Η Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Σιάτιστας « Μανούσεια » λειτουργεί ως Ν.Π.Δ.Δ. από το 1953. Συμπλήρωσε ήδη 60 χρόνια λειτουργίας.
Συλλογές βιβλίων όμως υπάρχουν στη Σιάτιστα από την εποχή της μεγάλης ακμής της, δηλαδή. από τον 18ο αιώνα, καθότι η πόλη ήταν ένα από τα ακμάζοντα πνευμα-τικά κέντρα, όπως, η Καστοριά, τα Γιάννενα, η Κοζάνη, οι Σέρρες, το Μοναστήρι και η Μοσχόπολη, όπου υπήρχαν σχολεία και καλλιεργούνταν τα ελληνικά Γράμματα και η ελληνική Παιδεία.
Η Βιβλιοθήκη συγκροτήθηκε από δωρεές βιβλίων που πρόσφεραν λόγιοι εμπνευ-σμένοι από πατριωτικά αισθήματα και τέτοιοι δε θα λείψουν ποτέ από τη Σιάτιστα.
Οι πρώτες συλλογές των βιβλίων της στεγάζονταν στα κελιά του ναού του Αγίου Δημητρίου, μέχρι την μεταστέγασή της σε αίθουσα του Τραμπατζείου Γυμνασίου, το οποίο χτίστηκε το 1888. Από το 1954 μεταφέρθηκε σε ένα τμήμα της Αποστολικής Διακονίας, όπου συμπληρώθηκε το ιδιόκτητο κτήριο της βιβλιοθήκης και μέχρι το 1987οπόταν κατεδαφίστηκε μαζί με την Αποστολική Διακονία για την ανάπλαση του προαύλειου χώρου του Αγίου Δημητρίου. Από το 1988 στεγάζεται μόνιμα στο κτήριο του Κουκουλίδειου Πνευματικού Κέντρου..
Ο αρχικός πυρήνας της Βιβλιοθήκης δημιουργήθηκε από δωρεές αρκετών βιβλίων από Σιατιστινούς και με την παρακάτω χρονολογική σειρά:
Ο Γεώργιος Αυξεντιάδης, δάσκαλος δώρισε κατά το 1813 τον πρώτο πυρήνα από 108 βιβλία.
Τον κύριο όγκο αποτέλεσε η δωρεά του Θεοδώρου Μανούση, Φιλικού, Καθηγητή της Γενικής Ιστορίας και Πολιτειολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθήνας από το 1848 ως 1858 και Αρεοπαγίτη. Όταν το 1858 απεβίωσε, δώρισε με διαθήκη την προσωπική του βιβλιοθήκη στην ιδιαίτερη και σκλαβωμένη τότε πατρίδα του Σιάτιστα, που αριθμούσε 6.000 τόμους βιβλίων.
Μικρές συλλογές δώρισαν, ο Ιωάννης Δ. Πάϊκος, οι αδελφοί Χατζηϊωάννου και ο Αθανάσιος Αργυριάδης.
Μεγάλη συλλογή από 2.832 τόμους περιήλθε στην κυριότητα της Βιβλιοθήκης από τους κληρονόμους του Καθηγητή της Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας Αθανάσιου Ρουσόπουλου το 1925, που καταγόταν από το κοντινό μας Βογατσικό.
Οι απόδημοι Σιατιστινοί της Αμερικής, Ιωάννης Τόζης (1956) 600 τόμους μαζί με περιοδικά, Νίνα Περτσινάκη και Χρίστος Φλωράς (1956) 800 τόμους μαζί με περιοδικά, Αθανάσιος Κοτσώνας, δάσκαλος, περί τους 400 τόμους οι Σιατιστινοί της Θεσσαλονίκης Γεώργιος Γκανούλης, Γεν. Επιθεωρητής, την Εγκυκλοπαιδεία «Δρανδάκη» και λεξικά και Δημήτριος Χατζής (1956), Πρόεδρος του Ανωτάτου Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, 1.356 βιβλία και 279 περιοδικά ποικίλης ύλης και τέλος κι άλλοι συμπατριώτες ενίσχυσαν τη βιβλιοθήκη με σημαντικό αριθμό βιβλίων.
