύμανση των χώρων, αποκατάσταση του εδάφους και έργα αναπροσαρμογής·
·Αναβάθμιση δεξιοτήτων και επανειδίκευση των εργαζομένων·
·Συνδρομή για την αναζήτηση εργασίας σε άτομα που αναζητούν εργασία·
·Ενεργητική ένταξη των ατόμων που αναζητούν εργασία.
Στη Δυτική Μακεδονία αναμένονται απώλειες θέσεων εργασίας οι οποίες στην πράξη ενδέχεται να μην αντισταθμιστούν, εξ ολοκλήρου, με τη δημιουργία και την ανάπτυξη ΜΜΕ. Επομένως, θα μπορούσε να εξεταστεί η στήριξη παραγωγικών επενδύσεων σε μεγάλες επιχειρήσεις.
2. Μεγαλόπολη:
-Παραγωγικές επενδύσεις σε ΜΜΕ, συμπεριλαμβανομένων των νεοφυών επιχειρήσεων, που οδηγούν σε οικονομική διαφοροποίηση και μετατροπή· και ανάπλαση και απολύμανση των χώρων, αποκατάσταση του εδάφους και έργα αναπροσαρμογής·
-Αναβάθμιση δεξιοτήτων και επανειδίκευση των εργαζομένων.
3. Κρήτη και νησιά του Αιγαίου:
-Ανάπτυξη τεχνολογίας και υποδομών για οικονομικά προσιτή καθαρή ενέργεια, μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ενεργειακή απόδοση και ανανεώσιμες μορφές ενέργειας·
-Αναβάθμιση δεξιοτήτων και επανειδίκευση των εργαζομένων.
