Ένας χορός και ένα μικρό παλίμψηστο Ιστορίας. “…Το αρχικό όνομα του χωριού μου ήτανε Γιονουσλού…”

Μαρίας Σπυρίδου

100 ΧΡΟΝΙΑ ΜΝΗΜΗΣ 1922-2022

Το αρχικό όνομα του χωριού μου ήτανε Γιονουσλού
Στο Γιονουσλού λοιπόν γεννήθηκε και βαπτίσθηκε ο πατέρας μου το έτος 1928
Εν Γιονουσλού ….τη…..ανεδέξατο ο ιερεύς….τέκνον συζύγων Σββατώ-Λαζάρου Σπυρίδη
Την γιαγιά μου την Σαββατώ και τον παππού μου Λάζαρο , τους ένωσε κοινή μοίρα Φύγανε και οι δύο από την πατρίδα τους την Αμάσεια του Πόντου, παντρεμένοι
Η σύζυγος του παππού πέθανε στο βουνό από τις κακουχίες
Την γιαγιά μου, τον σύζυγό της και τα τρία τους παιδιά ,οι Τσέτες που τους επιτίθεντο και κατέσφαζαν τους Πόντιους, μαζί με άλλους τους ρίξανε σε ένα πηγάδι
Πνίγηκαν όλοι , πλην της γιαγιάς μου
–Πάτησα πάνω τους και βγήκα , μας έλεγε, κουβαλώντας την φρίκη του γεγονότος
Μόνοι και οι δύο και έτσι ενώθηκαν με τα δεσμά του γάμου στο βουνό
Η ζωή βλέπεις απαιτεί και κινείται αέναα
Παντρεμένοι συνέχισαν τον δρόμο της προσφυγιάς
Έναν δρόμο άγνωστο, πικρό μέχρι να εγκατασταθούν στην νέα, άγνωστη πατρίδα
Μια πατρίδα που δεν τους καλοδέχτηκε
Τουρκόσπορους τους λέγανε Τουρκόσποροι ήτανε το καλωσόρισμα
Τουρκόσποροι ; ποιοι ; Εμείς που σε άλλους καιρούς πίσω, τότε στα αρχαία χρόνια της ιστορίας μας είχαμε την κοιτίδα μας εκεί , στην Ανατολή και παρείξαμε πολιτισμό.
Η νέα τους πατρίδα , το Γιονουσλού
Μένανε στον κάτω μαχαλά ,σε σπίτια διώροφα, πέτρινα, όλα όμοια , εκείνα τα Τούρκικα με την εξωτερική σκάλα και το μικρό ξύλινο μπαλκόνι
Στον κάτω όροφο τα τεράστια ξύλινα αμπάρια για το στάρι, το αλεύρι και ξύλινα εντοιχισμένα ντουλάπια για τις προμήθειες του χειμώνα
Η γιαγιά μου η Σαββατώ , ήτανε μία αρχοντονταρντανογυναίκα ,τσαούσα, αυταρχική, επιβλητική , πάντα περιποιημένη και πάντα σχεδόν διέταζε
Ο παππούς ο Λάζαρος ήτανε ένας πολύ όμορφος άντρας Ψηλός, ευθυτενής, γλυκύτατος στο πρόσωπο στο οποίο κυμάτιζαν δύο απέραντες γαλάζιες θάλασσες . Τα μάτια του
Έτσι πήρε το παρατσούκλι , Τσακίρης, επομένως και η γιαγιά Τσακίραινα κι εμείς τα τσακιρούδια
Τα μάτια του παππού μου δεν τα κληρονόμησε κανένας Κληρονόμησε όμως το όνομα Σαββατώ, από την γιαγιάμου, η εξαδέλφη μου η Τούλα και το Λάζαρος το μοιράστηκαν τα δύο αδέλφια της , η Λαζαρίτσα και ο Λάζαρος
Σιγά μην άφηνε η γιαγιά μου να της μοιράσουν το όνομά της στα δύο
Τέκνα και οι τρεις των συζύγων Κυριακής και Λεοντίου Σπυρίδη
