Έποικοι μετά απότο 1750 από την Σιάτιστα, Χάσια και τα Βορεινά χωριά της Κοζάνης. (Σιάτιστα, Λιβαδερό, Μεταξάς, Τριγωνικό ,Πύλυρραχο, Προσήλιο, Μικρόβαλτο, Τρανόβαλτο, Λαζαράδες, Ελάτη, Κόμανος, Ερμακία, Μαυροπηγή, Χαραυγή).

(Σιάτιστα, Λιβαδερό, Μεταξάς, Τριγωνικό ,Πύλυρραχο, Προσήλιο, Μικρόβαλτο, Τρανόβαλτο, Λαζαράδες, Ελάτη, Κόμανος, Ερμακία, Μαυροπηγή, Χαραυγή)

Σταύρου Π. Καπλάνογλου Συγγραφέα – Ιστορικού ερευνητή

Όπως είδαμε στην προηγούμενη δημοσίευση για την ιστορία της Κοζάνης μετά το 1750 ο Π.Λιουφης έγραφε στην ιστορία που εκδόθηκε το 1924 για την προσέλευση και εγκατάσταση στη Κόζιανη πολλών κάτοικων από τα γύρω χωριά και κωμοπόλεις μτα το 1750 .:

<< …..Εκτός τούτων (εννοώντας τους Αιγυπτίους ) και άλλοι έποικοι προσήρχοντο εκ Κάλλιανης , Σφίλτση , Καταφυγίου , Σιατίστης , Αγ. Ιωάννου , (κώμης άλλοτε πάρα τον Αλιάκμονα πάρα το σημερινό Χάντοβα ) και Χασίων και των προς βορράν χωρίων , ων απόγονοι σώζονται σήμερον >>

Στο προηγούμενο άρθρο μας γράψαμε για την Κάλλιανη .Σφίλτση. Καταφυγιι και Άγιο Ιωάννη Χαντόβου. Και στο σημερινό θα δώσουμε πληροφορίες για τους υπόλοιπος οικισμούς

ΣΙΑΤΙΣΤΑ ΚΟΖΑΝΗΣ

Η εντύπωση που υπάρχει είναι ότι δεν υπήρξε ομαδικός εποικισμός Σιατιστινών στην Κοζάνη , γράφει όμως ο Π.Λίουφης όπως είδαμε μετά το 1750 ήρθαν Σιατιστινοί στην Κοζάνη.

Είναι γεγονός ότι την << χρυσή περίοδο >> της μετανάστευσης των Κοζανιτών στην ευημερούσα τότε Κεντρική Ευρώπη από το 1650 περίπου έως το 1800 κυρίως και την ανάπτυξη της πόλης , παράλληλα Καστοριανοί και κυρίως Σιατιστινοί ανάπτυξαν την οικονομία τους και κάλυψαν πολλές ανάγκες της Κεντρικής Ευρώπης είτε εργαζόμενοι μόνοι τους είτε συνεργαζόμενοι μαζί με άλλους Δυτικομακεδονες ,αναμεσα τους και Κοζανίτες > με μεγάλη επιτυχία , απόδειξη ο χαρακτηρισμός << Φλωροχώρι >> από τον πλούτο που συνέρρεε στη Σιάτιστα .

. Οι εμπορικοί δεσμοί μεταξύ Σιάτιστας και Κεντρικής Ευρώπης κατά τον 17ο και 18ο αιώνα ήταν πολύ επιτυχημένοι και επέτρεψαν στους κατοίκους να χτίσουν πολλά αρχοντικά και εκκλησίες με υπέροχες τοιχογραφίες και εικόνες

Συγχρόνως βεβαία πολλοί Σιατιστινοί σπούδασαν στην Ευρώπη και ανέδειξαν σημαντικές προσωπικότητες στα γράμματα και τις τέχνες

