Αλιάκμων, ο (Βρατήνιον, Παλιούριον) Δήμου Βοΐου Κοζάνης
Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου “ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΒΟΪΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ” σελ. 336 Κοζάνη 2022
Γενικά: Χτισμένος σε υψόμετρο 579 μ. πλησίον του ποταμού Αλιάκμωνος και του όρους Ριζό με υψόμετρο 1002 μ. Πολύ κοντά περνά ο κάθετος άξονας της Εγνατίας οδού προς Καστοριά. Οι αποστάσεις σμικρύνθηκαν. Έτσι απέχει από την Κοζάνη 54 χμ., Καστοριά 28 χμ., Νεάπολη 5 χμ. κι από τον ποταμό Αλιάκμονα 500 μέτρα. Ανήκει στη δημοτική ενότητα Νεάπολης. Πλησιέστερος οικισμός το Μελιδόνι. Λόγω της γειτνίασης του οικισμού με τον ποταμό μετονομάστηκε σε Αλιάκμων.
Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Ανασελίτσης του 1915 ήταν εγγεγραμμένοι 124 άρρενες ψηφοφόροι εκ των οποίων οι 32 κτίστες.
Στις πρώτες εκλογές που διεξήχθησαν, μετά την ενσωμάτωση του οικισμού στην ελληνική επικράτεια, στις 31 Μαΐου 1915 ψήφισαν στο έκτο εκλογικό τμήμα με έδρα το χωρίο Πέλκα.
Με την απογραφή που πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή το 2011 από τους 76 κατοικημένους οικισμούς που απογράφηκαν στην περιφέρεια Βοΐου (νυν δήμος Βοΐου) ο Αλιάκμων ως προς τον πληθυσμό βρισκόταν στη 14η θέση με 231 κατοίκους. Απογράφηκαν και τρεις ακατοίκητοι οικισμοί Παρόχθιον, Ρόκαστρον, Παναγία Χορηγού (π. παιδικές κατασκηνώσεις).
Τσιφλίκι μπέηδων στα χρόνια της Τουρκοκρατίας μεταξύ αυτών και ο Καπλάνμπεης (Μπέης Δαφνερου) (Αδαμίδης:Μπέηδες…)
“Οι κάτοικοι φίλεργοι, φιλοδίκαιοι και νομοταγείς, ως παράδειγμα εν πολλοίς χρησιμεύοντες, αποδημούν εις Κωνσταντινούπολη και Ελλάδα. Έχει 90 Ελλην. Ορθόδ. Οικογενείας” (Αλιάκμων. Παμμακεδονικόν Ημερολόγιον 1913).
“Έχει 500 ψυχάς Ελληνικάς, σχολήν μικτήν πεντατάξιον, στην οποίαν διδάσκονται 70 μαθητές και 14 μαθήτριες υπό δύο διδασκάλων, ιερέα 1” (Παμμεκεδονικόν Ημερολόγιον 1913).
Από έκθεση του Υποδιοικητή Ανασελίτσης Γ.Χαρισίου στις 25 Ιουλίου 1922 λαμβάνουμε τις παρακάτω πληροφορίες: Το χωρίον ευφορότατον τυγχάνει είναι το πλείστον τσιφλίκιον ανήκον εις διαφόρους γαιοκτήμονες. Εκ των ογδοήκοντα οικογενειών μόνον οι έξι εργάζονται εις γαίας ιδικάς των. Όλες οι άλλες οικογένειες εργάζονται ως κολλήγοι ή ενοικιαστές ξένων γαιών, έχοντες στην ιδιοκτησία των ελάχιστα τεμάχια καλλιεργησίμων γαιών. Οι 500 κάτοικοι όλοι Έλληνες εκκλησιάζονται εις ένα ναόν απλούστατον κτισθέντα κατά το 1851. Το σχολείο διτάξιο εκτίσθη το 1912. Απεφασίσθη προσωπική εργασία 4 ημερών ουχί μετά
προθυμίας αλλά μετά ενθουσιασμού τη διόρθωση δρόμων σε δύσβατα μέρη του χωριού, τη φύτευση κατά μήκος της όχθης του ποταμού χιλιάδες λεύκες και ιτέες (Αποστόλου: Οι οικισμοί…)
Αρχαιότητες: Στον οικισμό ανευρέθη κεφαλή Αφροδίτης, ύψους 0,14 μ. του 4ου αιώνος π.Χ. το οποίο δυστυχώς απωλέσθη (Κεραμόπουλος…). Επίσης βρέθηκαν ρωμαϊκά νομίσματα, σιδηρά αντικείμενα, πήλινα, όστρακα αγγείων, ψηφιδωτό δάπεδο (Βυτανιώτης…).
