Η σημασία της Σιάτιστας στον Αγώνα της Μακεδονίας το 1912 και η συμβολή των Κρητών
Η μάχη της Σιάτιστας ήταν ένα κορυφαίο γεγονός πριν τον Α’ Βαλκανικό πόλεμο και έκρινε δια του αποτελέσματος και την τελική έκβαση του αγώνα.
Μαζί με τις συνολικές Ελληνικές δυνάμεις αγωνίστηκαν τα εθελοντικά σώματα των Κρητών και την αναγνώριση του αγώνα τους στη Μακεδονία δείχνει και ένα δημώδες ποίημα «…Μη φοβάσθε Μακεδόνες, έχετε υπομονή, Κρητικάκια ανταρτάκια έρχονται για βοηθοί. Σε σας πρέπει Μακεδόνες όταν κάνετε σταυρό, πάντοτε να συγχωράτε των πεσόντων Κρητικών».
Με το τέλος του Αγώνα υπήρξαν πολλά ευχαριστήρια στα εθελοντικά σώματα Κρητών και θα αναφερθούμε σε αυτό της Εθνικής Επιτροπής Βογατσικού (21-11-1912), όπου μεταξύ άλλων, απευθυνόμενο στον Παύλο Γύπαρη, λέει: «Το εθνικόν όνειρον, όπερ από τόσων αιώνων ωνειρεύθησαν οι Έλληνες της Μακεδονίας εξεπληρώθη και το δένδρον της Ελευθερίας εβλάστησεν εις την Μακεδονικήν γην από το αίμα και τας θυσίας εκείνων, οίτινες επί τόσα χρόνια ηγωνίσθησαν εις τον ιερόν τούτον Αγώνα…».
Ευχαριστήριες επιστολές μετά τη μάχη της Σιάτιστας έστειλαν οι εθνικές επιτροπές Κωντσικού (Γαλατινή) και Σέλιτσας (Εράτυρα). Οι πρώτοι ευχαριστούν τον Παύλο Γύπαρη για τη σωτηρία του χωριού τους με την παρέμβασή του και οι δεύτεροι αναφέρονται στον αγγελιοφόρο που τους έστειλε ανεβάζοντας το ηθικό τους «… μην απελπίζεστε, ο Γύπαρης φυλάττει την Σέλιτσαν».
Η μεγάλη μάχη της Σιάτιστας
Η 4η Νοεμβρίου ξημέρωνε βροχερή και γεμάτη σύννεφα. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούμε στη στρατηγική θέση της Σιάτιστας, η οποία τότε κατοικούνταν από 10 χιλιάδες κατοίκους και θεωρούνταν το προπύργιο του Ελληνισμού στην περιφέρειά της.
Οι Τούρκοι ξεκίνησαν από το Τουρκοχώρι Βρογκίστα (Καλονέρι), όπου στο πάνω μέρος του χωριού έστησαν το πυροβολικό τους. Η σύγκρουση ήταν τρομερή και οι Τούρκοι δέχονταν πυρά από τη Σιάτιστα από τη μία, τους Κωντσικιώτες εκ των έμπροσθεν και τους Κρητικούς εκ των νώτων με τον Παύλο Γύπαρη και το σώμα του Νικολούδη υπό τον Γερογιάννη.
Πριν φτάσουμε στη μάχη, έχουμε πρώτα το τελεσίγραφο παράδοσης της Σιάτιστας από τον Μεχμέτ Πασά (γεν. αρχηγό στρατεύματος). Το σχέδιο άμυνας το καταστρώνει ο αρχηγός Γ. Κατεχάκης. Στη μάχη ενεπλάκησαν το Κωντσικό (Γαλατινή), Τσιαρούσινο (Μικρόκαστρο), Σέλιτσα (Εράτυρα), Βρογκίστα (Καλονέρι) και διακρίθηκε ιδιαίτερα το σώμα του Σφακιανού Δικόνιμου Μακρή (Ζουν Γιώργης = Μακρής Γιώργης).
Κατά της Σιάτιστας ξεκίνησε ο Μεχμέτ Πασάς και η 4η Νοεμβρίου ξημέρωνε συννεφιασμένη, άγρια και σκοτεινή. Με το πυροβολικό τους οι Τούρκοι πάνω από την Βρογκίστα, ανέβαιναν κυκλωτικά από το βουνό «Καστράκι», πάνω από το Τσιαρούσινο. Η μάχη ξεκινά αμφίρροπη, το «Καστράκι» καταλαμβάνουν οι Κρητικοί με αρχηγό τον γενναίο Καπιτσίνη, που σκοτώνεται με σφαίρα στο μέτωπο. Πολλοί Κρήτες νεκροί, αλλά συγκινητική η περίπτωση δύο αδελφών που «πίπτουσι αγκαλιασμένοι, Ευάγγελος και Αστρινός Περάκηδες εκ Μαλεβιζίου».