ΘΕΣΗ

Η Σιάτιστα είναι μια μικρή ορεινή επαρχιακή πόλη στη Δυτική Μακεδονία, 28 χλμ. δυτικά της Κοζάνης, ριζωμένη στην πλαγιά του όρους Βέλια στις νότιες πλαγιές του Άσκιου (Σινιάτσικου) σε υψόμετρο πάνω από 900 μέτρα και πρωτεύουσα του Βοΐου. ς Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης

ΟΝΟΜΑ

Έκτος από Σιάτιστα έχει λάβει και άλλα ονόματα κατά την ιστορική της πορεία, όπως τα Καλύβια και Αρμούτ-Κιόι (Αχλαδότοπος)

Το πρώτο όνομα της πόλης ήταν Καλύβια. Το όνομα αυτό αναφέρεται στα αρχεία της Μονής Ζάβορδας .

Το 1745, η πόλη αναφέρεται σε επίσημο έγγραφο του Ιωσήφ, Αρχιεπισκόπου Αχρίδος ως Σιάτιστα .

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

Στην απογραφή στην πόλη 2021 κατέγραψε 5.057 κατοίκους

Αποτελείται από δύο συνεχόμενες πολύ μεγάλες γειτονιές, τα Γεράνια και τη Χώρα. Σε κάθε ξεχωριστό σημείο δεσπόζει ένα καμπαναριό, το οποίο σηματοδοτεί και καθορίζει τα μορφολογικά στοιχεία που συνθέτουν τις δύο παραδοσιακές γειτονιές της πόλης της Σιάτιστας.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η αίτια δημιουργίας της Σιάτιστας είναι η ίδια με τη δημιουργία της Κοζάνης , δηλαδή η καταπίεση από τον Οθωμανική ζυγό των Βαλκανικών λαόν μετά τον 14ο αιώνα.

Αναζητώντας την ανεξαρτησία και την πίστη, οι πρώτοι κάτοικοι ήρθαν σε αυτή τη δύσκολη περιοχή.

Τα άγονα εδάφη τους τράβηξαν στην καλλιέργεια αμπελώνων και στην επεξεργασία δέρματος και γούνας, καθώς και στο εξωτερικό και εσωτερικό εμπόριο.

Η Σιάτιστα κατοικήθηκε συστηματικά γύρω στον 15ο αιώνα, από Χριστιανούς που κατέφυγαν στις απόκρημνες και φυσικά οχυρωμένες πλαγιές οχυρές πλαγιές του βουνού ώστε να γλιτώσουν από τις σκληρές διώξεις των Τούρκων εκείνης της εποχής. Οι πρώτοι που ήρθαν εγκαταστάθηκαν στα σημερινά Γεράνεια, χτίζοντας και την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Αργότερα, κατέφυγαν στη δυσπρόσιτη πόλη ακόμα περισσότεροι Χριστιανοί από τους γύρω οικισμούς, δημιουργώντας τη Χώρα.

Η Σιάτιστα απελευθερώθηκε από τους Οθωμανούς από τον Ελληνικό στρατό στις 4 Νοεμβρίου 1912, κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου .

Τον Μάρτιο του 1943, η Μάχη του Φαρδύκαμπου διεξήχθη κοντά στην πόλη μεταξύ του Βασιλικού Ιταλικού Στρατού και των ανταρτών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ , με τη συμμετοχή πολλών κατοίκων της περιοχής.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Η Σιάτιστα είναι έδρα του Μητροπολίτη Σασανίου και Σιατιστης

Η πόλη της Σιάτιστας διαθέτει πολλές εκκλησίες, όπως .

Άγιου Δημητρίου

Αγίου Νικολάου

Αγίου Μηνά

Αγία Παρασκευή . κ.α.

ΠΑΙΔΕΙΑ

Οι Σιατιστινοί γρήγορα συνειδητοποίησαν τη σημασία της γνώσης και η πρώτη τους προτεραιότητα ήταν η εκπαίδευση , υπήρχε από πολύ παλιά Ελληνικό σχολείο στην Σιάτιστα και εξετάξιο γυμνάσιο από τον 19ο αιώνα.

