Από τη Μοσχόπολη στην Κοζάνη – Τα ίχνη μιας χαμένης πολιτείας στη Δυτική Μακεδονία. Σταύρου Π. Καπλάνογλου 

ΜΟΣΧΟΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ * Άλλα Ονόματα :Voskopoja ,Μοσχόπολη , Νέα Αθήνα» , Νέος Μυστράς

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ 28η

Σταύρου Π Καπλάνογλου Συγγραφέα -Ιστορικού ερευνητή.

Η Μοσχόπολη ( Voskopojë ) είναι ιστορικός ορεινός οικισμός του νομού Κορυτσάς στη νοτιοανατολική Αλβανία, δυτικά της πόλης της Κορυτσάς. Κατά το παρελθόν γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη και τον 18ο αιώνα υπήρξε σημαντικό αστικό, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο. Λόγω της συμβολής της πόλης στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό η πόλη αναφέρεται στην εποχή της ακμής της και ως «Νέα Αθήνα» ή «Νέος Μυστράς

Ο Π.Λιουφης στην ιστορία του δεν αναφέρει κάτι που έχει σχέση με την ομαδική εγκατάσταση Μοσχοπολιτών στην πόλη της Κοζάνης ,εξάλλου η ζωή στην πόλη τους μέχρι την καταστροφή τη, στο τελος του 18ου αιώνα ήταν ελκυστική και δεν υπήρχε κίνητρο για την εγκατάλειψη της

Όμως η κατάσταση ανατράπηκε μετά την ολική καταστραφεί της μετα τα Ορλωφικα*

Όπως περιγράφουμε στην συνέχεια στο τμήμα που άφορα την ιστορία της Μοσχόπολης εκείνη την περίοδο , μαζικές μετακινήσεις υπήρχαν σχεδόν για ολόκληρη την Δυτική Μακεδονία.

Αναζητήσαμε μαρτυρίες απο αξιόλογους Κοζανίτες που το επίθετο τους θα μπορούσε να συνδέεται με την Μοσχόπολη και συγκεκριμένα από την οικογένεια Μόσχου που στον προηγούμενο αιώνα είχε δραστηριοποιηθεί με επιτυχία στον εμπόριο Αποικιακών Προϊόντων αλλα και κάποιοι άλλοι με το ίδιο επίθετο είχαν μια αξιόλογη μονάδα κατασκευής θερμαντικών σωμάτων (σόμπες ) και με διαβεβαίωσαν οτι πράγματι οι πρόγονοι τους είχαν έλθει από την Μοσχόπολη, ετσι στην σημερινή δημοσίευση μας θα αναφερθούμε και σε αυτή την αξιολογη Βορειοηπειρωτική πόλι σαν Προγονική εστία Κοζανιτών .

* Τα Ορλοφικά ήταν η αποτυχημένη επανάσταση των Ελλήνων το 1770, ήταν κίνημα ανεξαρτησίας που υποκινήθηκε από τους Ρώσους εναντίον των Οθωμανών κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-74). Στη διάρκειά της σημειώθηκαν εξεγέρσεις σε διάφορα μέρη της νησιωτικής και ηπειρωτικής Ελλάδας, στην Ήπειρο, τη Θεσσαλία, τη Στερεά Ελλάδα και κυρίως στην Πελοπόννησο. Παράλληλα, οι ναυτικές επιχειρήσεις των Ρώσων στη νότια Πελοπόννησο, στα νησιά του Αιγαίου και στις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας είχαν οδυνηρές συνέπειες στους εξεγερθέντες. Βασικός υποκινητής αυτής της επανάστασης των Ελλήνων ήταν ο Γεώργιος Παπαζώλης, η δε ονομασία της προήλθε από το όνομα των υποκινητών αυτής, των Ρώσων αξιωματούχων αδελφών Ορλώφ.

ΘΕΣΗ

Βρίσκεται δυτικά της Κορυτσάς στην σημερινή νοτιοανατολική Αλβανία (Βόρεια Ήπειρος).