Εκπαιδευτικά: “Αλιάκμων-Παλιούριον –Βρατήνιον, 1/τάξιο, 2/τάξιο (γηγενής).
Μαθητές: 42,64,87,96,96,110,120,128,139,143,142 (Ημερομηνίες επιθεωρήσεως αντίστοιχα: 17/12/1924, 2/11/1929, 14/11/1931, 10/12/1931 λειτουργεί ως ό.π διτάξιο, 4/6/1932 ό.π, 28/10/1932 ό.π, 29/3/1934 ό.π, 18/12/1934 ό.π, 18/3/1937 ό.π, 7,8/2/1938 ό.π, 14/3/1939, 15/3/1940 ό.π.)
Διδακτήριο: Νεόδμητο, αποτελείται από δύο αίθουσες ευρύχωρες (1/11/1919). Βρίσκεται στο μέσον του χωρίου, σε ομαλό και ευρύχωρο μέρος παρά την εκκλησία είναι κτισμένο τύπου διταξίου, δέον να γίνει υπόνομος αποχωρητηρίων μέχρι το ρέμα. Η κοινή αυλή με την εκκλησία δεν είναι περιορισμένη (8/12/1923). Νεότευκτο, τοποθετημένο σε ακατάλληλο μέρος, αρκετό προαύλιο κοινό μετά του ναού (17/12/1924). Διδακτήριο νέο, ανεπαρκές, οι κάτοικοι πρόθυμοι (14/3/1927). Διδακτήριο νέο, επισκευασθέν εσχάτως, αρκετά κατάλληλο, περιβάλλεται υπό του ναού, καταστημάτων. Εξελέγη χώρος για ανέγερση νέου, πόροι υπάρχουν από σχολικά κτήματα, εξ εράνων. Θα αρχίσει την άνοιξη (2/11/1927). Διδακτήριο διτάξιο, ανεγερθέν το 1921-22 με δαπάνη της κοινότητας. Μέχρι το 1922 δίδασκαν δύο διδάσκαλοι αλλά λόγω γρίπης και πολέμου ο αριθμός ελαττώθηκε (14/11/1929). Είναι ανεπαρκές σε χώρο. Οι κάτοικοι έχασαν την ελπίδα ανεγέρσεως νέου διδακτηρίου σύμφωνα με τις ανάγκες του σχολείου, διότι το Κράτος δε θέλησε να θίξει ένα τσιφλικούχο με την απαλλοτρίωση 4 στρεμμάτων αγρού (29/3/1934). Μετρία κατάσταση, ανεπαρκές από απόψεως χώρου και θέσεως. Ενέργειες και προσπάθειες καταβάλλονται για ανέγερση νέου (18/3/1937). Ανεπαρκές, στενόχωρο, μετρία κατάσταση, συντονίζονται οι προσπάθειες για την ανέγερση νέου (7,8/2/1938). Συνεχίζονται εντατικώς προσπάθειες προεργασίας δια ανέγερση νέου διδακτηρίου (14/3/1939). Πολύ μετρία κατάσταση, ανεπαρκές και πεπαλαιωμένο. Συνεχίζεται εντατική προσπάθεια δια ανέγερση νέου 3/ξίου (15/3/1940).