Πάνω από 70 νεκροί και περίπου 150 τραυματίες από την Ελληνική πλευρά και περισσότεροι των 400 Τούρκοι. Και όλα αυτά σε διάστημα λίγων ωρών. Η ομίχλη όμως που πέφτει ξαφνικά φέρνει σύγχυση, οι Τούρκοι επωφελούνται και ανασυντάσσονται. Στην πρώτη γραμμή της μάχης ο εύελπις γιος του Παύλου Μελά. Όταν κατά το μεσημέρι τουρκικό απόσπασμα κατευθύνεται στο Κωντσικό, οι κάτοικοι το αντιμετωπίζουν, βοηθούμενοι εκ των νώτων από το σώμα του Καπετάν Γύπαρη, ως εκ του σώματος του Νικολούδη υπό τον Γερογιάννη. Κωντσικιώτες και Κρήτες διαλύουν το τουρκικό σώμα.
Στη δράση των Κρητών αναφέρεται η ημερήσια διαταγή του διοικητού στρατού: «… τα υπό του λοχαγού Κατεχάκη εθελοντικά σώματα επεδείξαντο, αφ’ ετέρου κατά την μάχην της Σιάτιστας, επαινώ ανεξαιρέτως πάντας τους υπό τας διαταγάς μου τεθέντας Κρήτας, συγχαίρων αυτούς δια τα γενναία και φιλοπάτριδα αισθήματα…».
Η επομένη της μάχης και η ταφή των νεκρών
Το πρώτο πράγμα που φρόντισαν μετά τη νικηφόρα μάχη, ήταν η περισυλλογή των νεκρών και η περίθαλψη των τραυματιών στο χώρο του γυμνασίου. Παρόντες, ο μητροπολίτης μετά του κλήρου, όλοι οι κάτοικοι και τα στρατιωτικά σώματα.
Τους νεκρούς ήρωες αποχαιρέτησε ο εξ Αποκορώνου οπλαρχηγός, ποιητής και συγγραφέας Κ. Διγενάκης, με συγκινητικό λόγο.
Θύμισε ο λόγος του το Σπαρτιατικό «ταν ή επί τας». Όταν ο ήρως – είπε – Γ. Συμβουλάκης πληροφορήθηκε πως ο γιος του «Λεβέντης» κοινώς καλούμενος, τραυματίσθηκε θανάσιμα κατά τη μάχη των Βρυσών το 1896, έσπευσε κοντά του.
Είδε όμως πως ελπίδα σωτηρίας δεν υπήρχε. Του είπε όμως «μπράβο παιδί μου, σαν εσκοτώθης από μπρος, θα σε θάψω παλληκαρήσια». Έβλεπε ο γέρων πατέρας πως δεν υπήρχε ελπίδα για το παιδί του, αλλά αφού το τραύμα ήταν «από μπρος», αυτό τον έκανε περήφανο!
«Ηρώων πατέρων ηρωϊκότεροι οι γιοι». Όπως έλεγαν οι γέροντες Σπαρτιάτες στους νεότερους… δημιουργήσαμε πατρίδα μεγάλη και οι νεότεροι υπόσχονταν να την κάνουν μεγαλύτερη.
Αυτοί που είχαν δάσκαλο-πρότυπο τον Δασκαλογιάννη γέννησαν τους Μακεδονομάχους και τους σταυραετούς του 1912-13. Αρματολοί και κλέφτες γέννησαν αντάρτες!
Στη μνήμη όλων αυτών, πώς σήμερα, ποιοι θα τολμήσουν να πουλήσουν στον κάθε Σκοπιανό Σλάβο Ζάεφ τη Μακεδονία; Την ιστορία του ο κάθε λαός την κληρονομεί από τους προγόνους του. Δεν του τη δημιουργούν συμφέροντα Γερμανο-ΝΑΤΟϊκά και ούτε νομιμοποιείται να την παραδώσει κανείς με συμφωνίες Πρεσπών, με άνωθεν εντολές.
