ΑΝΔΗΔΑ ή ΑΝTENTΑ ΠΙΣΙΔΙΑΣ (Άλλα ονόματα: Άντεντα , Άντια, Άνδρυα , Andya , Andeda ,Yeşilyayla , Γιαβούζ Yavuz Andeda )Σταύρου Π. Καπλάνογλου Σπάρταλη εκ πατρός

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Άνδηδά ή Άντεντα ήταν πόλη της αρχαίας Πισιδίας και αργότερα της Παμφυλίας που κατοικήθηκε κατά τους Ελληνιστικούς , Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους Είχε επισκοπή. Και εκοψε νομίσματα στην αρχαιότητα.
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Βρισκόταν στην τοποθεσία που σήμερα υπάρχει ο οικισμός Yavuz
Που απέχει 24χλμ. από το κέντρο της περιοχής Korkuteli στην επαρχία της Αττάλειας.
Βορείως και κοντά ε στην θέση της αρχαίας πόλης βρίσκεται και ο σημερινός οικισμός όπου βρίσκεται Yeşilyayla
H απόσταση της Yeşilyayla από την Σπάρτη είναι 91 χλμ και από το Βουρδούρι 63,5 χλμ
ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ
– Άνδηδα
Πιθανολογούν ότι αυτή ήταν η πρώτη ονομασία
– Άντεντα (Andeda)
Αργότερα στους κλασσικούς χρόνους το όνομα αλλάζει και γίνεται Άντεντα
– Ανδίρυα ( Andirya. )
Μετά την κατάκτηση της Μικράς Ασίας ς από τους Ρωμαίους, οι Σόλιμοι δεν είχαν λόγο και να συνεχίσουν να διατηρούν το όνομα της πόλης τους την ύπαρξή τους. Το όνομα Andeda άλλαξε σε Andirya.
– Άνδια, (Andiya )
Έρχονται στα Ανδίρυα / Adirya και αρχίζουν να ζουν με τον ελληνικό λαό. Άντεντα / Andeda· το όνομα Ανδίρυα / Andirya γίνεται Άνδια/ Andiya στην καθομιλουμένη. Ακόμη και σήμερα, οι άνθρωποι εξακολουθούν να χρησιμοποιούν αυτό το όνομα.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Αν και η πόλη φαίνεται να υπήρχε από τους προϊστορικούς χρόνους ελάχιστες πληροφορίες έφθασαν στις μέρες μας
Η πόλη είναι γνωστή μόνο από νομίσματα και επιγραφές, εκτός από το ότι οι Notitiae (καθολική εγκυκλοπαίδεια ) καταγράφουν έναν επίσκοπο της “Sandida”. Η τοποθεσία καθορίζεται από την προφανή επιβίωση του ονόματος, και από ένα διάταγμα του Συμβουλίου και του Λαού των Άνδεδων (AM 10 [1885], 337).
– Ίχνη ιστορίας
Ίχνη ιστορίας από την εποχή του Σιδήρου ( 17ο μέχρι τον 12ο π.Χ. ) και της
εποχής του χαλκού. , (1600 – 1200 π.Χ )
Το οροπέδιο Yeşil όπου βρισκόταν η αρχαία Ελληνική πόλη Ά νδηδα είχε κατοικηθεί κατά την περίοδο των σπηλαίων
Έρευνες που έγιναν στην περιοχή ( Σπήλαια Koca in και Kucuk in ) από ειδικούς απέδωσαν ευρήματα με εργαλεία ή εικόνες σε αυτά τα κρησφύγετα που το απέδειξαν
– Χετταίοι
Η ιστορία αυτής της αρχαίας πόλης όλα δείχνουν ότι αρχίζει από την εποχή των Χετταίων . Μια ενδιαφέρουσα αυτοκρατορία με τον δικό της πολιτισμό που όμως εξαφανίσθηκε γύρω στο 1200 π.Χ. ,λίγο πριν την έναρξη του Τρωικού πολέμου μετά από επιθέσεις των << Λαών της Θάλασσας >>
Ενδεχόμενα να υπήρχαν μικρά κρατίδια όπως η Πισιδία, η Παμφυλία, η Καρία και η Λυκία, που ήταν προσκολλημένα στην αυτοκρατορία των Χετταίων αλλά ζούσαν ως αρχηγοί υπό τη διοίκησή της.