Το 1888, ο Ιωάννης Τραμπάτζης, ένας ομογενής Έλληνας έμπορος στη Ρουμανία, δώρισε τα χρήματα για το Τραμπάτζειο Γυμνάσιο .

Το γυμνάσιο στέγαζε δύο μεγάλες βιβλιοθήκες, τη Μανούσειο με 5.000 βιβλία και τη Ρουσοπούλειο με 2.000.

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ

*Νικόλαος Κασομούλης , συμμετέχων στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Ο Νικόλαος Κασομούλης (1795-1872) ήταν από τους σημαντικότερους αγωνιστές, καθώς και ιστορικός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Καταγόταν από ιστορική οικογένεια του Πισοδερίου Φλώρινας. Γεννήθηκε στο Πισοδέρι ή στην Κοζάνη και μεγάλωσε στη Σιάτιστα. Ο πατέρας του Κωνσταντίνος Κασομούλης ήταν έμπορος. Σε νεαρή ηλικία εγκαταστάθηκε στις Σέρρες για να επεκτείνει την οικογενειακή επιχείρηση. Εκεί στα 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία.

*Αλέξανδρος Ρόσιος , πολιτικός

Ο Αλέξανδρος Ρόσιος ή Καπετάν Υψηλάντης (1917 – 30 Αυγούστου 2005 ήταν αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, κορυφαίο στέλεχος του ΚΚΕ, αξιωματικός του ΕΛΑΣ, υποστράτηγος του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας

Είναι κυρίως γνωστός για την επίθεση που πραγματοποίησε στο Λιτόχωρο Πιερίας τη νύχτα της 30ής Μαρτίου του 1946

*Μιχαήλ Παπαγεωργίου , φιλόσοφος

Ο Μιχαήλ Παπαγεωργίου ήταν λόγιος δάσκαλος από τη Σιάτιστα. Δίδαξε τα παιδιά των ελλήνων στις παροικίες της κεντρικής Ευρώπη (σημερινή Ουγγαρία, Αυστρία, Βουλγαρία, Ρουμανία και Σερβία) το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Συνέγραψε κι εξέδωσε το πρώτο έντυπο ελληνικό αλφαβητάριο με τίτλο Μέγα Αλφαβητάριον στη Βιέννη το 1771.

Γεννήθηκε στην Σιάτιστα στις 26 Φεβρουαρίου 1727. Ο πατέρας του, Γεώργιος, ήταν ο ιερέας της πόλη

*Περιστέρα Κράκα , Επαναστάτρια .

διοικητής των επαναστατικών δυνάμεων κατά την εΕλληνομακεδονική επανάσταση του 1878

Η Κράκα ηγήθηκε ενός αντάρτικου σώματος και αγωνίστηκε με θάρρος στην Επανάσταση των Μακεδόνων το 1878 με στόχο την κατάργηση της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, σύμφωνα με την οποία το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας θα προσαρτούσαν στη Βουλγαρία .

*Αδελφοί Μαρκίδης Πούλιου ,

Υπήρξαν εκδότες της Εφημερίδας στη Βιέννη και συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου

Οι Αδελφοί Μαρκίδη Πούλιου ήταν Έλληνες τυπογράφοι και εκδότες από τη Σιάτιστα που έδρασαν στη Βιέννη, γνωστοί για την έκδοση της «Ἐφημερίδας», της παλαιότερης γνωστής ελληνικής εφημερίδας, και της πρώτης σερβικής εφημερίδας, των Serbskija Novini.

Ανήκαν στον κύκλο του Ρήγα Βελεστινλή και ήταν ενήμεροι για τα επαναστατικά του σχέδια, εκδίδοντας έργα που προωθούσαν το πνεύμα του Διαφωτισμού.

