1922-2022 ΠΕΡΑΣΑΝ 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ – ΚΑΝ – GUMUSCHANE (video). Σταύρος Π Καπλάνογλου και Αργυροπολίτης εκ μητρός

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Αργυρούπολη είναι η πατρίδα της γιαγιάς μου από την πλευρά της μητέρας μου Σοφίας (Μέλης ) Ανθοπούλου το γένος Ζωγράφου (Νακάσιδες ) η οποία γεννήθηκε το 1895 στην Αργυρούπολη. Μοναχοκόρη ανάμεσα σε αρκετά αδέρφια που έφερε το επίθετο <<Ζωγράφος >> μετ την φιλοτέχνηση της εικόνας της ‘’ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΡΜΕΝΣΑΣ ‘’ από ένα πρόγονο τους που ανέθεσε ένας Αρμένος μηχανικός των ορυχείων καθώς ήταν πανέμορφη.
1. Οι Αργυροπουλίτες θέλοντας να πουν ποσό όμορφη ίνα μια κύπελλα ,έλεγαν
2. <<, Αμόν την Αρμένσα την Παναίαν’ >>
Σε ηλικία 14 χρόνων πήγε εξορία για πρώτη φορά και την δεύτερη σε ηλικία 16 για δεύτερη
Στην στην διάρκεια τους την πρώτη φορά ήταν μαζί και οι γονείς της η οποία δεν άντεξαν στις κακουχίες και πεθάναν .Στην διάρκεια της δεύτερης εξορίας μαζί με τους άλλους συγγενείς στην εξορία διήνυσε όλη την διαδρομή της εξορίας έχοντάς στην πλάτη της την 3χρονη ανιψιά αγανακτισμένη αποφάσισε να αυτοκτονήσει ,αλλά μετάνοιωσε όταν είδε μέσα στο πλήθος μια γυναίκα μέσης ηλικίας με κομμένα ποδιά κρατώντας δυο ξύλινους τάκους στα χέρια να την ακολουθεί και σκέφτηκε “πως αυτή αντέχει θα αντέξω και εγώ “ μάλιστα στην σκέψη της “’ότι ήταν η Παναγιά ‘’ Τελικά σώθηκε από την τρίτη εξορία και το θάνατο όταν ένας Μουσουλμάνος από τα αδέρφια της την φυγαδεύτηκε στην Ρωσία όπου παντρεύτηκε και γεννήθηκε η μητέρα μου.
Δεν μιλούσε για την περιπέτεια της ,σε μεγάλη ηλικία την εκμυστηρεύτηκε στην αδερφή μου Ανδρονίκη η οποία την συμπεριέλαβε σε ένα μεγάλο πίνακα που φιλοτέχνησε που περιγράφει οπτικά όσα βασανιστήρια δεχθήκαν και δικοί μας άνθρωποι τόσο από την οικογένεια της μητέρας μας όσο και του πατέρας μας .
Μέρος αυτού του πίνακα με την εξορία των Αργυροπουλιτών συμπεριλαμβάνει το κολάζ φωτογραφιών της σημερινής δημοσίευσης
Η Σοφία Ανθοπούλου πέθανε το 1974 στην Κοζάνη σε ηλικία 79 ετών το δε κοριτσάκι που έφερε στον ώμο της στην εξορία στην Λευκή της Κοζάνης σε μεγάλη ηλικία ( σε ηλικία 105 ετών ) έχοντάς μεταναστεύσει προηγουμένως για πολλά χρόνια στην Αμερική
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Η πόλη της Αργυρούπολη βρίσκεται κατά μήκος του ποταμού Harşit , σε υψόμετρο (1.500 μ),
περίπου 65 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Τραπεζούντας.
Αργυρούπολη περιβάλλεται από ψηλά βουνά, Zigana-Τραπεζούντα βουνά προς τα βόρεια,
Cimen Όρη στα νότια, Giresun βουνά στα δυτικά και Pulur, Soganli Όρη στα ανατολικά.
Πεζοπορία είναι δημοφιλές άθλημα είναι σε αυτά τα βουνά. Η Zigana Mountain έχει ένα χιονοδρομικό κέντρο σε αυτό και αυτό είναι ένα πολύ γνωστό τουριστικό μέρος για χειμερινά σπορ.