Στην περιοχή που βρισκόταν η Άνδηδα κυριαρχούσε η Πισιδία, στην οποία οι γηγενείς κάτοικοι αποκαλούνταν << Σόλυμοι >>
– Πισιδοί
Οι Πισιδία ήταν η συνεχεία των Σολυμων ,η γλώσσα και τα γραπτά τους είναι παρόμοια με τη γλώσσα Χετταίων Έτσι Χετταίοι και Πισιδία ζούσαν
αρμονικά.
Οι Πισιδία είχαν ιδρύσει αξιόλογους οικισμούς στην περιοχή μας και έχουν προηγμένο πολιτισμό.
Η Άνδηδα ήταν ι μια πόλη-/κράτος που κυβερνάται από πανίσχυρους ευγενείς ηγεμόνες, με δικό της στρατό και κόβει ακόμη και χάλκινα νομίσματα για λογαριασμό τους.
Οι άνθρωποι της ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τη γεωργία. Θεωρείται ότι έστειλε στρατιώτες στον στρατό των Πισιδών, στον οποίο υπαγόταν, στην μάχη του Καδεσι ( Kadesh )
Η μάχη του Kadesh ή Μάχη του Qadesh έλαβε χώρα μεταξύ των δυνάμεων του Νέου Βασιλείου της Αιγύπτου υπό τον Ραμση II και της Αυτοκρατορίας των Χετταίων υπό τον Μουχαταλλί (Muwatall )i II στην πόληΚαδεση ( Kadesh ) στον ποταμό Ορόντη (Orontes , )ακριβώς ανάντη της λίμνης Χομς ( Homs κοντά στο σημερινα συνορα ΛίβανοΥ -Συρίας
Η μάχη χρονολογείται γενικά στο 1274 π.Χ. από την αιγυπτιακή χρονολογία , και είναι η παλαιότερη μάχη στην καταγεγραμμένη ιστορία για την οποία είναι γνωστές λεπτομέρειες τακτικών και σχηματισμών. Πιστεύεται ότι ήταν η μεγαλύτερη μάχη με άρματα που έγινε ποτέ, στην οποία συμμετείχαν μεταξύ 5.000 και 6.000 άρματα συνολικά.
Αυτό προκύπτει από την ανακάλυψη πολλαπλών επιγραφών στο Καδεση (Kadesh ) και της συνθήκης ειρήνης Αιγύπτου-Χετταίων , είναι η καλύτερα τεκμηριωμένη μάχη σε όλη την αρχαία ιστορία.
Σε αυτήν την περίοδο, μπορεί να ειπωθεί ότι λάτρευαν τον θεό Δία στην Άνδηδα στον οποίο πίστευαν και οι πρόγονοι των Πισιδών. Σόλυμοι, τον οποίο έδιναν το προσωνυμία << Σολυμεύς >>
–Ρωμαίοι
Μετά την κατάκτηση της Μικράς Ασίας από τους Ρωμαίους, οι Σολυμείς και η επιρροή τους εξαφανίσθηκε.
Μετά τη διαίρεση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, το 395 μ.Χ. η Πισιδία
και η Άνδηδα παρέμειναν εντός της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Την περίοδο αυτή υπήρξαν μεγάλες εξελίξεις στην ΑΝΔΕΔΑ ως αποτέλεσμα της συγχώνευσης του δυτικού πολιτισμού και του ανατολικού πολιτισμού.
Με τον καιρό, το χαρακτηριστικό της πόλης-κράτους έλαβε τέλος και έγινε Ρωμαϊκή πόλη.
Στην πρώιμη Βυζαντινή εποχή οι Χριστιανοί κάτοικοι της Άνδηδα που επί Ρωμαίων είχε αλλάξει όνομα και ήταν Ανδεδά άλλαξαν εκ νέου το όνομα σε
Ανδρυα, και αργότερα Ανδιυα απέκτησαν προηγμένο πολιτισμό με τις εκκλησίες, τα πανδοχεία, τα λουτρά και τις κατοικίες που χτίστηκαν σε όλη την Βυζαντινή περίοδο.