Καταγόταν από τη Σιάτιστα, την πόλη της Δυτικής Μακεδονίας, ο 1790 τα δυο αδέρφια εξέδωσαν την Εφημερίδα, ενώ στο τυπογραφείο τους τύπωσαν πολλά ελληνικά βιβλία.

Το 1797 διώχτηκαν ως στενοί συνεργάτες του Ρήγα και τυπογράφοι του επαναστατικού μανιφέστου του. Ο Γεώργιος εξορίστηκε, πήρε άσυλο στη Γαλλία, πήγε στην Αγκόνα, όπου δρούσε κέντρο επαναστατικών πυρήνων με προορισμό την Ελλάδα, και τελικά εγκαταστάθηκε στη Νυρεμβέργη. Πέθανε το 1830 και θάφτηκε σε οικογενειακό τάφο στη γειτονική πόλη Φιρτ.

Ο Πούλιος Μαρκίδης Πούλιου, που βρισκόταν εκτός της αυστριακής επικράτειας όταν συνελήφθη ο αδερφός του, κατέβηκε με μια ομάδα δημοκρατών στην Ιταλία για να τεθεί στην υπηρεσία του Ναπολέοντα και κατέληξε στη Βενετία για να συνεχίσει την εκδοτική του δράση. Επιδίωξε να βγάλει εφημερίδα στην Ιόνιο Πολιτεία, αλλά για την τελευταία φάση της ζωής του δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα βιογραφικά στοιχεία.

*Θάλεια Φλώρα-Καραβία , ζωγράφος

Η Θάλεια Φλωρά-Καραβία (Σιάτιστα, 1871 – Αθήνα, 1960) ήταν μια από τις σημαντικότερες και παραγωγικότερες Ελληνίδες ζωγράφους.

Το 1874 ο ιερέας πατέρας της πήρε την οικογένειά του από τη Δυτική Μακεδονία και εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Η Φλωρά-Καραβία αποφοίτησε από το Ζάππειο Παρθεναγωγείο της Κωνσταντινούπολης το 1888] και προσπάθησε να σπουδάσει ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, αλλά το ίδρυμα αρνήθηκε να την δεχθεί επειδή επρόκειτο για γυναίκα. Έτσι, η ζωγράφος σπούδασε ζωγραφική στο Μόναχο, κοντά στον Γύζη και τον Ιακωβίδη, και κατόπιν στο Παρίσι. Δημιούργησε πάνω από 2500 πινάκες.

* Θεόδωρος Μανούσης , ιστορικός

Ο Θεόδωρος Μανούσης (1793-1858) ήταν Έλληνας ιστορικός ο οποίος ήταν ο πρώτος καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και εθνικός ευεργέτης.

* Θεόδωρος Νάτσινας , δάσκαλος

Ο Θεόδωρος Νάτσινας (8 Ιουλίου 1872 – 2 Φεβρουαρίου 1949) ήταν Έλληνας εκπαιδευτικός και πολιτικός. Γεννήθηκε στη Σιάτιστα, .

Σπούδασε Φυσική και Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, από όπου και έλαβε το πτυχίο του. Με την ολοκλήρωση των σπουδών του, το 1898, δίδαξε σε σχολεία στο Άργος και τις Σπέτσες.Το 1899, το Πανεπιστήμιο Αθηνών πρότεινε στην Ελληνική Κυβέρνηση πως θα έπρεπε να τοποθετηθεί ως δάσκαλος στην Καισάρεια της Τουρκίας, ως μέρος μιας «εθνικής» αποστολής για την υποστήριξη των ντόπιων ελληνικών πληθυσμών όπως και εγινε. Από το 1903 έως το 1907 δίδασκε στην Κωνσταντινούπολη.