Abdal Musa Peak (3331 μ.) Είναι η υψηλότερη κορυφή μέσα σε αυτό.
Τα κυριότερα δέντρα στα δάση είναι Scotch πεύκα και έλατα, και υπάρχουν πολλά ζώα και πουλιά της περιοχής. Υπάρχουν πολλές λίμνες, όπως Karanlik Golu, BES Göller, Artebel Gölü,Kara Göller που βρίσκονται στην κορυφή του βουνού Gavurdağı, και διατηρούνται ως φυσικά πάρκα. Αυτά όλα τα βουνά συνθέτουν το 56% της περιοχής της επαρχίας Αργυρούπολη
ΤΟ ΟΝΟΜΑ
Το όνομα σημαίνει “αργυρότοπος”. Είναι σύνθετη λέξη με πρώτο συνθετικό τη τουρκική λέξη gümüş (άργυρος) και δεύτερο την περσικής αρχής خانه = khane, που όταν είναι δεύτερο συνθετικό σημαίνει «τόπος».
Η ονομασία προέρχεται από τα ορυχεία αργύρου που βρίσκονται στην περιοχή. Την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η περιοχή στην οποία βρίσκεται η πόλη αποκαλούνταν ‘Χαλδία’. Κατά την οθωμανική περίοδο
οι Ελληνόφωνοι κάτοικοί της αποκαλούσαν την πόλη “Καν” (από τον παραπλήσιο ποταμό Χαρσιώτη ή Καν), τον δε εαυτό τους “Κενέτες” (δηλ. Κανέτης) και “Κανέτσα” (Κανέτισσα)[3]. Μετά την πρόοδο της Ελληνικής εκπαίδευσης στην πόλη, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αι.,την αποκαλούσαν Αργυρούπολη
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Οι κάτοικοι της Αργυρούπολη ήταν όλοι Ελληνόφωνες πλην ελαχίστων κρατικων αξιωματούχων
Ο πληθυσμός της πόλης κατά την ακμή των μεταλλείων, , ξεπερνούσε τις 5000 οικογένειες, για
Το 1800 μ.Χ είχε 60000 κατοίκους.
Το 1870 μ.Χ είχε 30000 κατοίκους
1905 μ.Χ να περιορισθεί στις 4000 κατοίκους.
1916 μ.Χ μειώθηκε στις 3000 κατοίκους.
ΙΣΤΟΡΙΑ
–Ίδρυση
Αρχαιότητα Κάτοικοι της περιοχής ήσαν οι Χάλυβες που ασχολούνταν με τη μεταλλουργία.
Γύρω στο 840 μ.Χ., η περιοχή συμπεριλήφθηκε στην επαρχία Βυζαντινής Χαλδίας
Αργυρούπολη- Gumuschane
Σύμφωνα με τον θρύλο, ιδρύθηκε από κατοίκους της γειτονικής Τζάνιχας (Τσάγχης), οι οποίοι μετοίκησαν ολοκληρωτικά εκεί, στα μέσα του 16ου αιώνα [επί Τουρκοκρατίας]
Τζάνιχα ή Τζανζάκων
Τζάνιχα ή Τζανζάκων την οποία αναφέρει ο βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος.
Βρισκόταν κατά τη βυζαντινή περίοδο, κοντά στη Αργυρούπολη(πιθανώς 3,2 χλμ δυτικά της,
Θία-Θύρα
Η Θία-Θύρα βρισκόταν κατά την Ρωμαϊκή – Υστερορωμαϊκή περίοδο, η πόλη Θία
πιθανόν 6,4 χλμ δυτικά της Αργυρούπολης
Οθωμανοί
Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας χρόνια, η περιοχή του Gümüşhane εντάχθηκε διαδοχικά στην επαρχία των Rum ,μετά του Ερζουρούμ,και τέλος στην επαρχία της Τραπεζούντας
,
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Εκκλησιαστικά η Αργυρούπολη ανήκε στην Επισκοπή της επαρχίας Xαλδίας, η οποία ήταν μια από τις Επισκοπές της Μητρόπολης Tραπεζούντας. Το 1654 προήχθη σε αρχιεπισκοπή και το 1776 έγινε Μητρόπολη,
Ενορία του Αγίου Ιωάννου
Ενορία του Αγίου Γεωργίου (μητρόπολη)
Ενορία Λιβαδιών
Ενορία της Παναγίας
Ενορία του Σταυρού
Ενορία του Αγίου Θεοδώρου.