Λαοί που λησμονούν την ιστορία τους μοιραία σβήνουν από το χάρτη και είναι καταδικασμένοι να εξαφανιστούν. Και στα Βαλκάνια άρχισε η αλλαγή συνόρων από το 1999, με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Είναι η αρχή του τριακονταετούς πολέμου με ανακατανομή-αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια και ενορχηστρωτή την Γερμανία και το ΝΑΤΟ – ΗΠΑ.
Γεωπολιτικά καλά στημένα τα σχέδια της Γερμανίας στην περιοχή των Βαλκανίων, που θέλει να απεξαρτηθεί από το ρωσικό πετρέλαιο και ΦΑ. Το «Μακεδονικό» σχέδιο είναι η συνέχεια της Γιουγκοσλαβίας. Σειρά έχουν οι Τσάμηδες, η Μεγάλη Αλβανία, η Κύπρος, η Θράκη, το Αιγαίο!
Επίκαιρος πάντα ο Μπίσμαρκ: «Ο κατέχων την κοιλάδα του Βαρδάρη ελέγχει την Αν. Μεσόγειο και το Αιγαίο, τη Μ. Ανατολή και την Ευρασία».
Κρητικοί του εθελοντικού σώματος που βρέθηκαν μετά 2-3 μέρες στο «Καστράκι» και τους έθαψαν στον Προφήτη Ηλία στο Μικρόκαστρο
Των επιζώντων της μάχης της Σιάτιστας, πρώτο μέλημα ήταν η ταφή των νεκρών και η περίθαλψη των τραυματιών.
Όλοι συγκεντρώθηκαν στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιατίστης. Είχαν συγκεντρωθεί εκεί όμως όλοι οι νεκροί; Μέσα στην τρομερή εξέλιξη της μάχης, συνέβη το γεγονός να σκεπάσει ομίχλη ξαφνικά το πεδίο της μάχης. Τόσο επικράτησε σύγχυση με την πυκνή ομίχλη, που ήταν αδύνατο να διακρίνεις άνθρωπο στα είκοσι μέτρα, πόσο μάλλον να ξεχωρίσεις αν ήταν συναγωνιστές σου ή όχι!
Στη σύγχυση αυτή ομάδα Κρητών έπεσε σε στρατιωτικό τμήμα Τούρκων, οι οποίο φαίνεται πως αντιδρώντας πρώτοι, σκότωσαν τους περισσότερους Κρήτες.
Να σημειώσουμε πως το Μικρόκαστρο (Τσιαρούσινο) βρίσκεται στα ριζά του βουνού «Καστράκι» και απ’ εδώ ήταν όλα τα μονοπάτια που οδηγούσαν στη Σιάτιστα.
Μετά τη νικηφόρα μάχη τα Ελληνικά μάχιμα τμήματα μάζεψαν τους νεκρούς μαχητές τους για ταφή, αλλά φαίνεται πως κάποιοι νεκροί έμειναν στο πεδίο της μάχης. Τρεις μαχητές Κρήτες βρέθηκαν νεκροί στο «Καστράκι» μετά 2-3 ημέρες, λίγο πιο πάνω από το χωριό Μικρόκαστρο, και αυτό από την ιδιαίτερη ανησυχία των τσομπανόσκυλων. Αυτά οδήγησαν κατοίκους του χωριού στην ανακάλυψη των νεκρών!
Τους έθαψαν στον Προφήτη Ηλία κάτω από τις βελανιδιές στο Τσιαρούσινο (Μικρόκαστρο) και για χρόνια υπήρχε η θύμηση των γιαγιάδων να ανάβουν κεράκια στη μνήμη αυτών των παλληκαριών.
Σήμερα κανείς δεν θυμάται που βρίσκονται τα οστά τους, αφού ξεθάφτηκαν περίπου το 1945 (μαρτυρία του Δημητρίου Ζακοντίνου).
Ακόμα και τώρα δεν είναι αργά να στηθεί ένα μνημείο στους αγνώστους Κρήτες. Παλληκάρια που δεν τα ξαναείδε η μάνα τους και οι γιαγιάδες του χωριού άναβαν κερί στη μνήμη τους… «Σε σας πρέπει Μακεδόνες όταν κάνετε σταυρό, πάντοτε να συγχωράτε των πεσόντων Κρητικών».
Βιβλιογραφία: «ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ ΚΡΗΤΩΝ ΕΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» – Σταύρου Ι. Κελαϊδή, δικηγόρου-οπλαρχηγού.
Το «Φανάρι του Διογένη κρατάει αναμμένο ο Διαμαντής Θ. Βαχτσιαβάνος