Ο παραπάνω πυρήνας συμπληρώθηκε στη συνέχεια από πολλά παλιά βιβλία, των βιβλιοθηκών των Δημοτικών Σχολείων της Σιάτιστας και κύρια του Γ΄ λεγόμενου τότε Δημοτικού (σήμερα Β΄) και τα οποία είχαν εκδοθεί κύρια κατά την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού (18ος αι.) και είχαν σταλεί για τα παιδιά της Σιάτιστας ως δωρεά της Αικατερίνης Τζετήρη με την αφιέρωση: «Αφιερούται παρά της αρχοντίσσης Αικατερίνης Τζετήρη δια την εν ΓερανείαΣχολήν της Σιατίστηςδια του
Νικολάου Ζιουπάν/Βιέννη 1850» ή ως δωρεά του Δημητρίου Μπόμπουρα, απόδη-μου σιατιστινού με την ίδια αφιέρωση, καθώς και άλλων σιατιστινών.
Αξιόλογες δωρεές βιβλίων είναι του αείμνηστου Αναστασίου Χ. Μέγα, καθηγητή της Λατινικής Φιλολογίας στο Α.Π.Θ. (πρώτου Προϊσταμένου της Βιβλιοθήκης) και του αοιδίμου μητροπολίτη Σισανίου και Σιατίστης Πολυκάρπου,των Παν. Βαρβέρη, Πολυκάρπου Τζώνου, και Ιωάννη Τζιβέλη. Μικρότερες συλλογές δώρισαν η Καίτη Παπαναούμ κ.ά. Ο Γεωρ. Δ. Σιάσιος δώρισε το Αρχείο Ζιουπάν-Μωραϊτη, που το πρώτο έγγραφό του ξεκινά από το 1688. (βρέθηκε στην οικία Ζιουπάν-Μωραϊτη, μετέπειτα Περικλέους ).
Η τελευταία αξιόλογη συλλογή βιβλίων προέκυψε από δωρεά του Αθανασίου Σπ. Γράβα, απόδημου σιατιστινού στον Καναδά.
Σήμερα η Βιβλιοθήκη διαθέτει συλλογές παλαιών βιβλίων περίπου 8.000 τόμους, πολλά από τα οποία είναι αρχέτυπα και παλαίτυπα των 15,ου16,ου17,ουκαι 18ου αιώνα και μάλιστα από τα πρώτα και αξιολογότερα τυπογραφεία της Ευρώπης, όπως εκδό-σεις AldusManutius και των κληρονόμων του (Βενετία), Didymus της Βασιλείας(Ελβετία),Elzevirius, αδελφών ΜαρκίδωνΠούλιου (Βιέννη) και Εβεράρτου (Παρίσι)
Τα παλιότερα βιβλία είναι: Αριστοφάνους Κωμωδίαι Εννέα (1498), Θουκυδίδου, Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου συσταχωμένη με το: Ξενοφώντος, Ελληνικά (1502) εκδόσεις Βενετίας και Ομήρου Άπαντα.(1504) εκδόσεις ΆλδουΜανούτιου.