Η θέση της κωμόπολης χρησιμοποιήθηκε ως οικισμός κατά τη βυζαντινή περίοδο,ε η πόλη Άντεντα έφτασε σε πληθυσμό 15.000 κατοίκων σύμφωνα με ιστορικές έρευνες.
Αυτό το όνομα έχει γίνει δημοφιλές με τη μορφή Ανδιυα (Andiya ) με τον καιρό και εξακολουθεί να λέγεται ως Ανδιυα ( Andiya ).
Απομεινάρια των Βυζαντινών βρίσκονται παντού.
Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα ζούσαν εδώ Ελληνόφωνες
που ασχολούνταν με το φρεζάρισμα, τη σελοποιία και το εμπόριο.
Δυστυχώς δεν μπορέσαμε να βρούμε στοιχεία από κάποια απογραφή.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ
Περίπου ένα χλμ. στα βόρεια του Γιαβούζ υπάρχει μια πέτρα που σηματοδοτεί το όριο μεταξύ An(deda) και Po(gla). Εκτός από τις αρκετά πολυάριθμες επιγραφές δεν έχουν βρεθεί αξιόλογα λείψανα της πόλης και η ακριβής τοποθεσία παραμένει αβέβαιη.
Όσα ερείπια υπήρχαν με τον χρόνο , που καταστράφηκαν από τους σεισμούς και τις πλημμύρες, βρίσκονται από παλαιοπωλεία ή βεράντες κήπων.
Στις ανασκαφές βρεθήκαν ν τάφοι της Πισιδία και της Βυζαντινής περιόδου
ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ
Τα νομίσματα που εντοπίσαμε –Χρονολόγηση των νομισμάτων 100-0 π.Χ. Στην πόλη Ι. Σ. 1-2. αιώνας από επιτύμβια επιγραφή ότι η Άρτεμη είχε εδώ ιερεια
161-180 μ.Χ. 198-209 μ.Χ. 222-235 μ.Χ. 238-244 μ.Χ. –
– -Ρωμαίοι αυτοκράτορες
ΙΟΥΛΙΑ ΔΟΜΝΑ , ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ ,ΙΟΥΛΙΑ ΜΑΜΕΑ , ΣΕΒΕΡΘΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΡΔΙΑΝΟΣ -ΧΕΡΕΝΙΑ ΕΤΡΟΥΣΚΙΛΑΣ
–Παραστάσεις
* Διόνυσος με θύος δεξιά
*Απεικόνιση του Ήλιου στα αριστερά σε ένα βωμό στην Άντεδα, στα δεξιά Η Άρτεμις Σελήνη σε ημισέληνο και ένα σκοτεινό αντικείμενο στην πλάτη * Φαίνονται δύο γυναικεία κεφάλια. Η επιγραφή στο βωμό, η ιέρεια της Ήρας
Δείχνει μια προσφορά που έκανε η Iulia Licinniana, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο για ποια θεά είναι *Στην πίσω όψη του κέρματος, η Άρτεμις κρατά ένα τόξο στο αριστερό της χέρι και ένα βέλος στο δεξί.
* Η Άρτεμις με τόξο στο αριστερό της χέρι και βέλος από τη φαρέτρα με το δεξί φαίνεται. Δίπλα στα πόδια της Άρτεμης υπάρχει ένα ελάφι.
* δίστηλο Αιδίκουλα, μέσα λατρευτικό άγαλμα της Άρτεμης Περγαίας, ντυμένο σε φεγγάρι και αστέρι.
* Geta Γυμνοκέφαλο και ντραπέ μπούστο δεξιά / Η Τύχη στέκεται αριστερά, κρατά πηδάλιο και κερκότοπο.
*Τύχε όρθια αριστερά, κρατώντας πηδάλιο και κερκότοπο
* Δικολώνη ντραπέ προτομή δεξιά / ναός που περιβάλλει το άγαλμα της Πέργας της Άρτεμης. Ελκυστική σκούρα καφέ πατίνα.