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ

Η οικονομία της Σιάτιστας βασιζόταν και βασίζεται κυρίως στο εμπόριο γούνας , με μακρά παράδοση στην κατασκευή γούνας. Οι ντόπιοι τεχνίτες και γουναράδες στη Σιάτιστα ήταν γνωστοί για τις εξειδικευμένες δεξιότητές τους στην επεξεργασία μιας ποικιλίας γούνας υψηλής ποιότητας, όπως βιζόν , αλεπού, σαμπού και τσιντσιλά . Η βιομηχανία γούνας της πόλης όχι μόνο αποτέλεσε τη ραχοκοκαλιά της οικονομικής της δομής, αλλά συνέβαλλε σημαντικά στο περιφερειακό και εθνικό οικονομικό τοπίο

Άκρως επιτυχημένη ήταν και η ενασχόληση των Σιατιστινών με την καλλιέργεια αμπελιών και την παραγωγή κρασιών ( ειδικότερα το Λιαστό κρασί της Σιάτιστας που είναι πασίγνωστο )

***************************************************

ΧΩΡΙΑ ΧΑΣΙΩΝ

Τα Χάσια Κοζάνης δεν είναι μία συγκεκριμένη γεωγραφική ενότητα, αλλά ορεινός όγκος που περιλαμβάνει χωριά στην ευρύτερη περιοχή του νομού Κοζάνης, συμπεριλαμβάνει τα χωριά που βρίσκονται πάνω στους 2 οδικούς άξονες .

Ο πρώτος ξεκινά από τα Σέρβια και καταλήγει στα όρια της Θεσσαλίας λίγο πριν από το χωρίο Σαραντάπορος και συμπεριλαμβάνει το Πολύρραχο,Τριγωνικό. Μεταξά και μετα μια μικρή παράκαμψη στο Λιβαδερό.

Και ο δεύτερος οδικός άξονας ξεκινά λίγο πιο έξω από τα Σέρβια και καταλήγει στην Ελάτη και συμπεριλαμβάνει τα χωριά Προσήλιο,Μικρόβαλτο,Τρανόβαλτο ,Λααράδες και Ελάτη .

Ο όρος “Χάσια” μπορεί να αναφέρεται τόσο στον ορεινό όγκο όσο και σε περιοχές σε γειτονικούς νομούς, που το χαρακτηριστικό τους είναι η σύγχρονη παρουσία της περιοχής του βουνού Χάσια στα σύνορα Θεσσαλίας και Δυικής Μακεδονίας.

Χαρακτηριστικά ονόματα κατοίκων από τα Χασιά είναι Δελινίωτης (απο Τριγωνικο ή Δελινο ) ,Ραχωβίτης ( απο το Ράχωβο ή Πολλυρραχο ) , Μεταξίωτης (από τον Μεταξά )

Πολύ κοινό είναι και το όνομα Χασίωτης που παραπέμπει στην συγκεκριμένη περιοχή.

*ΛΙΒΑΔΕΡΟ

Αμιγώς Χριστιανικός οικισμός τότε , όπως όλοι σχεδόν οι οικισμοί του Βιλαετίου Σερβίων νοτίως του Αλιάκμονα κατά την Τουρκοκρατία.

Το χωριό Λιβαδερό Κοζάνης, με παλιά ονομασία «Μόκρο», συμμετείχε στην επανάσταση του 1854, κατά την οποία οι Τούρκοι προχώρησαν σε λεηλασίες και έκαψαν την εκκλησία της Παναγίας. Το 1944, το χωριό καταστράφηκε από τους Ναζί, μαζί με άλλα χωριά της περιοχής των Σερβίων. Η ονομασία του χωριού άλλαξε από Μόκρο σε Λιβαδερό μετά την Απελευθέρωση, με το όνομα Μόκρο να σημαίνει «υγρό» στα βουλγαρικά

Οι κάτοικοι ασχολήθηκαν με την εκτροφή μικρών και μεγάλων ζώων με επιτυχία (αιγοπρόβατα,χοίροι ,αγελάδες ) με επιτυχία.