Πάντοτε πίστευα ότι η γιαγιά Τσακίραινα ήτανε μία σκληρή γυναίκα. Έβγαζε μία σκληράδα που ήτανε σκληράδα επίθεσης ,αλλά και άμυνας
Αναθεώρησα την άποψή μου αυτή στην κηδεία του πατέρα μου , ο οποίος έφυγε αρκετά νέος, όπου η γιαγιά μου λύθηκε, απελευθερώθηκε
Όχι δεν έκλαιγε, δεν μοιρολογούσε παρά μόνο ξερίζωνε τα σπλάχνα της και σπάραζε
-Γιαβρούμ, τζιέριμ
Έβγαζε τόσο πόνο, τόσο σπαραγμό ,άλλωστε πριν κάποια χρόνια είχε χάσει κι άλλο παλληκάρι στον εμφύλιο, που όλοι οι παρευρισκόμενοι τηρούσαν μία ιερή σιωπή
Θαρρείς θα ήτανε ιεροσυλία και ο παραμικρός ψίθυρος
Αναλογίζομαι τι πέρασαν, πόσα άντεξαν Ξεριζωμός ,προσφυγιά, ζωή από την αρχή, Πόλεμος του ’40, κατοχή, εμφύλιος.
Πολλά τα δεινά κουδέν δεινότερον ανθρώπου πέλει
Σε αυτήν λοιπόν την γειτονιά του κάτω μαχαλά είχαμε γειτόνους τον Κωστήχοτζα, δάσκαλος στην πατρίδα, τους συζύγους Φωτεινή και Ιγνάτιο, την κ. Παρθένα , την μαμή με την κόρη της την Αναστασία, τον Χρύση, την κουκού που ποτέ δεν έμαθα το όνομά της , μα και τον κ. Μποτόση ο οποίος κάθε απόγευμα καθότανε σε στάση οκλαδόν , σαν Ινδός φακίρης, αυτό το οκλαδόν σαν πλεξούδα ήτανε το αξιοθέατο της γειτονιάς, καθότανε λοιπόν με ένα βαχ στο πρόσωπό του και άκουγε μακρόσυρτους Ανατολίτικους σκοπούς
Δεν θα ήταν υπερβολή εάν έλεγα ότι όλων αυτών εδέσποζε η γιαγιά Τσακίραινα
Στην επάνω γειτονιά του Ποντιακού μαχαλά , εγκαταστάθηκε και ο κυρ Ηλίας
Ο κυρ Ηλίας στον δρόμο της προσφυγιάς έμεινε μόνος του με την εννιάχρονη αδελφούλα του , αφού προηγουμένως έχασε τους γονείς του .
Η μικρή έκλαιγε γιατί πεινούσε Πεινάω έλεγε κι έκλαιγε Από τον φόβο μην τυχόν και το κλάμα της μικρής τους προδώσει οι υπόλοιποι της πορείας , της σκληρής πορείας παρώτρυναν τον επίσης μικρό Ηλία να την σκοτώσει Κάτι το οποίο του ήταν αδύνατον βέβαια κι έτσι αποφάσισε να την αφήσει έξω από το σπίτι ενός Τσερκέζου
–Περίμενέ με εδώ και θα πάω να βρω φαγητό και θα σου φέρω να φας
Φαγητό δεν βρήκε και δεν γύρισε
Ο κυρ Ηλίας χρόνια ζούσε με αυτόν τον καυμό Ώσπου κάποια χρόνια αργότερα αποφάσισε να γυρίσει και να ψάξει για την αδερφή του Εξήντα πέντε χρονών ξεκίνησε για τον γυρισμό Θυμότανε πολύ καλά που άφησε την αδελφή του
Έξω από το σπίτι του Τσερκέζου γυναίκες καθισμένες για το γνωστό κους-κους της γειτονιάς Μόλις πλησίασε πετάχτηκε αυτή
Γκαρτασίμ, γύρισες ;
Τον περίμενε
αγκαλιάστηκαν
