Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου “Οικισμοί Δήμου Κοζάνης σ.226 Κοζάνη 2022”
Γενικά: Πεδινός οικισμός, χτισμένος σε υψόμετρο 720 μ. Γειτνιάζει με τη ΖΕΠ (Ζώνη Ενεργού Πολεοδομίας) όπου εκεί συνυπάρχουν το Διοικητήριο της Περιφέρειας, το Πανεπιστήμιο, οι εργατικές κατοικίες, τη Λευκόβρυση, Πρωτοχώρι, Νέο Κλείτος, Νέα Ποντοκώμη.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του περιοδικού «Πανδώρα» στον οικισμό το 1872 ζούσαν δέκα τουρκικές οικογένειες.
Στον οικισμό εγκαταστάθηκαν προσφυγικές οικογένειες με την ανταλλαγή των πληθυσμών σύμφωνα με το άρθρο 3 της σύμβασης της Λοζάνης που υπογράφτηκε στις 30-1-1923 περί ανταλλαγής των ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών.
Στο χωριό λειτουργεί από το 2000 το πρώτο δημόσιο Κέντρο Αποθεραπείας – Αποκατάστασης, Διημέρευσης και Ημερήσιας Φροντίδας A.μεA. (ατόμων με αναπηρία) στην Ελλάδα, η “Κιβωτός” με εγκεκριμένη άδεια λειτουργίας σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ΠΔ 395/93 και του Ν.2072/92 (Βικιπαίδεια).
Απέχει από την Κοζάνη 7 χλμ. Στο 2ο χιλ. Κοζάνης – Αργίλου βρίσκονται οι ιδιόκτητες γηπεδικές εγκαταστάσεις της Ε.Π.Σ. Κοζάνης σε μια έκταση 25 περίπου στρεμμάτων.
Εκλογικά: Για τις πρώτες βουλευτικές εκλογές στις 30-5-1915 ο οικισμός ψήφισε στο εκλογικό κέντρο Ξηρολίμνης. Το όγδοον με έδραν το χωρίον Σαχινλέρ –Σαϊνλέρ (Ξηρολίμνη) ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτου ως και οι των χωρίων Τσεκούρ Αμπάρ (Γεράκιον), Δραβουτάνιστα (Μεταμόρφωσις), Ντιντιλέρ (Σκήτη), Κιρμιτζίκιοϊ (Κοκκιναράς), Καλμπουτζιλάρ (Κοσκινιά-Ανθότοπος), Μπαξιλόβασι (Κηπάριο), Σαριχανλάρ (Αλωνάκια) και Γενήκιοϊ (Άργιλος), τόπον δε ψηφοφορίας ορίζομεν το Μουσουλμανικόν τέμενος (Αποστόλου 1916).
Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Κοζάνης του 1915 ήταν εγγεγραμμένοι 96 άρρενες εκλογείς άπαντες μουσουλμάνοι.
Με την απογραφή που πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή το 2011 από τους 71 κατοικημένους οικισμούς που απογράφηκαν στο Δήμο Κοζάνης ο Άργιλος ως προς τον πληθυσμό βρισκόταν στην 25η θέση.
Εκπαιδευτικά: Το διδακτήριο επισκευασθέν και μεταρρυθμισθέν κατέστη κατάλληλον, η επίπλωσις όμως πενιχρά. Κάτοικοι 206 πρόσφυγες, μαθητές 35. Διδάσκαλος ο Αθαν. Μαυροματίδης (4-10 ως 18/12/1926 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ73).
Μαθητές 30 (14/4/34).
Βιβλιοθήκη και σχολικός κήπος δεν υπάρχουν (9-11-1934 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 122).
Το διδακτήριο είναι παλιό τουρκικό σχολείο με μία αίθουσα, ανεπαρκώς φωτιζομένη και αεριζομένη και μικρό δωμάτιο δια κατοικία του διδασκάλου. Έχει 8 πεπαλαιωμένα θρανία τετράεδρα και 3 δίεδρα ημικαινουργή, δύο πίνακες εκ των οποίων ο ένας πολύ μικρός, 4 χάρτες πολιτικούς, εφθαρμένους και 2 εικόνες ηρώων του 1821. Μαθητές 52 (12-3-37).
Το διδακτήριο επεκτάθηκε κατά μία αίθουσα στην οποία στεγάζεται το κοινοτικό γραφείο (31/5/39).
Διδάσκαλος: Μάστορας Δημήτριος εκ Κοζάνης, 1890, απόφοιτος γυμνασίου (Άργιλλος 37).
Ιερά: Ενοριακός ναός Αγίου Γεωργίου 1936. Μέχρι το 1936 εκκλησιαζόταν στο εγκαταλειμμένο τζαμί. Αγία Ειρήνη στο δασάκι 1975.
Ιστορικά: Τρόφιμα Αγγλικού ομίλου στις 27-1-1926 διανεμήθηκαν στα παρακάτω χωριά. Σαϊνλέρ Καραγιαννίων άτομα 42. Γενήκιοϊ-Άργιλλος άτομα 19. Χασλάρ – Σταυρωτή άτομα 4. Οκτσιλάρ –Άγιοι Θεόδωροι Πολυμύλου 13. Δεϊνλή (Λυγερή) 15. Τουρασλάρ-Περδικιά Ν. Νικοπολεως 11 (60/1455).
