12 Δεκεμβρίου εορτάζεται η μνήμη του Αγίου Σπυρίδωνος, προστάτη των τσαγκάρηδων (Γιάννη Κορκά)

Επανα-δημοσιεύω το άρθρο που είχα γράψει την 12-12- 2002 για τη γιορτή του Αγίου

Σπυρίδωνος προστάτη των Τσαγκάρηδων

Έχω γράψει για τον Άγιο Σπυρίδωνα και τον προηγούμενο αιώνα στη δεκαετία του 90, πως τιμούσαν οι τσαγκάρηδες της Κοζάνης , τα παλιά χρόνια , που ήσαν και πάρα πολλοί ,τη μνήμη του προστάτη τους Αγίου Σπυρίδωνος. Σήμερα επανέρχομαι , για να υπενθυμίσω την εθιμική αυτή γιορτή στους εναπομένοντας τσαγκάρηδες, Η εικόνα του Αγίου βρίσκεται στην εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Χαμηλός Αη-λιάς). Είναι μεγάλη και επίχρυση και αναγράφει στη βάση της «προσφορά της συντεχνίας των υποδηματοποιών του 1920».Τα χρόνια εκείνα του περασμένου αιώνα , η γιορτή έπαιρνε πανηγυρικό χαρακτήρα , έκλειναν τα μαγαζιά τους και παρακολουθούσαν οικογενειακώς τη θεία λειτουργία και στη συνέχεια γλεντούσαν όλη την ημέρα με επισκέψεις στα σπίτια των συναδέλφων τσαγκάρηδων, καταναλώνοντας το φρέσκο κοκκινέλι και τα νηστίσιμα ,όπως, πατατοκεφτέδες, πρασοκεφτέδες, μπακαλιάρο και μπάτζιο τηγανιτό. Καθώς και Σαλιάρια. τα τελευταία χρόνια την πρωτοβουλία τελέσεως της Θείας λειτουργίας την ημέρα της γιορτής του Αγίου Σπυρίδωνος είχε ο αείμνηστος Ρούσης Πεσλής που απεβίωσε το 1998. (ήταν ονομαστός χωρατατζής, Κοζανίτης με τα όλα του ) και συγκέντρωνε 8-10 άτομα όσοι είχαν απομείνει, μας προσκαλούσε πάντοτε στη γιορτή τους και αυτός ετοίμαζε τα κεράσματα. Σε Κάποιο άρθρο μου τον έχω περιγράψει γιατί ήταν παραδοσιακός Κοζανίτης και σπουδαίος τεχνίτης παπουτσιών, Μια άλλη φορά θα το δημοσιεύσω στη μνήμη του. την φετινή λειτουργία ετέλεσαν οι Μανόλης Σιώμος και Ιωάννης Βαχτσεβάνος, παρέστησαν και αρκετοί απόγονοι τσαγκάρηδων χήρες και παιδιά. Η εκκλησία πάντως ήταν γεμάτη από προσκυνητές, νομίζω γράφω το αυτονόητο. Είναι δυνατόν να είναι γιορτή γνωστού Αγίου, που ” ου σήμαντρος” βαράει δυνατά την παραμονή και οι Κοζανίτες να μην εκκλησιάζονται και μάλιστα στην εκκλησία που τιμάται ο Άγιος! Αδύνατον. Αψηφώντας λοιπόν το κρύο μείον -2 βαθμούς και τον μουντό καιρό, ανέβηκαν στον χαμηλό Αη-λιά , να παρακολουθήσουν τη Θεία λειτουργία που τελούσε ο Ιερέας και Θεολόγος Παπαγιώργης Γάτας, από χρόνια αείμνηστος και να προσκυνήσουν τη Θαυματουργή Εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνος. Να προσθέσω ότι στο Ναό Μεταμορφώσεως Σωτήρος είναι από χρόνια ο Ιερέας Νεκτάριος Μπίσκας νέος και δραστήριος με πολλές εργασίες εντός του ναού και στο περιβάλλοντα χώρο. Άλλωστε ο Ναός ανακηρύχθηκε ενοριακός, η περιοχή έχει οικοδομηθεί και έχει πολλούς κατοίκους. Ο Ναός όμως είναι μικρός ως πρώην εξωκκκλήσι και δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες της ενορίας πλέον λόγω ελλείψεως χώρου. (Έχω τη γνώμη ότι θα πρέπει να μεγαλώσει ο Ναός προς την βόρια πλευρά όπου υπάρχει χώρος ελεύθερος, καλυμμένος από χόρτα και δένδρα που φυτεύσαμε παλιά οι πρόσκοποι που ήμουνα κι εγώ. Ο νέος και δραστήριος παπα-Νεκτάριος που είναι ο Ιερέας του Ναού να αναλάβει πρωτοβουλία να προσκαλέσει όλους τους ενορίτες και να αποφασίσουν από κοινού να μεγαλώσουν την εκκλησία Όπως έγινε σε άλλες εκκλησίες της Κοζάνης. Αναφέρω τον Άγιο Κωνσταντίνο και Ελένης, τον Όσιο Νικάνορα και τον Άγιο Δημήτριο μετά την πυρκαγιά. Και να Συνδεθεί το όνομά του ιερέα Νεκταρίου με το μεγάλωμα του Ναού. Έτσι, θα εξυπηρετούνται οι Ενορίτες και οι πιστοί που θα εκκλησιάζονται στο Ναό . Ο δε Ναός γίνεται περισσότερο λειτουργικός και εξυπηρετεί και άλλες Θρησκευτικές τελετές, Γάμους , Βαφτίσια κ.α.).