Η Βιβλιοθήκη το 1987 μεταστεγάστηκε στο κτήριο του ΚουκουλίδειουΠνευμα-τικού Κέντρου από το ιδιόκτητο κτήριο όπου στεγάζονταν έως τότε και το κατεδά-φισε ο Δήμος για ανάπλαση του χώρου όπως προείπαμε. Σε ειδική μεγάλη αίθουσα με ξύλινους, παραδοσιακούς βιβλιοστάτες είναι εκτεθειμένες όλες οι συλλογές παλαιών και νέων βιβλίων, ενώ στο ημιυπόγειο στεγάζονται, η Κινητή Βιβλιοθήκη η οποία εξυπηρετούσε μέχρι το 2008 που έληξε το σχετικό Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Ε.Π.Ε.Α.Κ. με το βιβλιοαυτοκίνητό της σε όλο το Νομό Κοζάνης,78 (εβδομήντα οκτώ) δανειστικά κέντρα, σχολεία Β΄βάθμιας και Α΄βάθμιας εκπαίδευσης,μαθητές, εκπαιδευτικούς και κατοίκους των απομακρυσμένων οικισμών. Ενώ απο το Δημόσιο Κέντρο Πληροφόρησης όπου βρίσκουν στους δέκα τρείς Η/Υ δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο για γρήγορη και σύγχρονη πληροφόρηση και γνώση εξυπηρετούνται εκατοντάδεςι χρήστες της βιβλιοθήκης και επισκέπτες..
Από το 1953 που από Δημοτική έγινε Δημόσια (Ν.Π.Δ.Δ.), η Βιβλιοθήκη χρημα-τοδοτείται από τον Τακτικό Προϋπολογισμό του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευ-μάτων και από το 1990 χρηματοδοτείται και από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Ενώ όμως διαθέτει επαρκή σύγχρονο εξοπλισμό δεν μπορεί να εξυπηρετήσει το κοινό με ολοήμερη λειτουργία όπως κανονικά πρέπει να λειτουργούν όλες οι Βιβλιοθήκες, διότι δεν διαθέτει το απαιτούμενο και προβλε-πόμενο από τη σχετική νομοθεσία (Ν.3149/2003), προσωπικό Για την αρτιότερη λειτουργία και την πλήρη απόδοση της Βιβλιοθήκης είναι απολύτως απαραίτητος ένας υπάλληλος πληροφορικός ένας διοικητικός και ένας οδηγός. Ως Ιστορική η Βιβλιοθήκη δικαιούται επίσης και έναν φιλόλογο ιστορικό. Επουδενί πάντως δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί η Βιβλιοθήκη μας ,αλλά και καμία Δημόσια Βιβλιοθήκη, με λογικές συγχωνεύσεων ή συρρικνώσεων (Δεν πρέπει να το επιτρέψουμε να συμβεί).
Η Βιβλιοθήκη από το 1997 λειτουργεί ως Κεντρική, λόγω του ότι είναι μοναδική
Δημόσια Βιβλιοθήκη στο νομό, (αναβαθμίστηκε ως οργανική μονάδα σε Διεύθυνση ενώ το 2007 χαρακτηρίστηκε από τον αρμόδιο Υπουργό του Υ.ΠΑΙ.Θ. μετά από αίτησή μας Ιστορική καθότι λειτουργεί για πάνω από έναν αιώνα και το 2008 χαρα-κτηρίστηκε «Μανούσεια» προς τιμήν του Θ. Μανούση. Από το 2002 εντάχθηκε σε Ευρωπαϊκά Προγράμματα, τα οποία συγχρηματοδοτήθηκαν κατά 75% από Ευρωπαϊ-κά Ταμεία, Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανά-πτυξης και κατά 25% από το Ελληνικό Δημόσιο, όπως στο Επιχειρησιακό Πρόγραμ-μα Εκπαίδευσης και .Αρχικής Επαγγελ-ματικής Κατάρτισης, για την «Ολοκλήρωση των έργων των Κινητών Βιβλιοθηκών», στο «Κοινωνία της Πληροφορίας» για τη Δη-μιουργία Δημόσιου Κέντρου Πληροφόρησης, προϋπολογισμών 395.500,00 € και 50.000,00 € αντίστοιχα, ενώ από το Μάρτιο του 2008 εξοπλίστηκε με δύο Η/Υ ειδι–κής κατασκευής για άτομα με κινησιακά προβλήματα και προβλήματα όρασης, 20.000,00 ευρώ..