ΟΝΟΜΑ

— Μοσχόπολη

Υπαρχουν δυο εκδοχές για την προέλευση του ονόματος

1.

Η ονομασία Μοσχόπολη προέρχεται από το ελληνικό “μόσχος” (μυρωδικό) και το “πόλη” (πόλη), υποδεικνύοντας την ευωδιά των φυτών που φύτρωναν στην περιοχή ή την ευωδιά των αρωμάτων που παράγονταν εκεί.

2.

Υπάρχει η πιθανότητα να συνδέεται με τη λέξη “μόσχος” στην έννοια του βόδιου (μοσχαριού) και της «πόλης» (με την έννοια της βοσκής ή του τόπου όπου βοσκούν τα ζώα).

— «Νέα Αθήνα» ή «Νέος Μυστράς

Αυτής οι προσωνυμίες δόθηκαν γιατί η πόλι οικονομικά και πνευματικό κάποια στιγμή βρέθηκε πολύ ψηλά.

— Voskopoja

Η ονομασία αυτοί δόθηκε από τους Αλβανούς και ισχύει και σήμερα , ενδεχόμενα να έχει σχάση με την βοσκοί των ζωών και να είναι μια εκαλβανισμένη έκφρασή ς της 2 εκδοχής της Ελληνικής ονομασίας

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

Ως το τέλος του 17ου αιώνα η Μοσχόπολη ήταν ένας μικρός οικισμός, όμως παρουσίασε αλματώδη οικονομική και πνευματική ανάπτυξη από τον επόμενο αιώνα. Την περίοδο της μεγάλης ακμής της πόλης, τη δεκαετία του 1730, ο πληθυσμός της είχε φτάσει τις 60.000.

Η πόλη κατοικούνταν κυρίως από Έλληνες ελληνόφωνες και βλαχόφωνες υς, υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα βλαχόφωνα κέντρα

ΙΣΤΟΡΙΑ

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας τον 18 ο αιώνα , η Μοσχόπολη ήταν πολύ μεγάλη Βαλκανικοί πολη για τα δεδομένα της εποχής

Το 1769 λόγω της συμμετοχής της πόλης στην προετοιμασία της εξέγερσης του 1770 (Ορλωφικά), η πόλη υπέστη λεηλασίες από μουσουλμάνους Αλβανούς (Τουρκαλβανούς).

Σημαντικές καταστροφές έγιναν και από τα στρατεύματα του Αλή Πασά το 1788, που κατόπιν διαταγής του, καταστράφηκαν πολύτιμοι πολιτιστικοί θησαυροί της πόλης.

Η Μοσχόπολη δεν μπόρεσε να ανακτήσει την παλιά της δόξα, συνέχιζε να υπάρχει όμως ως οικισμός μικρότερης εμβέλειας. Οι κάτοικοί της κατέφυγαν σε περιοχές της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Πολλοί άλλοι Μοσχοπολίτες μετά την καταστροφή της πόλης τους διακρίθηκαν ως έμποροι, ως τραπεζίτες και ως βιοτέχνες στην Ουγγαρία και την Αυστρία και συνέχισαν την παράδοση των προγόνων τους σε έργα ευποιίας με γενναίες δωρεές και την χρηματοδότηση κοινωφελών ελληνικών ιδρυμάτων (όπως η οικογένεια Σίνα).

*Καστοριά.

Υπάρχουν αναφορές πως, καθώς η Μοσχόπολη όδευε στη μεγάλη «καταστροφή» του 1769, μία ομάδων κατοίκων της προσπάθησε να εγκατασταθεί στην ίδια την

Παρουσιάζονται να ζήτησαν να τους παραχωρηθεί η περιοχή Μύτκας, δίπλα στη λίμνη, ώστε να δημιουργήσουν μία νέα Μοσχόπολη.