Από τον προηγούμενο αιώνα πολλοί μετανάστευσαν στην Ευρώπη (Ελβετία κυρίως ) αλλά και στην Κοζάνη .

*ΜΕΤΑΞΑΣ

Το Μεταξάς Κοζάνης είναι ένα χωριό με πλούσια ιστορία, που έχει γνωρίσει μάχες κατά την Επανάσταση του 1821, συμβολή στην απελευθέρωση της Μακεδονίας κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, και έχει υποστεί καταστροφές από τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και η ευρύτερη περιοχή της Κοζάνης, που επίσης υπέστη σοβαρές ζημιές στην αεροπορική τραγωδία του 1976.

Οι κάτοικοι του Μεταξά αγωνίστηκαν κατά των Οθωμανών, με σπουδαίους αγωνιστές να

Το Μεταξάς θεωρείται θεμέλιος λίθος για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, συμβάλλοντας στον αγώνα και πληρώνοντας βαρύ φόρο αίματος, καθώς 44 κάτοικοι (3 κληρικοί και 41 λαϊκοί) συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν στις φυλακές των Σερβίων.

Το χωριό Μεταξάς, μαζί με άλλα χωριά της περιοχής, καταστράφηκε από τους Γερμανούς, οι οποίοι έκαναν και πλιάτσικο, ολοκληρώνοντας την καταστροφή που είχαν αρχίσει οι Ιταλοί

* ΤΡΙΓΩΝΙΚΟ

Το χωριό βρίσκεται σε υψόμετρο 750 μέτρα με πληθυσμό 381 κατοίκους και έκταση 17.478 στρέμματα. Απέχει 14 χιλιόμετρα από τα Σέρβια.

Στην τοποθεσία που βρίσκεται το εξωκκλήσι της Παναγίας βρέθηκαν αρχαιολογικά ευρήματα του 5ου αιώνα καθώς και ερείπια τειχών Ελληνιστικής περιόδου. Ακριβώς δε πάνω από αυτά, βρέθηκαν και ερείπια Βυζαντινής περιόδου. Πράγμα που μαρτυρεί ότι η περιοχή κατοικείται συνεχώς και ο χώρος της Παναγίας ήταν ένα μικρό οχυρό που ήλεγχε την στενή διάβαση από την Μακεδονία για την Θεσσαλία.

Είναι μία ορεινή περιοχή το πρώτο του όνομα ήταν “Δέλινο”. Το χωριό μάλλον πρέπει να υπήρχε από τον 6ο αιώνα. Το 1927 πήρε τη σημερινή του ονομασία.

Συμμετείχε στην επανάσταση του 1854 και οι Τούρκοι πυρπόλησαν με αγριότητα το χωριό. Μεγάλη ήταν η συνεισφορά στο Μακεδονικό αγώνα κυρίως με το Χρήστο Σταμκόπουλο.

Στη Γερμανική Κατοχή έπαθε μεγάλες καταστροφές και πυρπολήθηκε.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εξωκκλήσι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1539) με σπάνιες τοιχογραφίες, καθώς και ο ναός του Αγίου Δημητρίου (1740).

Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τη γεωργία.

Το εξωκκλήσι της Παναγίας. Τελευταία γίνεται μία καλή προσπάθεια συντήρησης της στέγης και γενικά όλης της Εκκλησίας. Πολλές εικόνες και μάλιστα πολύ σπάνιες μαζί με το τέμπλο δυστυχώς έχουν κλαπεί.

Ευτυχώς μία σημαντική εικόνα “Παναγία Ρόδον τον Αμάραντον” μεταφέρθηκε στον κεντρικό Ναό του Αγίου Δημητρίου στο κέντρο του χωριού και έτσι σώθηκε. Κτίσθηκε το 1539 πράγμα που προκύπτει από επιγραφή που υπάρχει στην εκκλησία.