Υλικόν: 7 θρανία, 2 πίνακες, 1 τράπεζα, 1 σφραγίς, 5 χάρτες (1/11/1919). Βάθρα παμπάλαια, αριθμητήριο, παλαιοί γεωγραφικοί χάρτες (1/12/1923). Θρανία ελεεινά, ανεπαρκή (1/12/1924). Θρανία 19 τρίεδρα, 2 πίνακες, 1 έδρα, 1 αριθμητήριο, υδρόγειος σφαίρα, ανάλογοι χάρτες, εικόνες του 1821 (1/11/1929). 19 τρίεδρα θρανία, 2 μαυροπίνακες, έδρα, θερμάστρα, τραπέζι, 9 χάρτες μικροί, υδρόγειος σφαίρα, αριθμητήριο, κάθισμα (14/11/1931). Προσετέθησαν 10 γεωμετρικά σώματα, 2 γραμμικά μέτρα, νήμα στάθμης, γνώμων, 14 εικόνες Π.Δ και 16 Κ.Δ, 24 εικόνες ζώων Ελλάδος, 12 εικόνες ζώων ξένων χωρών, 15 εικόνες φυτών Ελλάδος, πίναξ γεωγραφικών όρων, πίναξ φυλών, πίναξ Ακροπόλεως, πίναξ κινήσεως της γης, πίναξ κινήσεως της σελήνης, πίναξ των εκλείψεων, χάρτες μεγάλοι Ευρώπης και Ασίας, Παλαιστίνης, ημισφαιρίων, του Κράτους του Μ. Αλεξάνδρου, 2 χάρτες ανάγλυφοι Ελλάδος, κινητή αλφάβητος, Αναγνωστήριον, 15 τρίεδρα θρανία, διπλούς πίναξ κατά το υπόδειγμα του Υπουργείου, γραφείον, 4 καθίσματα, θερμάστρα, σημαία μετά κοντού (10/12/1931). Προσετέθησαν τρεις πίνακες ανθρωπολογίας (28/10/1932). Επαρκές το σχολείο από απόψεως υλικού σε έπιπλα, εποπτικά μέσα και διδακτικά όργανα. Συνεχώς πλουτίζεται (18/3/37). Σχεδόν επαρκές σε έπιπλα και εποπτικά μέσα. Ελλιπές σε διδακτικά όργανα (14/3/1939). Σχεδόν επαρκές από απόψεως επίπλων, εποπτικών μέσων και διδακτικών οργάνων (15/3/1940).
Υπηρεσιακά βιβλία-Βιβλιοθήκη: Μαθητολόγιο, Γενικός Έλεγχος (πέρυσι δεν υπήρχαν) (1/11/1919). Τα υπάρχοντα υπηρεσιακά βιβλία τηρούνται εν τάξει (8/12/1923). Λειτουργεί μαθητική κοινότητα, με τα χρήματα οι μαθητές προμηθεύονται βιβλία (2/11/1929). Σχολική βιβλιοθήκη δεν υπάρχει (14/11/1931). Καταρτίζεται μαθητική βιβλιοθήκη (28/10/1932). Προσετέθησαν 6 τόμοι εγκυκλοπαιδικής ύλης (29/3/1934). Υπάρχει παιδαγωγική και μαθητική σε ικανό αριθμό βιβλίων (18/3/1937).
Σχολικός κήπος: Σχολικός κήπος δεν καλλιεργείται, ούτε υπάρχει κατάλληλος χώρος (14/11/1931). Δεν καλλιεργείται, ελλείψει χώρου (10/12/1931). Παρηγγέλθη να καλλιεργηθεί ε-
μπρός του διδακτηρίου (28/10/1932). Καλλιεργείται (29/3/1934). Ελήφθη πρόνοια υπάρξεως σε έκταση αρκετή στο γήπεδο του νέου διδακτηρίου (18/3/1937). Σχεδόν δεν υπάρχει (15/3/1940).
Φοίτηση: Τακτική (8/12/1923), όχι τακτική, από τα 42 τα θήλεα μόνο 11 (17/12/1924), τακτική, δύο απόντες (2/11/1929), τακτική, 10 ασθενείς από ελώδεις πυρετούς (28/10/1932).
