Απώλειες και υλικές καταστροφές στη Δυτική Μακεδονία 1940-1945. Αθανάσιος Καλλιανιώτης. Μέρος 2ο

Αναδρομή

Το φθινόπωρο του 1940 η Ελλάδα έλαβε μέρος στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων. Καλά προετοιμασμένος ο Ελληνικός Στρατός άντεξε τον Οκτώβριο του 1940 σε ιταλική επίθεση στην ΒΔ παραμεθόριο της χώρας χάρη στην άριστη προετοιμασία κι έπειτα συνέχισε την προέλασή του μέσα στην Αλβανία σταθεροποιώντας τις γραμμές του λόγω χειμώνος. Όταν άνοιξε ο καιρός το επόμενο έτος, βρέθηκε εκτεθειμένος και στα πυρά προσελθόντων Γερμανών, τους οποίους ούτε ο παρόντες Σύμμαχοι μπόρεσαν να αποκρούσουν. Διαλύθηκε έχοντας συνολικά 920 θύματα καταγόμενα από τη Δυτική Μακεδονία και τριπλάσιους τραυματίες. Εδώ έπεσαν τον Απρίλιο του 1941 κατά των Γερμανών και 103 στρατιώτες από άλλα μέρη.

Αν προσθέσουμε και 94 αμάχους-θύματα βομβαρδισμών από Ιταλούς, Γερμανούς και Βρετανούς, έχυσαν το αίμα τους στην (κι από την) περιοχή 1.110 Έλληνες. Οι Σύμμαχοι έχασαν το ίδιο έτος 105 άνδρες, ενώ οι Γερμανοί 134. Γενικές απώλειες του 1940-41 1.251 ένστολοι ομού κι άμαχοι.

Η Δυτική Μακεδονία χωρίστηκε σε δύο ζώνες Κατοχής, την ορεινή (Γρεβενά-Καστοριά) έλαβαν οι Ιταλοί, την πεδινή (Κοζάνη-Φλώρινα) όπου υπήρχαν μεταλλεία χρωμίου, γραμμές τραίνου και σημαντικές οδικές αρτηρίες οι Γερμανοί. Το πρώτο έτος 1941, περίοδος προσαρμογής, πέρασε σχετικά ανώδυνα με μόνη σημαντική εξαίρεση τη μαζική εκτέλεση ανδρών του χωριού Μεσόβουνο Εορδαίας από στρατιώτες της Βέρμαχτ κι ελάχιστες αντίστοιχες από Ιταλούς, ένα σύνολο 192 ανθρώπων.

Το επόμενο τελείωσε σχετικά ήσυχα με αγρότες να πλουτίζουν πουλώντας στη μαύρη αγορά τροφές και γεννήματα σε ορεινούς οικισμούς. Μόνον 48 άνδρες φονεύτηκαν από τους κατακτητές κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων ανεύρεσης, περισσότερο, όπλων.

Αρχάς 1943 εισέβαλαν αντάρτες του ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) από τη Θεσσαλία προκαλώντας με το ζορμπαλίκι τους απορία στην Ελληνική Πολιτεία και σε όσους συνέπλεαν μαζί της. Αναγκάστηκε τότε η μυστική οργάνωση των αξιωματικών Υπερασπισταί Βορείου Ελλάδος (ΥΒΕ) να φανερώσει αντάρτες δικούς της με την επωνυμία Ένωσις Κοινωνικής Αμύνης (ΕΚΑ). Μετά από ορισμένες κοινές επιτυχημένες συγκρούσεις και μάχες εναντίον των Ιταλών ο ΕΛΑΣ καταδίωξε τον Απρίλιο του 1943 την ΕΚΑ και τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους την διάδοχό της Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση (ΠΑΟ) ανοίγοντας την αυλαία του κατοχικού εμφύλιου διχασμού.

Τους αντάρτες αντιμετώπιζαν Ιταλοί και Γερμανοί -και σε μια περίοδο οι Βούλγαροι- με βραχύχρονες εξόδους στην ύπαιθρο, ολιγοήμερες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και κάποτε με εξ αέρος βομβαρδισμούς, ωστόσο χωρίς άμεσο πρακτικό αποτέλεσμα αφού οι πρώτοι δεν διέθεταν σταθερό μέτωπο προτιμώντας ενέδρες κι αστραπιαία κτυπήματα.