* Orbiana Ντυμένη προτομή δεξιά / λατρευτικό άγαλμα της Αρτέμιδος Περγαίας μέσα σε ναό με στάχτη
–Προέλευση νομισμάτων
Τανομισματα που βρεθήκαν στην πίσω πλευρά ανεγραφαν
ΑΝΔΗΔΕΩΝ, ή ΑΝΔΗΔΩΝ Σ δηλώντας την προέλευση τους
ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Η πίστη των κάτοικων της περιοχής είναι φανερά ταυτισμένη με εκείνη και των άλλων Ελλήνων και μόνον μελετώντας τα νομίσματα που βρεθήκαν (Θεοί του Ολύμπου , ημίθεοι, αλλά πιστεύω στον Ηλείο και την Σελήνη )
Εντοπίσαμε νομίσματα που έχουν δημιουργηθεί από το 100 π.Χ. έως το 244 μ.Χ.
Συγκεκριμένα:Σε έναν βωμό στην Άντεδα, απεικονίζεται ο Ήλιος στα αριστερά , η Άρτεμις Σελήνη σε μια ημισέληνο στα δεξιά και ένα σκοτεινό αντικείμενο, ίσως δύο γυναικεία κεφάλια, στο πίσω μέρος. Η επιγραφή στο βωμό δείχνει μια προσφορά που έκανε η ιέρεια της Ήρας,
– Ήλιος & Σελήνη
Εντοπίσθηκε η λατρεία του Ηλίου και της Σελήνης
* Ήλιος (Ἥλιος, Ἠέλιος στην Ομηρική διάλεκτο) είναι το όνομα του θεού και προσωποποίησης του ήλιου στην αρχαία Ελληνική θρησκεία και μυθολογία. Στην αρχαία τέχνη συχνά εμφανίζεται ως ένας νεαρός άνδρας με ηλιακό στέμμα που οδηγεί ένα τέθριππο στον ουρανό. Λόγω της ιδιότητάς του ως Ήλιος που βλέπει τα πάντα, ήταν και θεός των όρκων.
Ο Ήλιος εμφανίζεται σε πολλά έργα της Ελληνικής μυθολογίας, ποίησης και λογοτεχνίας, όπου παρουσιάζεται ως ο γιος του Υπερίονα και της Θείας, αδελφός της Σελήνης (θεά του φεγγαριού) και της Ηούς (θεά της αυγής).
Μια σχετικά ασήμαντη μορφή και θεότητα στην αρχαία θρησκεία, ο Ήλιος ωστόσο ταυτίστηκε με κάποιους σημαντικότερους θεούς όπως για παράδειγμα ο Απόλλων και ο ηλιακός θεός των Ρωμαίων Σολ.
*Η Σελάνα ή Σελήνη ήταν ελληνική θεά, κυρία της σεληνιακής ψυχής.Το όνομά της ετυμολογείται από το σέλας (φως). Στην Ελληνική μυθολογία και Ελληνική Εθνική Θρησκεία η Σελήνη, ή Μην (ήδη μιλώντας για την περιοχή της Αντιοχείας Πισιδία μιλήσαμε για ξεχωριστή τοπική λατρεία του Μην Ασκηνου )ή Πασιφάη (στη Λακωνία), είναι τιτανική οντότητα, Κατά τη Θεογονία του Ησιόδου η Σελήνη είναι κόρη του Υπερίωνα και της Θείας και αδελφή της Ηούς (Αυγής), και του Ηλίου, ο οποίος τη φωτίζει αιώνια λόγω της αδελφότητας τους
– Διόνυσος & Αρτέμης η Περγαία.
Σε μια από αυτές στην περίοδο του 1 αιώνα π.Χ. υπάρχει η μορφή του Διονύσου στα υπόλοιπα νόμισμα στο μ περισσότερα από αυτά τα υπάρχοντα η Αρτέμης και δη η μορφή της Αρτέμιδος της Περγαίας που το ιερό βρισκοτάμν στην κοντινή Πέργη της Πισιδίας.