Στον άλλο μαχαλά ,αυτόν στον κεντρικό δρόμο εγκαταστάθηκαν οι Αντάναλήδες , προερχόμενοι από χωριά της Καππαδοκίας Από την περιοχή των Φαράσων
Για έναν αδιευκρίνιστο λόγο , οι Πόντιοι και οι Αντάναλήδες δεν είχαν ποτέ τις καλύτερες των σχέσεων Παρά την κοινή τους μοίρα
Αυτοί και εμείς, εμείς και αυτοί έως και σήμερα
Στον κεντρικό μαχαλά εγκαταστάθηκαν οι Προυσαλήδες Από την Σιγή της Προύσας
Ένεκα αυτών, παρότι λιγότεροι, το χωριό μου μετονομάσθηκε από Γιονουσλού σε Νέα Σιγή Χρόνια αργότερα ξανάλλαξε το όνομά του σε Βαθύλακκο, όνομα που διατηρεί έως και τώρα
Στην Σιγή της Προύσας είχανε Πολιούχο τους Ταξιάρχες, Μιχαήλ και Γαβριήλ
Πολιούχοι σήμερα οι παμμέγιστοι Ταξιάρχες στο χωριό μου
Θυμάμαι σαν ένα όμορφο όνειρο όταν ήρθε η ασημένια εικόνα των Ταξιαρχών στο χωριό από την Σιγή της Προύσας
Κωδωνοκρουσίες, σταυροκοπήματα, φωνές, θαύμα, θαύμα Μα πως ήρθε μόνη της η εικόνα αναρωτιόμουν ,αλλά και πολύ γρήγορα έδωσα την απάντηση ; Πετούσε η εικόνα και ήρθε στον προορισμό της καθοδηγούμενη από το αόρατο χέρι του θεού
Έκτοτε , θεωρώ τον Ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών του χωριού μου ως τον πλέον ιερό τόπο
Σε αυτόν τον μαχαλά με τους Προυσαλήδες μετακόμισε κάποια στιγμή η οικογένειά μου
Δεν της άρεσε η γειτονιά της μητέρας μου
-Άλλο μιλέτι αυτοί οι άνθρωποι Πως θα ζήσουμε κοντά τους
Καινούριοι γείτονες Ο κ. Βασιλός Ήρθε ενός έτους στον Βαθύλακκο ,από τα Κουβούκλια της Μικράς Ασίας, μόνος με την μητέρα του . Έχασε και αυτός τον πατέρα του στον δρόμο της προσφυγιάς, Ήτανε η προσωποποίηση της καλοσύνης ο κ΄Βασιλός
Στον πόλεμο του ’40 έχασε το ένα του πόδι και η πολιτεία του παραχώρησε το δικαίωμα εκμετάλλευσης περιπτέρου, το οποίο υπάρχει έως και σήμερα με περπτεριούχο τον γυιό του Νικολάκη , ο οποίος κληρονόμησε την καλοσύνη του , όχι όμως και τα γαλάζια του μάτια
Γειτόνισσα και η αμια Κλεοπάτρα Σιγηνή . Μία σοφή και μετρημένη γυναίκα με την αρχοντιά και την περηφάνια της Μικρασιάτισσας και επειδή γνώριζε το βάρος του ονόματος που έφερε ,έ, είχε και μια υπόνοια στο ύφος της Φαραώ- αυτοκρατόριισσας
Μου χτένιζε τα μαλλιά κάθε πρωί σε κοτσίδες ,αργά- αργά για να κερδίζει χρόνο και να μου διηγείται πως κεντούσανε στην πατρίδα τα άσπρα τους εσώρουχα αλλά περισσότερο της άρεσε να μου διηγείται , πως φτιάχνουμε το γλυκό κουταλιού και κυρίως με μυούσε στην τέχνη του σερβιρίσματός του