Από το 2005-2008 υλοποιήθηκε ένα σπουδαίο και ιστορικό έργο για τη Βιβλιοθήκη και τον τόπο μας από δωρεά του Ιδρύματος ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΔΗ ΣΙΑΤΙ-ΣΤΕΩΣ, μέσω του Δήμου Σιάτισταςκαι αφορά στην ταξινόμηση και καταλογογρά-φηση των συλλογών των αρχέτυπων, παλέτυπων και όλων των παλαιών βιβλίων. Γι’ αυτό το σπουδαίο έργο αξίζουν θερμά συγχαρητήρια και ευχαριστίες εσαεί στη Διοίκηση του εν λόγω Ιδρύματος και στο Δήμο Σιάτιστας, που δέχτηκε να διαθέσει ένα μέρος από το 44% των Εσόδων από το Ίδρυμα, που προορίζονται για κοινωφελή έργα στη Σιάτιστα, στο συγκεκριμένο έργο, συνολικής δαπάνης 69.000,00 € .
Το 2008 η Βιβλιοθήκη εντάχθηκε στο Υποέργο «Ψηφιοποίηση Υλικού Δημοσίων Βιβλιοθηκών» από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Κοινωνία της Πληροφορίας» με το οποίο ψηφιοποιήθηκαν 1.742.000 ( ένα εκατομμύριο επτακόσιες σαράντα δύο χιλιάδες) σελίδες των παλαιών βιβλίων, (4.600 από τα 8.000 ταξινομημένα βιβλία και τρεις εφημερίδες τοπικές).
Από το συνολικό ψηφιοποιηθέν υλικό των 16.200.000 σελίδων και 41.144 τεκμηρίων όλων των Δημοσίων Βιβλιοθηκών της χώρας, η Βιβλιοθήκη μας συμμετέχει με το 11% του ψηφιοποιηθέντων τεκμηρίων .
Η πρόσβαση στούς ηλεκτρονικούς καταλογους της Βιβλιοθήκης γίνεται από τον αντίστοιχο σύνδεσμο από την ιστοσελίδα www.sististabibl.gr .
Σήμερα η Βιβλιοθήκη διαθέτει περίπου 72.000 τόμους βιβλίων και περιοδικών τα οποία καλύπτουν όλους τους επιστημονικούς κλάδους και όλα τα είδη του γραπτού λόγου. Η καταγραφή, ταξινόμηση και καταλογογράφησή τους ξεκίνησε το 1995 και γίνεται σύμφωνα με το σύστημα DEWEYDECIMALCLASSIFICATION , και η κατάλογογράφηση γίνεται σύμφωνα με τους Αγγλοαμερικανικούς Κανόνες AACR2. Στη θεματική ευρετηρίαση ακολουθείται ο κατάλογος θεματικών επικεφαλίδων της Εθνικής Βιβλιοθήκης Ελλάδας και το Sears List of Subject Headings.
Στο Δημόσιο Κέντρο Πληροφόρησης μπορούν όλοι οι κάτοικοι της Σιάτιστας, αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Δήμου Βοίου και όχι μόνο, να έχουν δωρεάν πρόσβαση στο Διαδίκτυο και μέσα από αυτό την προσέγγιση βάσεων δεδομένων και πληροφοριών. Ακόμα μπορούν να χρησιμοποιήσουν τους υπολογιστές και για εργασίες τους. Το ΔΗ.ΚΕ.Π. είχε επεκταθεί και στην Κινητή Βιβλιοθήκη,όσο λειτουργούσε το Πρόγραμμα, μέσω του δορυφορικού της δικτύου, το οποίο ήταν διαθέσιμο στις απομακρυσμένες περιοχές, τις οποίες επισκέπτονταν το βιβλιοαυτο-κίνητο.