Άλλες πληροφορίες: Οι κάτοικοι ζητούν και διδασκάλισσα διότι νομίζουν ότι είναι αδύνατο να διδάξει αποτελεσματικώς 85 μαθητές ένας διδάσκαλος. Υπεδείχθη να πλουτίσουν το σχολείο με όργανα και εποπτικά μέσα (14/11/1931).
Διδάσκαλοι: Ζωγράφος Νικόλαος, Γκιάτα Καλιόπη, Παπανικολάου Χρήστος, Αστερίου Ιωάννης, Σκούρτης Θεοφάνης, Ψάλτου Ελ., Τζώνου Νυμφοδώρα” (Αποστόλου Τάνια).
Ο δάσκαλος του Παλιουρίου Θεοφάνης Σκούρτης διενήργησε έρανο σε είδος με σκοπό ανέγερσης διδακτηρίου. Οι κάτοικοι πρόθυμα έσπευσαν εις την αίθουσα του σχολείου και έκαστος ενεγράφη εις τον κατάλογο του εράνου δια ποσότητα σίτου. Την επομένη ο διδάσκαλος περιήλθε στα σπίτια, συγκέντρωσε το σίτο και τον παρέδωσε στην Τράπεζα έναντι του ποσού των 10.000 δραχμών (Β.Ε 1=1-1933).
Έκθεσις ιστορίας Δημοτικού Σχολείου Παληουρίου: Το σχολείον Παληουρίου ελειτούργησε από την εποχή ακόμη της τουρκοκρατίας με δημοδιδασκάλους αμοιβομένους παρά της εκκλησιαστικής επιτροπής ως συνήθως εγένετο κατά την εποχή εκείνη. Ως δημοδιδάσκαλοι προσλαμβάνονταν απόφοιτοι του ελληνικού σχολείου ή άλλοι κατέχοντες ελαχίστας γυμνασιακάς γνώσεις. Κατ’ αρχάς ηργάζετο ως μονοτάξιον από το έτος δε 1919-20 ως διτάξιον.
Ως δημόσιον σχολείον ήρχισεν λειτουργούν από της απελευθερώσεως και εντεύθεν. Ως διδακτήριον εχρησιμοποιήθη το πρώτον μικρόν οίκημα κείμενον εις το κέντρον του χωριού εντός του περιβόλου της εκκλησίας και το οποίον είχεν εγερθή αποκλειστικώς δια Σχολείον παρά των τότε τοπικών αρχών.
Το νυν διδακτήριον εκτίσθη εις την αυτήν θέσιν δι’ επιτοπίων και πάλιν πόρων κατά το έτος 1910. Το διδακτήριον είναι διτάξιον. Η επιφάνεια αυτού είναι 127 τ.μ ο δε όγκος 725 κ.μ. Αποτελείται εκ δύο αιθουσών διδασκαλίας των οποίων η επιφάνεια εκάστης είναι 37 τ.μ. (Η δημοδιδασκάλισσα Φουρκιώτη 3-4-55).
Ιερά: Ενοριακός ναός της Αγίας Τριάδας, πανηγυρίζει τη Δευτέρα μέρα του Πάσχα. Ανηγέρθη το 1859. Το τριώροφο καμπαναριό κατασκευάσθηκε το 1927.
Ιερός ναός Αγίου Πνεύματος, ανηγέρθη με έξοδα του Βασίλειου Μελιδονιώτη το 2007.
Εξωκλήσια Ζωοδόχος Πηγή, πανηγυρίζει την Παρασκευή μετά το Πάσχα. Άγιος Δημήτριος, ανηγέρθη το 1610, κατεδαφίσθη το 1963, είναι κοιμητηριακός ναός.
Αη Λιας, ανηγέρθη το 1981. Άγιος Νικόλαος στη θέση Μαχαλάδες (Βυτανιώτης…).
Άγιος Νικόλαος βρίσκεται έξω από το χωριό δίπλα σε κατεστραμμένη γέφυρα (Βικιπαίδεια).
Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα, με την επωνυμία “Βρατίνι χωρίον” ήταν για την Α΄Γραφή 5 και στη Β΄Γραφή 0 (Από το 1692 και μετά).