*ΠΟΛΥΡΑΧΟ

Ιστορικά το Πολύρραχο (Ρόχοβο) τοποθετείται στην Βυζαντινή περίοδο. Ιχνη ερειπίων παλιών εκκλησιών Βυζαντινής περιόδου, κάποιες εικόνες και τα βημόθυρα που σώζονται μέχρι σήμερα, μαρτυρούν ότι το Πολύρραχο (Ρόχοβο) υπήρχε επί Βυζαντινών χρόνων.

Στο Πολύρραχο έζησε η οικογένεια του Μεσδιάνη, από την οποία προήλθε ο ονομαστός λόγιος Χαρίσιος Μεγδάνης (1768-1823 ).

Το Πολύρραχο αποτελεί ξεχωριστή και αξιόλογη περιοχή, πλούσιο σε όμορφα φυσικά τοπία. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό αξιοθέατο είναι το πάρκο (αναψυκτήριο) στη θέση “Μεγάλη Βρύση”, με την πλούσια φυσική ομορφιά που το προσδίδουν οι τρεις καλοφτιαγμένοι από τη φύση Πλάτανοι, ο ένας χρονολογείται περίπου 250 – 300 ετών, το δροσερό κρυστάλλινο νερό της εκεί πηγής, η δροσιά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, τα χιόνια και η αγριότητα της φύσης κατά τους χειμερινούς μήνες. Το Πολύρραχο είναι κτισμένο στις απολήξεις των καμβουνίων ορέων πάνω σ’ ένα μικρό λόφο. Αποτελεί ξεχωριστή και αξιόλογη περιοχή, πλούσια σε όμορφα τοπία και με φιλόξενους ανθρώπους. Ο πληθυσμός του χωριού ανέρχεται σε 195 κατοίκους. Σημερινή ονομασία του οικισμού “Πολύρραχο”, παλαιότερη ονομασία “Ρόχοβο”.

Η επίσημη ονομασία είναι “το Προσήλιον”. Έδρα του δήμου είναι τα Σέρβια και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Μακεδονίας.

Το Προσήλιο έχει υψόμετρο 508 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας,

Στην τοποθεσία “Στενά – Πόρτες” ο ελληνικός στρατός στις 10 Οκτωβρίου 1912 συνέτριψε τους Τούρκους και εισήλθε θριαμβευτικά στα Σέρβια.

*ΠΡΟΣΗΛΙΟ

Το Προσήλιο (Τοπική Κοινότητα Πολυρράχου – ανήκει στον δήμο Σερβιων.

και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Μακεδονίας. Το Προσήλιο έχει υψόμετρο 508 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, Είναι το πρώτο χωρίο μετα Σερβία στον δρόμο που οδηγεί στην Ελάτη. Η επίσημη ονομασία είναι “το Προσήλιον”. Που πίρε προφανώς από το γεγονός ότι είναι ηλιοστάσιο για πολλές ώρες της ημέρας.

Στην τοποθεσία “Στενά – Πόρτες” ο Ελληνικός στρατός στις 10 Οκτωβρίου 1912 συνέτριψε τους Τούρκους και προήλθε θριαμβευτικά στα Σέρβια.

Οι κάτοικοι συμμετείχαν στον Μακεδονικό αγώνα .

Υπήρχαν οι εκκλησίες Άγιος Νικόλαος,Αγιά Τριάδα,Άγιος Αθανάσιος Άγιος Χριστόφορος

Δεξιά από τις Πόρτες υπάρχουν ερείπια Βυζαντινοί ναού.