Η ονομασία των ενοριών προήλθε από τον υπάρχοντα σ’ αυτές ιερό ναό. Στους υπάρχοντες ναούς συνολικά περικαλλείς ναούς του Τιμίου Σταυρού, του Αγίου Παντελεήμονος, των Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης, του Μεγαλομάρτυρος Χριστοφόρου κ.ά.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Φτάνουμε στο 1732 και στον αρχιεπισκοπικό θώκο της Χαλδίας ανεβαίνει ο Ιγνάτιος , άνδρας ευρύτερης μόρφωσης και με βαθιά ριζωμένο στην ψυχή του τον ελληνισμό, ο οποίος και κινείται προς την κατεύθυνση ίδρυσης Σχολής κατά τρόπο συγκρατημένο!
Όμως ο σπόρος ρίχτηκε. Ιδρύεται στην Αργυρούπολη Σχολή, που παίρνει την ονομασία «η εν Κανείω Ελληνική Σχολή», στην οποία διδάσκονται ελληνικά μαθήματα, μουσική και θεολογικά γράμματα.
Το 1840 μετονομάζεται σε << Φροντιστήριον Αργυροπόλεως>>
Αναβαθμίζεται συγκεντρώνοντας μεγάλο αριθμό μαθητών όχι μόνο από την Αργυρούπολη, αλλά και απ΄ όλη την Επαρχία.
Το Φροντιστήριο αναδεικνύει μορφές, που επανδρώνουν και κοσμούν την Εκκλησία και την Παιδεία. Είναι ο φάρος που φωτίζει τις ψυχές και το φρόνημα των υποδούλων και καθίσταται ένα από τα τελειότερα ελληνικά εκπαιδευτήρια του Πόντου,
Το Φροντιστήριο της Αργυρούπολης υπήρξε σπουδαίο εκπαιδευτικό κέντρο του Ποντιακού Ελληνισμού της Χαλδίας. Η σημαντική του Βιβλιοθήκη αποτελούνταν από χειρόγραφα και σπάνιες εκδόσεις βιβλίων των ανθρωπιστικών αλλά και των θετικών επιστημών. Οι Αργυρουπολίτες πρόσφυγες εγκαθίστανται στη Νάουσα το 1924, μεταφέροντας μαζί τους, με μεγάλες δυσκολίες και τη Βιβλιοθήκη του Φροντιστηρίου. Σήμερα διασώζονται 972 τόμοι, οι οποίοι φυλάσσονται στην Εύξεινο Λέσχη Ποντίων Νάουσας
Παράλληλα με τον πιο πάνω τίτλο υπάρχει και ο τίτλος «η εν Γκιουμουσχανέ Ελληνική Σχολή της Χαλδίας». Οι τίτλοι αυτοί εξακολουθούν να υφίστανται μέχρι το 1840, οπότε ο διαπρεπής διευθυντής της και πατριαρχικός αρχιμανδρίτης Σεραφείμ Χατζή Ακεψιμά από τα Φυτίανα τη μετονομάζει σε «Φροντιστήριον Αργυροπόλεως» και γίνεται πια κιβωτός και κυψέλη παιδείας, συγκεντρώνοντας μεγάλο αριθμό μαθητών όχι μόνο από την Αργυρούπολη, αλλά και απ΄ όλη την Επαρχία.
Φωτισμένες μορφές των ελληνικών γραμμάτων μεταλαμπαδεύουν τη φλόγα της μάθησης στις ψυχές των νέων. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους : Καλλίνικο Χουτουριώτη, Νεόφυτο Γουμεριώτη, Πτολεμαίο, Θωμά Παυλίδη, Γερβάσιο Ωρολογά, Γεώργιο Ευθυβούλη, Αγαθόνικο Γεωργιάδη , Γεώργιο Ξιφιλίνο, Νικόλαο Γεμουρίδη, Βασίλειο Χατζηακεψιμά, Κων/νο Κουτσουπίδη και σωρεία άλλων.