Κατοχή: Ο Σωτήριος Παπαϊωάννου δημοδιδάσκαλος στις 30-1-1946 αναφέρει στην υποεπιτροπή Διανομών Σιατίστης ότι μετατεθείς εκ του δημ. Σχ. Αμπελώνος-Λαρίσης τοποθετήθηκε στο δημ. Σχ. Παληουρίου. Δεν έλαβε ρουχισμό παρά ουδεμίας επιτροπής διανομών γιατί δεν είχε την τύχη να παρευρίσκεται σε διανομή ρουχισμού. Ζητά η οικογένειά του λαμβάνοντας υπόψη την οικονομική κατάσταση να εγκριθεί χορήγηση ειδών ρουχισμού ήτις αποτελείται εκ της συζύγου του και της κόρης του 2 ετών. Ο ίδιος αναφέρει ότι έχει πάρει ένα παλτό (60/1337).
Κοινοτικά: Σύσταση της κοινότητας στις 31-12-1918 με έδρα τον οικισμό Βρατίνιον. Στην κοινότητα εντάσσονται και οι οικισμοί Χελιμόδι και Μελιδόνιον. Ο οικισμός Βρατίνιον στις 30-8-27 μετονομάζεται σε Παληούριον. Ο οικισμός Χελιμόδι στις 16/5/28 καταργείται. Ο οικισμός Παληούριον της κοινότητας στις 10-8-40 μετονομάζεται σε Αλιάκμων. Ο οικισμός Μελιδόνιον στις 7-8-1986 αποσπάται από την κοινότητα και προσαρτάται στο δήμο Νεάπολης. Η κοινότητα Αλιάκμωνος προσαρτάται στο δήμο Νεάπολης στις 4-12-1997. Από το 2010 ο δήμος Νεάπολης καταργείται και προσαρτάται στο δήμο Βοΐου με έδρα τη Σιάτιστα και ιστορική έδρα τη Νεάπολη.
Στις κοινοτικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 25-10-1925 ψήφισαν 43 εκλογείς και έλαβαν ψήφους οι Κων/νος Μουλασιώτης 38. Δημήτριος Κ. Βιτανιώτης 33. Γεώργιος Δεβλιώτης 32. Θεοδόσιος Δόσιος 29. Ευάγγελος Αργ. Τόσκας 20.
Το κ.σ με πρόεδρο το Μ. Δόσιου στις 19-12-38 με απόφασή του παραχώρησε προς εκχέρσωση κοινοτική έκταση στη θέση «Ποταμιά» και διανεμηθεί εις έκαστον αρχηγό οικογενείας ενός στρέμματος προς εμφύτευση γεωμήλων κ.λπ με ετήσιο μίσθωμα 150 δρχ. κατά στρέμμα. Ο πρόεδρος κατά την εισήγησή του ανέφερε ότι η απόδοση των σιτηρών και άλλων προϊόντων των κτημάτων μας λόγω της συστάσεως και της κλίσεως του εδάφους είναι μηδαμινή. Η κοινοτική γη που καλλιεργήθηκε από μερικούς κατοίκους στη θέση «Ποταμιά» απεδείχθη καταλληλοτάτη για γεώμηλα (60/1738).
Το κ.σ με πρόεδρο το Γεώργιο Ζαχαρία στις 29-7-45 αποστέλλει το Δελτίο κοινοτικής απογραφής με τα παρακάτω στοιχεία: Κατοικίες 147. Πληθυσμός 770. Οικία ολοσχερώς καταστραφείσα 1 υπό Ιταλών στις 28-3-43. Η κοινότητα είχε έμμισθον ιατρόν από το 1918-1943. Θύματα της περιόδου 1940-44 επτά (αρ.7).
Οικονομικά: Ο υδάτινος πλούτος με τις πολλές φυσικές πηγές και κυρίως ο Αλιάκμων ποταμός δίδουν τη δυνατότητα να καλλιεργούνται στον εύφορο κάμπο οπωροκηπευτικά, τριφύλλια, όσπρια, καπνά. Δεν έλειψε η σιτοκαλλιέργεια, η κτηνοτροφία.