Να διευκρινίσω ότι οι υποδηματοποιοί – έμποροι, έχουν προστάτη τον Άγιο Ιωάννη Θεολόγο και τιμούν τη μνήμη του την 8ην Μαϊου στην εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Ενώ οι τσαγκάρηδες που κατασκεύαζαν παπούτσια, φόντια και επιδιορθωτές, κοινώς “αμπαλωματήδες,” έχουν προστάτη τον Άγιο Σπυρίδωνα

βλέπουμε λοιπόν, ότι η παράδοση, παρά τα ολιγάριθμα μέλη που έχουν μείνει , να τηρείται με ευλάβεια , φέρουν μαζί τους την εικόνα του Αγίου που την φυλάει ο σύλλογος, τιμούν τη μνήμη του με αρτοκλασία και η Εικόνα του Αγίου μεταφέρεται όπως και παλιά στα σπίτια των τσαγκάρηδων .Φέτος αρχικά την πήρε η οικογένεια του Ι. Βαχτσεβάνου και στη συνέχεια θα πάει και στα άλλα σπίτια. Ωραία εποχή, με πίστη με σεβασμό και ταπείνωση. Διατηρώντας έτσι τα έθιμα που συνδέει τους ανθρώπους σε μια χρηστή κοινωνία.

Είναι ευτύχημα ,το ότι υπάρχουν φωτογραφίες από τα παλιά χρόνια που τις κρατούν οι απόγονοι και μπορούμε σήμερα μετά από 70 σχεδόν χρόνια να τις δημοσιεύσουμε. Μια τέτοια φωτογραφία μου παραχώρησε ο ευγενέστατος κύριος Γάκης Λιόντας συνταξιούχος του δημοσίου και γιός του αειμνήστου τσαγκάρη Νικολάου Λιόντα .