Στο χωριό Άργιλος στις 14-1-41 στις 10 και 50 ώρα σμήνος εχθρικών αεροπλάνων έρριψε από μεγάλο ύψος 37 εκρηκτικές βόμβες επί λόφων και χαραδρών νοτίως χωριού. Εκ τούτων δύο ερρίφθησαν περί τα 800 μέτρα στη Λευκοπηγή, χωρίς να προκαλέσουν υλική ή ανθρώπινη ζημία.
Το 1944 ο οικισμός πυρπολήθηκε από γερμανικά στρατεύματα.
Κοινοτικά: Σύσταση της κοινότητας στις 31/12/1918 με έδρα τον οικισμό Γενή Κιόϊ. Μετονομάζεται στις 1/2/1927 σε Άργιλλος και στις 16/10/1940 σε Άργιλος. Στις 31/8/1994 προσαρτάται στο δήμο Κοζάνης.
Στις κοινοτικές εκλογές 25-10-1925 ψήφισαν 42 εκλογείς και οι υποψήφιοι έλαβαν Κωνσταντίνος Κακουλίδης 24, Ιωάννης Χαντζίδης 18, Ισαάκ Πόζογλου 15, Βασίλειος Καρπούζης 4, Αναστάσιος Τανόγλου 3.
Εισφορά της κοινότητας στις 24-4-1930 υπέρ του οικοτροφείου θηλέων Κοζάνης δρχ. 200.
Υπέρ του Εθνικού οικοτροφείου Θηλέων Κοζάνης χρηματικό ένταλμα 100 δρχ. (16-4-1927).
Το κοινοτικό συμβούλιο με πρόεδρο τον Ισαάκ Μπόζογλου στις 11 Ιουλίου 1937 διόρισε πληρεξούσιο δικηγόρο τον Ιωάννη Χρυσοχόο να διενεργήσει τα νόμιμα για το διασαφηνισμό των ορίων με την κοινότητα Πρωτοχωρίου. Αναφέρουν ότι η Δευτεροβάθμια Επιτροπή που συγκροτήθηκε για καθορισμό των ορίων το έτος 1922 μεταξύ των δύο κοινοτήτων είναι συγκεχυμένα και άγνωστα στις δύο κοινότητες. Οι ανταλλαγέντες μουσουλμάνοι ούτε μόνιμα και σταθερά ορόσημα είχαν αλλά ούτε και στοιχεία κατέλειπαν. Αποτέλεσμα τούτων είναι να προκύπτουν πλείστες αμφισβητήσεις, καθημερινά να υπάρχουν έριδες, διαπληκτισμοί και δικαστικοί αγώνες (60/1952).
Ο πρόεδρος της κοινότητας Αργίλου βεβαιώνει ότι ο Γραμματέας της κοινότητας Δημήτριος Κακουλίδης τυγχάνει αρχηγός εξαμελούς οικογένειας, πυροπαθής , άπορος, προσφέρει τις υπηρεσίες του χωρίς καμία μισθοδοσία καθ’ όσον το ταμείο της κοινότητας είναι εντελώς κενό. Ο Γραμματέας ζητά να του χορηγηθούν είδη ιματισμού και υποδήσεως της Ούνρρα, καθ’ ότι μέχρι σήμερα δεν έλαβε τίποτε (60/446).
Για τον έρανο του Παναγίου Τάφου ο οικισμός πρόσφερε το ποσό των 238 δρχ. (Β.Ε 1-10-39).
Κτηματικές διαφορές: Ο Νομάρχης Κοζάνης με έγγραφο στον πρόεδρο της κοινότητος Πρωτοχωρίου στις 8-11-32 απαντώντας σε αναφορά αναφέρει ότι μετά από επιτόπιο έρευνα του Σταθμάρχου Χωροφυλακής Ξηρολίμνης και της εξετάσεως του χάρτου της κτηματογραφήσεως της Γεωργικής υπηρεσίας προκύπτει ότι η πηγή «Κενεβλίκ» ευρίσκεται ακριβώς επί των ορίων των δύο κοινοτήτων. Αφέθη δε εις την θέση ταύτη από την υπηρεσία της Ε.Α.Π με σκοπό να ποτίζονται από την πηγή ταύτην τα ζώα αμφοτέρων των κοινοτήτων. Καθιστά υπεύθυνο τον πρόεδρο και το κ.σ δια πάσα διατάραξη της τάξεως στο μέλλον. Να διαταχθούν οι αγροφύλακες να μην υποβάλλουν μηνύσεις στο μέλλον. Να επιστραφούν στους ιδιοκτήτες τα κατασχεθέντα δύο πρόβατα των κατοίκων του Αργίλου (60/1906).
Πληθυσμός:1913=326. 1920= 386, 1928=313. 1940=320. 1951=317. 1961=292. 1971=234. 1981=208. 1991=257. 2001=285. 2011=379.
Προσφυγικά: Ο πρόεδρος της κοινότητας συνέταξε κατάλογο με τις οικογένειες που δικαιούνται κλινοσκεπάσματα Γενίκιοϊ-Άργιλος. Οικογένειες 53 (8-3-24).
Ο προϊστάμενος του Εποικισμού Κοζάνης αναφέρει ότι οι εγκατεστημένοι πρόσφυγες στις 2/10/1928 ήταν Μικρασιάτες 6, πόντιοι 44 (ΔΑΠ ΣΑΕ 58, ΑΒΕ 22).
Στις 27-1-1926 διανεμήθηκαν τρόφιμα Αγγλικού ομίλου για 19 άτομα (60/1455).
Σύλλογοι: Αθλητικός Μορφωτικός Σύλλογος Αργίλου “H Αναγέννηση”. Από τις δραστηριότητες (ποδοσφαιρική ομάδα, ποντιακό γλέντι).