Το Φροντιστήριο αναδεικνύει μορφές, που επανδρώνουν και κοσμούν την Εκκλησία και την Παιδεία. Είναι ο τηλαυγής φάρος που φωτίζει τις ψυχές και το φρόνημα των υποδούλων και καθίσταται ένα από τα τελειότερα ελληνικά εκπαιδευτήρια του Πόντου, καταρτίζοντας επιλέκτους δασκάλους , οι οποίοι δίδασκαν στα σχολεία του Πόντου και του Καυκάσου την ορθόδοξη και την ελληνική παράδοση, προετοιμάζοντας το έδαφος για την ανάκτηση της ελευθερίας, που δυστυχώς δεν ήρθε ποτέ. Το έργο του ενισχύει πλουσιοπάροχα η συντεχνία των αρχιμεταλλουργών τόσο οικονομικά, όσο και ηθικά , αφού αποτελούσε τον κινητήριο οικονομικό μοχλό, αλλά και για τις διπλωματικές παρεμβάσεις της στα τουρκικά όργανα διοίκησης, λόγω της οικονομικής ευρωστίας, που διέθετε.
Αξιοσημείωτη είναι η κίνηση του αρχιεπισκόπου Χαλδίας από την Τσίτη Διονυσίου Κουζάνου, ο οποίος βλέποντας την από πολλά μέρη συρροή μαθητών στη Σχολή Χαλδίας και θέλοντας να ευρύνει τον κύκλο των μαθημάτων της απευθύνεται στους Έλληνες του Εξωτερικού ζητώντας δασκάλους έγκριτους και πεπειραμένους . Η έκκλησή του βρίσκει ανταπόκριση και η Σχολή επανδρώνεται με αξιόλογες προσωπικότητες, οι οποίες αναβαθμίζουν την ποιότητα των διδασκομένων μαθημάτων με την εισαγωγή της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων.
Παράλληλα με το Φροντιστήριο, και χάρη στις άοκνες προσπάθειες του αναμορφωτή της πατρίδας του Γεωργίου Παπαδοπούλου, ιδρύθηκε το 1873 στην Αργυρούπολη το πρώτο στην επαρχία Χαλδίας Παρθεναγωγείο αλληλοδιδακτικό και ελληνικό σχολείο
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Η οικονομική ευμάρεια της περιοχής, οφειλομένη στη λειτουργία των μεταλλείων9, τούς οδήγησε στην ίδρυση Φιλεκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών σωματείων , όπως του «Μεταλλέα», του «Σωκράτη», του Κυριακίδη , « της Φιλοπτώχου Αδελφότητος», «της Φιλαρμονικής» κ.ά.
Ο Σύλλογος «Κυριακίδης», που πήρε το όνομά του από το μεγάλο διδάσκαλο Γεώργιο Κυριακίδη, ο οποίος δώρησε στην πατρίδα του την πλούσια και αξιόλογη βιβλιοθήκη του, επανδρύθηκε το 1926 στη Νάουσα με την επωνυμία «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Ναούσης ο Κυριακίδης»
ΕΞΩΡΗΞΗ ΜΕΤΑΛΛΩΝ
Ολη η οικονομία της Αργυρούπολη στηριζόταν έως τον 19οαιωνα στηριζόταν στην εξόρυξη μετάλλων και κυρίως του αργύρου.
Η εξόρυξη και κατεργασία των μετάλλων γίνονταν και στα αρχαία, ρωμαϊκά, στα μεσαιωνικά και στα νεώτερα χρόνια.
Η συστηματική εκμετάλλευσή τους άρχισε από την εκεί εγκατάσταση των Ελλήνων γύρω στα τέλη του 15ου και αρχές του 16ου αιώνος.
Οι διαθέτοντες εμπειρία γύρω από τα μεταλλεία Έλληνες του Πόντου προχώρησαν γρήγορα στη συστηματική εκμετάλλευσή τους, ιδιαίτερα του αργύρου, τον οποίο διέθετε πλουσιώτατο το έδαφος της Χαλδίας.
