Ένα εικονογραφικό απάνθισμα από μνημεία της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης: Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου.

Με αφορμή τις ημέρες της Σαρακοστής η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης προχωρά σε μια σειρά αναρτήσεων που σχετίζονται με τις εορτές του εκκλησιαστικού ημερολογίου της Ορθόδοξης Εκκλησίας με σκοπό να αναδείξει τον άγνωστο ζωγραφικό, εικονογραφικό και καλλιτεχνικό πλούτο των εκκλησιαστικών μνημείων της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης.
Πρώτος σταθμός μας είναι η παράσταση του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, μια εορτή που συνδέθηκε ιστορικά με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης.
Το εικονογραφικό θέμα του Ευαγγελισμού παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία και εξέλιξη τόσο στη βυζαντινή όσο και στη δυτική τέχνη. Μια γενική εισαγωγή για την εξέλιξη του θέματος προσφέρει το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ σε κείμενα της Αγγέλας Ταμβάκη https://youtu.be/TFjd10gua6E
Στη μεταβυζαντινή εποχή, στην οποία χρονολογούνται και τα περισσότερα από τα δείγματα του συγκεκριμένου θέματος από την Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, το θέμα εμφανίζεται σε γενικές γραμμές αποκρυσταλλωμένο. Στην Ερμηνεία του Διονυσίου του Εκφουρνά, ένα τεχνικό εγχειρίδιο ζωγραφικής του 18ου αιώνα, η παράσταση περιγράφεται ως ακολούθως: «Σπίτια καὶ ἡ Παναγία ἱσταμένη ἔμπροσθεν σκαμνίου, ἔχουσα ὀλίγον κλιτὴν τὴν κεφαλήν. Καὶ μὲ τὸ ἕνα χέρι βαστᾱ μετάξι τυλιγμένον εἰς αδράκτι καὶ την δεξιὰν ἒχουσα ἁπλωμένην εἰς τὸν ἂγγελον. Καὶ ὁ ἂρχων Γαβριήλ ἔμπροσθεν αὐτῆς μὲ τὴν δεξιὰν εὐλογῶν αὐτὴν καὶ μὲ τὴν ἀριστερὰν βαστῶν κοντάρι. Καὶ ἐπάνωθεν τοῦ σπιτίου οὐρανὸς καὶ ἐξ αὐτοῦ κατερχόμενον τὸ ἅγιον πνεῡμα μὲ ἀκτῖνα εἰς τὴν κεφαλὴν τῆς Παναγίας». Στα έργα της μεταβυζαντινής περιόδου δεν λείπουν πάντως οι έντονες επιδράσεις από τη δυτική τέχνη, που γίνονται ιδιαίτερα εμφανείς από τα μέσα του 17ου αιώνα και έπειτα, ενώ έντονη είναι και η διείσδυση λαϊκότροπων στοιχείων στην καλλιτεχνική δημιουργία του 18ου και ιδίως του 19ου αιώνα.
Ξεχωρίζουμε, ανάμεσα στα τεκμήρια του δημοσιεύουμε, το έργο του ζωγράφου Γεωργίου από την Εράτυρα στο καθολικό της Μονής Κοίμησης Θεοτόκου στο Σισάνι Βοΐου, που χρονολογείται με ακρίβεια τον Δεκέμβριο του έτους 1821, λίγους μήνες μετά την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης.
Περισσότερες παρατηρήσεις σχετικά με την εικονογραφική εξέλιξη του θέματος του Ευαγγελισμού αλλά και συγκεντρωμένη την εξειδικευμένη βιβλιογραφία μπορεί να βρει κανείς στο άρθρο του Ι. Βαραλή «Παρατηρήσεις για τη θέση του Ευαγγελισμού στη μνημειακή ζωγραφική κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο», το οποίο μπορεί να μεταφορτώσει κανείς δωρεάν από τον ακόλουθο σύνδεσμο: https://ejournals.epublishing.ekt.gr/…/4758/4534.pdf
Θ. Τ.