Η Περγαία Άρτεμις ήταν παλιά ανατολική θεότητα που συγχωνεύτηκε με την Ελληνική Άρτεμη.
Αρχικά λατρεύτηκε στην Πέργη της Παμφυλίας, που βρίσκεται στη Μικρά Ασία. Αργότερα η λατρεία αυτή διαδόθηκε στην Αλικαρνασσό, τη Ρόδο, τη Λίνδο και γενικά στο ΝΑ.
Αιγαίο.
Αργότερα η λατρεία της μεταφέρθηκε και στην Ήπειρο όπου στην Πρέβεζα βρεθήκαν επιγραφές
Στην Αμβρακία η Άρτεμις λατρευόταν ως Ηγεμόνη, η θεά που τους οδήγησε τους αποίκους στη νέα τους πατρίδα, ή ως Αγροτέρα, η θεά της άγριας φύσης. – – Θεά Τυχή
Πέρα από την Αρτέμη βλέπουμε τη λατρεία της θεάς Τύχης
H θεά Τύχη της αρχαιότητας ήταν η προσωποποιημένη θεά της σύμπτωσης, του μη προβλέψιμου ή επιδιωχθέντος αλλά και τη.ευτυχούς συγκυρίας του απροσδόκητου συμβάντος.
Η θεά της ευτυχίας των αρχαίων Ελληνικών πόλεων.
Κατά τη «Θεογονία» του Ησίοδου ήταν θυγατέρα του Ωκεανού ή του Νηρέα και της Τήθου, σε εκδήλωση ίσως του ότι η ναυτιλία και το ναυτικό εμπόριο εν γένει υπήρξαν η πρώτη και κύρια πηγή ευτυχίας των ανθρώπων.
Κατά τον Πίνδαρο, ο οποίος την ονόμαζε και Φερέπολιν, ήταν κόρη του Ελευθέρου Διός ή του Προμηθέα.
Την θεωρούσε ως μια από τις Μοίρες, που είχε όμως λιγότερη δύναμη από τις αδελφές της, Θεά του Πεπρωμένου αλλά και ευμενής.
Ως ευμενής θεά του πεπρωμένου λατρευόταν με την επωνυμία «Αγαθή Τύχη» στην Αρχαία Ολυμπία, όπου είχε δικό της. Στους ορφικούς ύμνους συναντάται ως κόρη του Ευβουλέως.
Κατά το Ομηρικό προς τη Δήμητρα ύμνο, η Ωκεανίς Τύχη εμφανιζόταν ως μια από τις συμπαίκτριες της Περσεφόνης. Συνδέθηκε με άλλες θεότητες-προσωποποιήσεις όπως την Ελπίδα, τον Καιρό και τη Μοίρα.
Κυρίως συνδέθηκε με την Ίσιδα κατά την περίοδο των θρησκευτικών συγκρίσεων (Ίσις Τύχη ή Ισιτύχη)
. Στη σημειωτική θρησκεία συνδέθηκε με την Γαδ. Μαζί της ταυτίστηκε η θεά των Ρωμαίων Φουρτούνα η λατρεία της που ήταν ιδιαίτερα εξαπλωμένη στην Ιταλία.
Η Φουρτούνα (Fortuna) ξεκίνησε από μια ιταλική θεότητα της ευφορίας και της γονιμότητας, που συχνά λειτουργούσε και ως μάντης θεά που προλέγει το μέλλον.
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Δεν είναι πλέον έδρα επισκόπου κάποιας Ορθόδοξης μητρόπολης , παραμένει τιμητική έδρα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας
ΣΗΜΕΡΑ Η ΑΝΔΗΔΑ
Σήμερα ο μικρός οικισμός Γιαβούζ βρίσκεται στο σημείο που εντοπίζονται ερείπια της αρχαίας πόλης . Κάπου κοντά βρίσκεται και το χωριό Yeşilyayla στα βόρεια Το Yeşilyayla είναι ένα χωριό στην επαρχία Korkuteli της επαρχίας Antalya της Τουρκία