Οι Καστοριανοί, όμως, φοβούμενοι την ανταγωνιστική, εμπορική δεινότητα των Μοσχοπολιτών δεν παραχώρησαν την περιοχή με διάφορες προφάσειςνα αποτράπηκε μία μαζική μετοικεσία, όμως, δεν αποφεύχθηκε η εγκατάσταση αρκετών Μοσχοπολιτών και άλλων Βλάχων προσφύγων και στην Καστοριά

Ο Μοσχοπολίτικης καταγωγής Καστοριανός αγωνιστής Αναστάσιος Πηχέων, (που συμμετειχε στο ξεσικωμα του Μπουρινου το 1879 ) αναφέρει πως, λίγο μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, η ανώτερη τάξη των Ελλήνων της πόλης αποτελούταν κυρίως από οικογένειες βλάχικης καταγωγής που είχαν εγκατασταθεί στην Καστοριά

*Άργος Ορεστικό

Και οταν, γύρω στα 1810, ο Γάλλος διπλωμάτης και περιηγητής François Pouqueville πέρασε από την περιοχή παρατήρησε πως 100 περίπου οικογένειες από τη Μοσχόπολη είχαν, ήδη, δημιουργήσει μία δική τους, ξεχωριστή συνοικία στο γειτονικό (Χρούπιστα).

*Βογατσικό

Έτσι, 70 περίπου οικογένειες από διάφορα μέρη και κυρίως από τη Μοσχόπολη, τη Φούρκα, το Σούλι και την Πάργα, εγκαταστάθηκαν τελικά στο Βογατσικό.

*Σιάτιστα

Παραδόσεις, και πάλι, αναφέρουν πως ένας αδιευκρίνιστος, αλλά σημαντικός, αριθμός Μοσχοπολιτών κατέφυγε και στη Σιάτιστα. Η μικρή πολιτεία της ς είχε ήδη στενές εμπορικές σχέσεις με τη Μοσχόπολη, σε τέτοιο, μάλιστα, βαθμό ώστε οι Σιατιστινοί και οι Μοσχοπολίτες να συνεταιρίζονται συχνά, πριν τα γεγονότα του 1769.

* Εράτυρα

Κάποια αξιόλογη ομάδα Μοσχοπολιτών και άλλων Βλάχων φυγάδων από τα μέρη της Ηπείρου εγκαταστάθηκε και στη γειτονική, την παλιά Σέλιτσα.Και ενώ ορισμένοι από αυτούς τους Βλάχους βρέθηκαν στα βλαχοχώρια του Άσκιου, μεμονωμένες οικογένειες ή και μικρές ομάδες οικογενειών βρέθηκαν να εγκαθίστανται στην Εράτυρα, τη Σιάτιστα,

*Τσοτύλι, τον Πελεκάνο, τη Γαλατινή

Αλλα και στο Τσοτύλι, τον Πελεκάνο, τη Γαλατινή κι άλλους μικρότερους, ελληνόφωνους οικισμούς της Ανεσελίτσας, της σημερινής επαρχίας Βοΐου και εξελικτικά στην Κλεισούρα και το Νυμφαίο.

* Κοζανη

Λαμβάνοντας υπόψιν την μαρτυρία μελών της οικογενείας Μόσχου δεν αποκλείεται να υπάρχει εγκατάσταση κάποιων Βλάχων απο την Μοσχοπολη αφού αρχικά εγκαταστάθηκαν στην Σαμαρίνα .

Μία έκθεση των τοπικών εκκλησιαστικών αρχών, έρχεται, στα 1904, να γνωστοποιήσει την παρουσία 50 βλάχικων οικογενειών και στην Κοζάνη, προερχόμενων από τη Σαμαρίνα, ανάμεσα στις 2.500 κατ’ εξοχήν ελληνόφωνες οικογένειες της πόλης.