Ο σκοπός της Δημόσιας Κεντρικής Ιστορικής Βιβλιοθήκης, «Μανούσεια» όπως και κάθε Δημόσιας ή Λαϊκής Βιβλιοθήκης, επιτυγχάνεταιμε τη συνεχή προσπάθεια για:
Να ενθαρρύνει την αυτομόρφωση, τη συνεχή ενημέρωση και ικανοποίηση των εκπαιδευτικών, πληροφοριακών αλλά και ψυχαγωγικών αναγκών των κατοίκων της περιοχής και πρωτίστως της μαθητειώσας νεολαίας. Να συνεισφέρει στην επίσημη εκπαιδευτική διαδικασία, στηρίζοντας το εκπαιδευτικό πρόγραμμα των σχολείων της πόλης της Σιάτιστας και της ευρύτερης περιοχής.Να υποστηρίζει και να προάγει ταερευνητικά προγράμματα που διεξάγονται στο χώρο αναφοράς της, μέσω της διάθε-σης τεκμηριωμένης πληροφορίας σε κάθε μορφή (βιβλία, περιοδικά, ηλεκτρονικό υλικό, νόμιμη πρόσβαση σε υπηρεσίες δικτύου κ.λ.).Να ενημερώνει και να καθοδηγεί με κάθε τρόπο τους χρήστες αλλά και τους συλλογικούς φορείς της Σιάτιστας για τη χρήση υπηρεσιών της.Να συμμετέχει στη διαμόρφωση της πολιτιστικής ζωής της Σιάτιστας με πραγματοποίηση συνεδρίων, εκθέσεων, εορτασμού επετείων, βιβλιο-παρουσιάσεων, κινηματογραφικών προβολών, ομιλιών, διαλέξεων, διαγω-νισμών ποίησης, διηγήματος και γενικότερα κάθε είδους πνευματικών εκδηλώσεων και να συνδιοργανώνει αντίστοιχες εκδηλώσεις με άλλους αρμόδιους φορείς.Να φροντίζει για την ανανέωση του έντυπου και του ηλεκτρονικού υλικού που χρησιμοποιεί το αναγνωστικό κοινό.
Γενικά να λειτουργεί ως τοπικό κέντρο πληροφόρησης που εξασφαλίζει στους χρήστες πρόσβαση σε κάθε είδους γνώση και πληροφορία, να παρέχει τις υπηρεσίες της ισότιμα προς όλους ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, θρησκείας, εθνικότητας, γλώσσας ή κοινωνικής θέσης. Να συγκεντρώνει έγγραφα ή χάρτες από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μέχρι σήμερα κάθε είδους αυτόγραφα και επιστολές, εικόνες, ή χαλκογραφίες και γενικότερα κάθε γραπτό μνημείο της εθνικής Ιστορίας.
Για την επιτέλεση των παραπάνω στόχων με πλήρη επάρκεια, είναι απαραίτητη η ολοήμερη λειτουργία των τμημάτων της Βιβλιοθήκης. Αυτό όμως προϋποθέτει τη στελέχωση με όλο το προσωπικό που προβλέπει ο σχετικός νόμος. Δηλαδή με κάλυψη όλων των οργανικών θέσεων. Σήμερα λειτουργεί μόνο με το ένα τρίτο του προβλεπόμενου προσωπικού, γι’ αυτό και η απογευματινή λειτουργία της περιορίζεται σε δύο απογεύματα. Ο απολογισμός ωστόσο του έργου της Βιβλιοθήκης και με τα πιο αυστηρά κριτήρια, μέχρι σήμερα, είναι σπουδαίος και αναντικα-τάστατος. Είναι μια πνευματική κυψέλη που ικανοποιεί πάγιες και διαρκείς ανάγκες, μορφωτικές, ψυχαγωγικές και εκπαιδευτικές, επικουρικές των σχολικών μονάδων της περιοχής μας όλων των βαθμίδων, καθώς και όλων των κατοίκων όλων των ηλικιών και όλων των μορφωτικών επιπέδων.