Ο Γεωργικός Συνεταιρισμός Αποκαταστάσεως Ακτημόνων Παληουρίου στις 7-8-1930 αναφέρει στο Νομάρχη ότι το αγρόκτημα Χελιμόδι απηλλοτριώθη υπέρ ημών είχεν εκτιμηθεί προχείρως εις 3600 στρέμματα. Ήδη γενομένης καταμετρήσεως δια συνεργείου τα στρέμματα ανέρχονται εις 2500. Εκτός τούτου οι πρόσφυγες της κοινότητος Πεπονιάς καλλιεργούν περί τα 100 στρέμματα άτινα και ταύτα ανήκουσι εις το αγρόκτημα Χελιμόδι. Παρακαλούν το Νομάρχη να διατάξει την έξωσιν των προσφύγων, την ελάττωση της ορισθείσας αποτίμησης εφ’ όσον τα στρέμματα είναι κατά χίλια ολιγότερα από εκείνα που υπελογίσθησαν» (60/158).
Μετά από διαμαρτυρίες των κατοίκων η Τράπεζα τους χορήγησε 4500 οκάδες αραβοσίτου, ο οποίος διενεμήθη προς τους πεινώντες κατοίκους αλλά και εις πολλούς μη έχοντες ανάγκην, έμειναν δε εις την τύχη των τέσσερις πολυμελείς οικογένειες (Μ.Β 17-5-32).
Οι κάτοικοι σε δεινή οικονομική θέση. Εξασκούν δύο επαγγέλματα τη γεωργία και καπνοφυτεία. Από τη γεωργία χάσανε το παν. Από την καπνοπαραγωγή συνέλεξαν 20-30 οκάδες καπνόν το στρέμμα. Είναι χρεωμένοι στην Αγροτική Τράπεζα. Ζητούν να πληρώσουν το ήμισυ των χρεών ωστόσο η Τράπεζα τους ζητά πλήρη εξόφληση διαφορετικά ουδεμία ενίσχυση θα έχουν (Μ.Β 13-3-32).
Πληθυσμός: Σύμφωνα με το Ν.Σχινά το χωρίον Βρατίνι επί της αριστερής όχθης του ποταμού έχει 30 χριστιανικές οικογένειες και επί της δεξιάς όχθης χωρίου Λάη έχοντος 30 οικογενείας οθωμανικάς. Το Νοέμβριο του 1924 ο οικισμός απαρτιζόταν από 85 οικογένειες με σύνολο κατοίκων γηγενών 500. 1913=467. 1920=354. 1928=508. 1940=587. 1951=524. 1961=512. 1971=458. 1981=451. 1991=316. 2001=281 . 2011=231.
Σύλλογοι: Σύλλογος Αλιακμωνιτών Θεσσαλονίκης,ιδρύθηκε το 1994. Στις δραστηριότητές του η έκδοση του βιβλίου “αλιάκμων (Βρατίνι) βοϊου”. Εκδίδει εφημερίδα από το 2007 με τίτλο “ΑΛΙΑΚΜΩΝ”. Τον Απρίλιο του 2019 εξέδωσε το 45ο φύλλο. Διοργανώνει εκδηλώσεις, όπως κοπή βασιλόπιτας κάθε Ιανουάριο, εκθέσεις φωτογραφίας, βραβεύσεις νεοεισαχθέντων φοιτητών, αφιερώματα σε πρόσωπα που αξίζουν τιμητική διάκριση, συνεστιάσεις, εκδρομές, χορούς, επιστημονικές διαλέξεις και ημερίδες, επισκέψεις σε πολιτιστικούς χώρους, μουσεία, τεχνική ζωγραφικής αυγών (περδίκες) το Πάσχα κλπ.( http://www.aliakmonas.gr/o-sullogos ). Ακόμη στο χωριό λειτουργεί από το 2009 λαογραφικό μουσείο στο παλιό δημοτικό σχολείο.
Πολιτιστικός Σύλλογος Αλιάκμονα Βοΐου.