Οι Τούρκοι πολύ νωρίς παραχωρήσανε την εκμετάλλευση των μεταλλείων στους Έλληνες για τους ακόλουθους λόγους
. Πρώτα πρώτα, γιατί οι Έλληνες διαθέτανε τη σχετική τεχνογνωσία για τον εντοπισμό των μεταλλοφόρων κοιτασμάτων, τον τρόπο εξαγωγής, κατεργασίας και χώνευσης του μετάλλου και
. Δεύτερον η μεταλλουργική εργασία ήταν όχι μόνο πολύ κοπιαστική, αλλά και ανθυγιεινή και επικίνδυνη και συνεπώς ταίριαζε στους υπόδουλους Έλληνες , κατά την αντίληψη του δυνάστη.
Το πόσο οικτρό και επικίνδυνο ήταν το έργο των μεταλλωρύχων διαφαίνεται εύγλωττα από το ακόλουθο τραγούδι:
ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ
*****************
Νύχταν ημέραν λάσκουμαι απέσ’ ‘ς σα μαγαράδας,
μάναν, κύρην ‘κ’ εγνώρισα απέσ’ ‘ς σα μαχαλάδας.
Όλοι λέγ’νε με, άχαρε, θαμένε, πεθαμένε
κι η κάλη μ’ η χιλάκλερος, τζικάρι μ’ πονεμένε.
Όλ’ τρώγ’νε το ψωμίν ατουν, ‘ς σο φώς και ΄ς σην ημέραν
κι εγώ ο κακορρίζικος ‘ς ση λαγουμί’ την αθέραν.
Όλοι φορούνε κι αναλλάζ’ν και πάν’ ΄ς σα πανηϋρα
κι εμείς οι πουγαλεμέν’ ‘ς σα γούμα, ‘ς σα τσαμούρα.
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΝΕΟΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟ
**********************************
Ο μεταλλωρύχος
Νύχτα και μέρα τριγυρνώ μέσα στις μαυρίλες
Μάνα ,πατέρα δεν γνώρισα μέσα στις γειτονίες
Όλοι με λένε άχαρε, θαμένε ,πεθαμένε
και η γυναίκα μου η δυστυχισμένη ,σπλάχνο μου πονεμένο.
Όλοι τρώνε το ψωμί τους στο φως και την ημέρα
και εγώ ο άτυχος στην άκρη του φουρνέλου.
Όλοι φορούν τα καλά τους και πάνε στα πανηγύρια
και εμείς οι ταλαίπωροι στην άμμο και στις λάσπες.
Παραχωρώντας τους ελκυστικά προνόμια, τα οποία λειτουργήσανε ως κίνητρο για την προσέλευση στην περιοχή Ελλήνων καταπιεσμένων από άλλες περιοχές.
Η Χαλδία λοιπόν έγινε το καταφύγιο των τυραννημένων Ελλήνων και κυψέλη νέας αποικιακής επέκτασης.
Ο Σουλτάνος Μουράτ ο Γ΄, που γεννήθηκε από Ελληνίδα μητέρα, ίδρυσε γύρω στο 1580 νομισματοκοπείο στην Αργυρούπολη για χάρη των μεταλλευτικών επιχειρήσεων και την εύκολη εξυπηρέτησή τους, έργο, το οποίο ανέθεσε σε Έλληνες.
Η ΥΦΕΣΗ
Τη μακρά περίοδο της ακμής και της ευμάρειας διαδέχθηκαν η ύφεση και ο μαρασμός, στον οποίο συνέβαλαν η ανεξέλεγκτη και ταυτόχρονα υπερβολική αύξηση του μεταλλουργικού πληθυσμού της Χαλδίας. Αρνητικές επιπτώσεις είχε και η ελαττούμενη σταδιακά αποδοτικότητα ορισμένων μεταλλείων, των οποίων οι μεταλλοφόρες φλέβες άρχισαν να εξαντλούνται.
Το μεγάλο χτύπημα όμως ήρθε από τους Ευρωπαίους , οι οποίοι με τους απεσταλμένους αντιπροσώπους τους επενέβησαν στην εκμετάλλευση των μεταλλείων. Άγγλοι, Γάλλοι και Γερμανοί διείσδυσαν στο τουρκικό έδαφος.
Αποτέλεσμα αυτής της διείσδυσης ήταν πολλοί από τους Έλληνες εξειδικευμένους εργάτες των μεταλλευτικών στοών να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και να αναζητήσουν καινούργια τύχη στον Καύκασο (περιοχές Αρμενίας και Γεωργίας), στη Μεσοποταμία και στη Συρία.
Δείτε ένα video που κάναμε παλιότερα.