Δυστυχώς το Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. (Πρόγραμμα Κινητών Βιβλιοθηκών) διεκόπη στις 31/12/2008. Ακυρώθηκε στην ουσία μία από τις ουσιαστικότερες λειτουργίες των ευρωπαϊκών προγραμμάτων μέσα από τις Δημόσιες Βιβλιοθήκες,όπως αναφέρεται και στα συμπεράσματα της ημερίδας που είχε διενεργηθεί στη Βιβλιοθήκη μας με θέ-μα «Το έργο των Κινητών Βιβλιοθηκών» . Η κυβέρνηση πρέπει να αντιμετωπίσει το θέμα της αξιοποίησης των βιβλιοαυτοκινήτων και όλου του εξοπλισμού των Κινητών Βιβλιοθηκών επειγόντως διότι με το έργο αυτό οι Βιβλιοθήκες, η Βιβλιοθήκη μας στήριξε τις απομακρυσμένες σχολικές κοινότητες και τις τοπικές κοινωνίες στην εκπαιδευτική τους προσπάθεια.
Τέλος πρέπει να τονίσω ότι, η Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Σιάτιστας συστεγάζεται με το Πνευματικό Κέντρο δωρεάν σε κτήριο του κοινωφελούς Ιδρύ-ματος Μιχαήλ και Αλεξάνδρας Κουκουλίδου με συμβολαιογραφική δέσμευση του Ιδρύματος και του Δήμου Σιάτιστας ο οποίος ανέλαβε και τις λειτουργικές δαπάνες φωτισμού και ύδρευσης της Βιβλιοθήκης. Αυτό σημαίνει ότι η Βιβλιοθήκη δεν επιβαρύνει τον Προϋπολογισμό του Υπουργείου με αυτές τις δαπάνες και θα άξιζε, δικαιούται, μία καλύτερη χρηματοδότηση από το Υ.ΠΑΙ.Θ. για τις υπόλοιπες λει-τουργικές της ανάγκες.
Τα δύο τελευταία χρόνια με τη στήριξη του ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» μέσω του Προγράμματος FUTURE LIBRARY η Βιβλιοθήκη ανέπτυξε με πολύ μεγάλη επιτυχία δύο δράσεις. Την καλοκαιρινή εκστρατεία 2012 «Διαδρομές με πυξίδα τη Βιβλιοθήκη» με το προσωπικό της και την εθελοντική συνδρομή 12 εμψυχωτών σε 15 εκδηλώσεις όπου συμμετείχαν 350 παιδιά και 50 ενήλικες. Το 2013 στη δράση «Ο κόσμος είναι πολύχρωμος» το προσωπικό με τη συμμετοχή και 12 εθελοντών διοργάνωσε 30 εκδηλώσεις όπου συμμετείχαν 902 παιδιά,103 ενήλικες.
Είμαστε λοιπόν τυχεροί που διαθέτουμε αυτή τη Βιβλιοθήκη. Έναν τέτοιου υψηλού επιπέδου Δημόσιο Οργανισμό που προσφέρει εντελώς δωρεάν πολλαπλές υπηρεσίες πολιτιστικού, εκπαιδευτικού, μορφωτικού και ψυχαγωγικού με την κυριολεξία του όρου, περιεχομένου, με υποδειγματική λειτουργία και άοκνη προσπάθεια των υπαλλήλων της. Έχουμε στη διάθεσή μας ένα τεράστιο πνευματικό απόθεμα που περιμένει όλους τους κατοίκους μικρούς και μεγάλους να το αξιοποιήσουν εξαντλητικά. Ως γνήσιος λαϊκός θεσμός η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ υπάρχει για να υπηρετεί τους πολίτες, τους αιμοδότες όλων των δημόσιων υπηρεσιών μέσω της φορολογίας, χωρίς κανένα πρόσθετο αντάλλαγμα ζητώντας μόνο την έγνοια τους για τη χρήση των τεκμηρίων και την επιστροφή τους μετά τη χρήση. Το μόνο καθήκον του χρήστη.
Τα εξήντα χρόνια δεν είναι πολλά. Με την αγάπη και την αρωγή όλων μπορεί και να τα χιλιάσει
Ο Διευθυντής
της Δημόσιας Κεντρικής Ιστορικής
Βιβλιοθήκης Σιάτιστας «Μανούσεια»
Μάνιος Παναγιώτης