Βλέποντας τη φωτογραφία, εκείνο που θέλω να τονίσω και να προσέξουν οι συμπολίτες μας ,κάποια ηλικίας, για να μην πω οι παλιοί, όσοι ζούνε. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη την 12- Δεκεμβρίου του 1955 , μπροστά από την εκκλησία του Χαμηλού Αη-λιά, πάνω από μισό αιώνα,(ήδη είναι 69 χρόνια) ότι στο βάθος της φωτογραφίας φαίνεται το Νοσοκομείο που χτιζότανε τότε και όπως μου είπε ο πρώην Διευθυντής του Μαμάτσιου Νοσοκομείου Γεώργιος Σιακαβάρας, αείμνηστος , ο θεμέλιος λίθος τέθηκε τον Ιούνιο του 1954 και παραβρέθηκε και ο χορηγός και μέγας ευεργέτης Κων/νος Μαμάτσιος ερχόμενος από την Αμερική για την θεμελίωση , η λειτουργία του Νοσοκομείου άρχισε το 1958. Μπροστά από το Νοσοκομείο, αριστερά αυτού και πάνω από το δρόμο ,όλος ο χώρος είναι πράσινος και άχτιστος . Φαίνονται στο λοφίσκο κάτι κτίσματα , είναι οι σταύλοι-μαντριά του Λιάπη και του Νταλίπη και η δεξαμενή που είχε νερό της Ερμακιάς-χωριό κοντά στο Βέρμιο, που το φέραμε στην Κοζάνη το 1937, υπάρχει φωτογραφία, από το καλλίτερο νερό, όπως λέγανε. Η εκμετάλλευση του χώρου από τη ΔΕΗ, σταμάτησε να έρχεται το δροσερό και καθαρό νερό . Μεταξύ των μονοκατοικιών που είναι κάτω από τον χαμηλό Αη-λιά και του Νοσοκομείου , είναι ο λάκκος “τ’μάγκανι” με τις λεύκες . (Να θυμίσω στους παλιούς , όσοι υπάρχον και να μάθουν οι νέοι ,ότι παλιά ήταν εκεί ένα μεγάλο σπίτι με πολλά δέντρα και η κόρη της οικογένειας αναδείχθηκε σε διαγωνισμό καλλιστείων το 1931, στον κινηματογράφο Ωρίων, πρώην Τιτάνια, ΜΙΣ Κοζάνη. Γνώριζα την οικογένεια της ΜΙΣ και τα παιδιά της, σήμερα δεν μένει στην Κοζάνη κανείς της οικογένειας). Ο μεγάλος χώρος της Αγίας Παρασκευής έχει παραδοθεί στο αντιαισθητικό τσιμέντο. Παλαιά ήταν Αμπέλια. Αξίζει λοιπόν να προσεχθεί η φωτογραφία στο σημείο αυτό , γιατί είναι αψευδής μάρτυς της μεταβολής του χώρου, που έχασε τη φυσικότητά του. (Να αναφέρω και τα όσα έγραψε το 1870 Γερμανός περιηγητής, που πέρασε από την Κοζάνη. Ανέβηκε στο Καμπαναριό και παρακολουθούσε την περιοχή από την Αγία Παρασκευή μέχρι τον Χαμηλό Αη-λιά που ήταν καταπράσινη και εντυπωσιάστηκε από τα πολλά Αμπέλια που είχε η περιοχή). Η μεταβολή αυτή και η καταστροφή του πράσινου πνεύματος της Πόλης, οφείλεται και στην άναρχη δόμηση λόγω ανάπτυξη της πόλης και τα αμπέλια που είχε η περιοχή και έβγαζαν καλό κρασί , έγιναν οικόπεδα . Να θυμίσω επίσης (ότι ο Μακεδονομάχος Νικόλαος Μαλούτας , που φιλοξένησε τον Ιούλιο το 2004 τον Παύλο Μελά στο σπίτι του , Ανέβαινε και με άλλους συμπολίτες με το πόδια και το μπαστουνάκι του προ του 40 στην Αγία Παρασκευή και φυτεύανε δένδρα και λουλούδια). Άξιος ο μισθός τους κατά την παραβολή.

Οι περισσότεροι τσαγκάρηδες της φωτογραφίας είναι αείμνηστοι, ποιοι είναι εν ζωή και αν είναι δεν γνωρίζω. Εάν παραβρεθώ στη Θεία λειτουργία θα ρωτήσω να μάθω από τους απογόνους,.

Ο Άγιος Σπυρίδων να προστατεύει τους φιλόθρησκους Κοζανίτες και το σωματείο των τσαγκάρηδων με τους απογόνους.

Ιωάννης Γ. Κορκάς

Φωτογραφία

Το σωματείο των Τσαγκάρηδων 12-12-1955