Την οργή του εχθρού γνώρισε ο άμαχος πληθυσμός, εξ ανάγκης ο περισσότερος υποστηρικτής των ανταρτών, με ατομικούς ή μαζικούς φόνους ανδρών, εκτελέσεις αμφοτέρων των φύλων, συλλήψεις ομήρων, πυρπολήσεις οικισμών και κατασχέσεις οικόσιτων ζώων και γεννημάτων. Εν συνόλω εφονεύθησαν την περίοδο 1943-44 από Γερμανούς 2.383 άνθρωποι (1.612 άνδρες και 771 γυναικόπαιδα), από Ιταλούς 343 (312 άνδρες και 31 γυναικόπαιδα), και 49 άνδρες από τον βουλγαρικό στρατό. Η δε Οχράνα, οργάνωση Σλαβομακεδόνων επηρεαζόμενη από τη Βουλγαρία, σκότωσε 5 άνδρες το 1944. Ένα σύνολο 2.780 Ελλήνων χριστιανών πολιτών.

Ο εβραϊκός πληθυσμός της περιοχής αν και δεν έλαβε μέρος, εξετοπίσθη οικογενειακώς στην κεντρική Ευρώπη από τους Γερμανούς. Ελάχιστοι επέστρεψαν από τους 1.121 που είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.

Πιο ανοργάνωτοι οι Ιταλοί, προσεταιρίστηκαν προς υπεράσπισίν των ενόπλους σλαβόφωνους χωρικούς, ονομαζόμενους κομιτατζήδες καθώς λοξοκοιτούσαν προς τη Βουλγαρία, αλλά παρόλη την ευμένεια του ΚΚΕ προς αυτούς δεν παρέλειπε ο ΕΛΑΣ και το τοπικό παρακλάδι του, το ΣΝΟΦ, να τους πολεμά όταν διακινδύνευε την ύπαρξή του. Αμυνόμενοι ή επιτιθέμενοι οι κομιτατζήδες φόνευσαν 63 αντιπάλους των αντάρτες ή πολίτες (55 άνδρες και 8 γυναίκες).

Όταν δε το 1944 οι κομιτατζήδες παρέμειναν στην πλευρά των Γερμανών, αντιμετώπισαν την αυξημένη οργή του ΕΛΑΣ με 88 (81 άνδρες και 7 γυναικόπαιδα) από αυτούς να χάνουν τη ζωή τους σε μάχες ή εκτελέσεις.

Το ίδιο έτος χιλιάδες Ιταλοί φιλοξενήθηκαν στα βουνά της Πίνδου τρεφόμενοι από την συμμαχική αποστολή και όλο και περισσότεροι πυροπαθείς κατέφυγαν στις πόλεις ερημώνοντας τους οικισμούς και στερώντας πηγές τροφίμων για τους αντάρτες.

Με την επίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον του ΕΔΕΣ Ηπείρου και τη συνακόλουθη διακοπή της συμμαχικής βοήθειας, οι πηγές εφοδιασμού των ανταρτών στέρευαν οπότε αναζητήθηκαν ζώα και γεννήματα με καταδρομές σε πεδινά χωριά της γερμανοκρατούμενης ζώνης, επιλογή που προκάλεσε την αντίδραση των αγροτών, υποδαυλισμένη κατάλληλα από τους Γερμανούς. Ο εμφύλιος που είχε φανερά κατασιγασθεί από τα γεγονότα Μαρτίου και Απριλίου 1943 άναψε πάλι για τα καλά με όλα τα είδη της βίας εκ μέρους των ανταρτών του ΕΛΑΣ, ΣΝΟΦ, Γκρουπών και ΟΠΛΑ. Τελείωσε επί Εαμοκρατίας, όταν έφυγαν οι Γερμανοί, με τους αντικομουνιστές να μετρούν τεράστιες απώλειες, σχεδόν ισάξιες με τις αντίστοιχες των Γερμανών, οι περισσότερες κατόπιν βραδινών μαζικών εκτελέσεων χωρίς απολογίες και δίκες. Ένα σύνολο 1.284 ανθρώπων, ανάμεσα στους οποίους 75 γυναικόπαιδα, τα περισσότερα αθέλητα κατά τη διάρκεια μαχών και πολιορκιών.

Ο κατοχικός Εμφύλιος είχε τελειώσει στα τέλη Νοεμβρίου του 1944, αλλά με τον ΕΛΑΣ να έχει κλείσει σε στρατόπεδα, σχολεία και μοναστήρια χιλιάδες κρατουμένους αντιδραστικούς ως τον Μάρτιο του 1945.

Νέος παίκτης εμφανίστηκε σε Φλώρινα-Καστοριά το 1945 πριν εδραιωθεί το ελληνικό κράτος το ΝΟΦ, υποστηριζόμενο από Σλαβομακεδόνες που αυτή τη φορά ενισχύονταν από τη Γιουγκοσλαβία. Κι αυτό με αιματηρές διαθέσεις κι αντιπάλους του τώρα τον ελληνικό στρατό, τη χωροφυλακή και αντικομουνιστές που εξιλεώθηκαν με τη νέα δράση τους.

Ο κυρίως εμφύλιος πόλεμος δεν άργησε να φανεί.

Συνεχίζεται