Και ενώ οι περισσότερες από αυτές τις οικογένειες ακολουθούσαν μια μακροχρόνια πρακτική απλής παραχείμασης, ορισμένες εύπορες οικογένειες είχαν εγκατασταθεί οριστικά στην Κοζάνη εκεί. Ακόμη και στην περίπτωση της Πτολεμαΐδας, οι πρώτοι χριστιανοί επαγγελματίες που μπόρεσαν σαν εγκατασταθούν σταθερά σε αυτή την τουρκική πολιτεία ήταν μέτοικοι από τη Βλάστη και την Κλεισούρα. γνωστού Βλάχικοι οικισμοι

ΜΟΣΧΟΠΟΛΗ 1916

Το 1916 ομάδα Αλβανών ατάκτων λεηλάτησε την πόλη κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Μάρτυρες της ακμής της είναι οι επιβλητικοί ναοί του Αγίου Νικολάου (1721), του Αγίου Αθανασίου (1721) και των Ταξιαρχών (1722) που κοσμούνται από πολλές και αξιόλογες αγιογραφίες.

ΠΑΙΔΕΙΑ

Οι Μοσχοπολίτες ενίσχυσαν οικονομικά την πατρίδα τους και συντέλεσαν στην ίδρυση σχολείου, περίπου το 1700. Το σχολείο, με την ονομασία, «Ελληνικόν Φροντιστήριο» εξελίχθηκε σε σημαντικό εκπαιδευτικό κέντρο της περιοχής, το 1744 αναβαθμίστηκε από δωρεές και μετονομάστηκε σε «Νέα Ακαδημία».

Εκεί δημιουργήθηκε και το δεύτερο τυπογραφείο στον χώρο του υπόδουλου ελληνισμού (μετά από αυτό της Κωνσταντινούπολης), το 1731, με πρωτοβουλία του ιερομόναχου Γαβριήλ Κωνσταντινίδη. Επίσης τυπώθηκε και το πρώτο τετράγλωσσο λεξικό (Ελληνικής, Αλβανικής, Βλάχικης και Βουλγάρικης γλώσσας).

ΣΗΜΑΙΝΟΝΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Νεκτάριος Τέρπος (17ος-18ος αιώνας,†1740/41;), ιερομόναχος και διδάσκαλος.

Κωνσταντίνος Τζεχάνης (1740-1800), λόγιος.

Γαβριήλ Κωνσταντινίδης, ιερομόναχος και λόγιος, ιδρυτής του τυπογραφείου της Μοσχόπολης.

Δανιήλ Μοσχοπολίτης (1754-1825), λόγιος.

Θεόδωρος Καβαλιώτης (1718-1789), καθηγητής της “Νέας Ακαδημίας” Μοσχόπολης και διευθυντής της από το 1750.

Γεώργιος Σίνας (1783-1856), έμπορος και εθνικός ευεργέτης.

Σίμων Σίνας (1810-1876), γιος του προαναφερόμενου, έμπορος και εθνικός ευεργέτης.

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Κύρια ενασχόληση το εμπόριο, η κτηνοτροφία, η κατεργασία μαλλιού, η ταπητουργίας και ανάπτυξη βυρσοδεψίας. Περίφημη ήταν η πόλη και για την σιδηρουργία, την αργυροχοΐα και την χαλκουργική της. Πολλοί Μοσχοπολίτες έμποροι στη Βενετία, στη Βιέννη, στην Οδησσό, την Κωνσταντινούπολη και άλλα σημαντικά κέντρα της εποχής

ΣΗΜΕΡΑ

Σήμερα είναι ένας μικρός οικισμός 700 κατοίκων, το ένδοξο παρελθόν της το υπενθυμίζουν οι εναπομείναντες ναοί που κοσμούν τους δρόμους της.

Υ.Γ.

Η αναφορά στην Μοσχόπολη δεν θα μπορούσε να εξαντληθεί στην σημερινή δημοσίευση , προς το παρόν αρκούμαστε σε αυτό τα λίγα που έχουν να κάνουν κυρίως με την καταστροφή της μετά τα Ορλωφιακά και την διασπορά των κατοίκων και επιφυλασσόμεθα για την συνέχεια ελπίζοντας για την συγκέντρωση περισσότερων πληροφοριών .