Πιο κάτω το καζάνι του Καραβέλη ,όπου το είχα φτιάξει πίνακα ζωγραφικής με εκείνους τους ευτραφείς, μουστακαλήδες, με κόκκινα μάγουλα ,όλα σε έντονο χρώμα , ζωηρό και εγώ η λεπτομέρεια του πίνακα ,επειδή ξημεροβραδιαζόμουν σε αυτό το καζάνι ,μετρώντας και εγώ τα γράδα, τον γλυκάνισο και τις σταγόνες από την απόσταξη του τσίπουρου
Ήτανε γλεντοκόποι οι Μικρασιάτες, χαρούμενοι ,πιο ελεύθερα πνεύματα . Βλέπεις αυτοί ήτανε λιμανίσιοι..Είπαμε ,άλλο μιλέτι
Σε αυτήν την γειτονιά ήρθε ως νύφη η κ. Παναγι.ώτα, η Σμυρνιά Φοβερή μαγείρισσα
Ναι ,αλλά άλλο μιλέτι και αυτή έλεγε η μητέρα μου
Άλλο μιλέτι η Σμυρνιά, άλλο μιλέτι οι Ανταναλήδες, άλλο μιλέτι οι Μικρασιάτες και άλλο οι Πόντιοι
Συνυπάρχουμε χρόνια
Αυτοί και εμείς Εμείς και οι άλλοι
Το αυτοί και εμείς την Κυριακή 15 Ιουλίου έτους 2018 …αμβλύνθηκε
Πόντιοι, Μικρασιάτες Κουβουκλιώτες Φαρασιώτες Καππαδόκες ενώσανε τα χέρια σε χορό όλοι μαζί . Σε έναν χορό συνομιλία με τους άλλους καιρούς
΄΄Ητανε σαν να άνοιγε ο χορός αυτός ένα πέρασμα στον χώρο της συλλογικής μας μνήμης, εμπειρίας και γνώσης και για τις δύο θάλασσες, πέρα από την Προποντίδα
Ένας χορός ,φόρος τιμής στις γενιές των προγόνων μας που φύτεψαν την Ελλάδα σε χώρους και τόπους μακρινούς ,σε εκείνα τα πέλαγα ,όπου δημιούργησαν εστίες και κοινότητες, διαμορφώνοντας την πολιτιστική φυσιογνωμία της Προποντίδας και του Εύξεινου Πόντου
Τέλος η σέρα, ο Πυρρίχιος
Τρία παλληκάρια , ο εγγονός της Παναγιώτας της Σμυρνιάς και τα δύο εγγόνια της Σοφούλας του Φίλιππα σήκωσαν το βάρος του χορού
Όχι δεν ήταν χορός
Όρκος ήταν Υπόσχεση όρκος
Ομνύω
Με αυτόν τον αυστηρό χορό ,τον Δωρικό που κουβαλά τον ρυθμό της πικρής μας μοίρας, να θεωρώ ελάχιστο χρέος μου να μην αγνοώ
Ομνύω,
Να κρατώ την ζυγαριά σκυτάλη που μου παραδίδεται και να βάζω στο ένα της ζύγι τους ξεριζωμούς, την λύπη και την πίκρα αιώνων, τον θυμό μου και στο άλλο ζύγι την αγάπη μου για την ειρήνη και την συνείδηση της ανάγκης να μην βρεθούν ποτέ πια λαοί σε πόλεμο, σε προσφυγιά και εξολοθρεμό
Ομνύω!!
Σκάβουν οι χοροί στο παρελθόν
Ένα παλίμψηστο είναι οι χοροί
Σκάβουν βαθειά στον Ελληνισμό της Ανατολής
Σε αυτό το ενάμισυ εκατομμύριο Έλλήνων, που γυμνοί, πεινασμένοι, κυνηγημένοι ,ήρθαν στην άλλη πατρίδα, δουλεύοντας στην καινούρια γη, ξεχερσώνοντας άγρια βουνά , άγονα χωράφια ,αποξηραίνοντας έλη και…………….
Ορθοπόδησαν.