Η κύρια απασχόληση των κάτοικων η κτηνοτροφία

Στο υπέδαφς υπάρχει λιγνίτης

Επί Τουρκοκρατίας λόγω της θέσεως υπήρχαν πολλά χάνια που φιλοξενούσαν ανθρώπους μαζί με τα ζώα τους /

*ΜΙΚΡΟΒΑΛΤΟ

Το Μικρόβαλτο είναι χωριό της περιφερειακής ενότητας Κοζάνης με 602 κατοίκους, υπαγόμενο στο Δήμο Σερβίων-

Το όνομα του χωριού προήλθε από τη σύνθεση των λέξεων μικρός και βάλτος, από το βάλτο που υπήρχε στη θέση του σημερινού κάμπου. Αν και οι πληροφορίες για την ίδρυση του είναι ελάχιστες, αυτή χρονολογείται γύρω στο 14ο αιώνα. Εν συνεχεία κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς, μέχρι την απελευθέρωσή του στις 9 Οκτωβρίου του 1912 ύστερα από μια μάχη του ελληνικού στρατού στους Λαζαράδες. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και πιο συγκεκριμένα στις 23 Αυγούστου του 1943, το χωριό υπέστη ολική καταστροφή από τους Γερμανούς

*ΤΡΑΝΟΒΑΛΤΟ

Το Τρανόβαλτο Κοζάνης είναι ένα ορεινό χωριό του νομού Κοζάνης, που βρίσκεται στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, κοντά στα Σέρβια. Το όνομά του προέρχεται από έναν παλιό μεγάλο βάλτο που αποξηράνθηκε και σήμερα είναι καλλιεργήσιμη γη. Η περιοχή είναι γνωστή για την εξόρυξη μαρμάρων και την πλούσια πολιτιστική της ταυτότητα, που συνδέεται με την τέχνη και την παράδοση, όπως αναδεικνύει και η δραστηριότητα «Συνάντηση Τέχνης, Πολιτισμού και Τοπικής Ταυτότητας» στο Τρανόβαλτο.

*ΛΑΖΑΡΑΔΕΣ

Οι Λαζαράδες είναι χωριό του νομού Κοζάνης που απέχει 46 χιλιόμετρα από την πόλη της Κοζάνης. Το χωριό βρίσκεται ανάμεσα στο Τρανόβαλτο και την Ελάτη.

Ανήκει στο δήμο Σερβιων και έχει 94 κατοίκους (απογραφή 2011), οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία).

Κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, στις 9 Οκτωβρίου 1912 έγινε η μάχη των Λαζαράδων: νικητήρια μάχη του Ελληνικού απελευθερωτικού στρατού ενάντια στα τουρκικά στρατεύματα. Οι απώλειες του ελληνικού στρατού στη μάχη των Λαζαράδων έφτασαν τους 150 νεκρούς και τραυματίες

Το 1913 το χωριό προσαρτήθηκε στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με το Ελληνικό προξενείο στην Ελασσόνα το 1904, στο χωριό ζουν 180 Έλληνες Χριστιανοί,

Κάθε χρόνο στις 9 Οκτωβρίου οργανώνεται εορτασμός στο μνημείο της μάχης των Λαζαράδων, όπου συμμετέχουν όλες οι διοικητικές, στρατιωτικές και εκκλησιαστικές αρχές του τόπου.

Η ενοριακή Εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου κτίστηκε το 1857,

*ΕΛΑΤΗ.

Η Ελάτη, που το παλιό της όνομα είναι Λουζιανή, ]. Βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο του νομού Κοζάνης στα σύνορα με το Νομό Γρεβενών και Λάρισας.

Είναι χτισμένο στα ριζά του βουνού «Μπονάσια» ή Καμβούνια όρη. Το βουνό είναι δασωμένο και κυριαρχεί το έλατο που προφανώς έδωσε και το σημερινό όνομα στο χωριό. Σύμφωνα με την απογραφή 2011, διαμένουν στο χωριό 415 κάτοικοι, ενώ πολύ μετοίκησαν στα αστικά κέντρα.

Διοικητικά εντάχθηκε στο δήμο Σερβίων-

Κοντά στο χωριό, στη θέση «Τουρνίκι», που βρίσκεται στην όχθη ενός παραπόταμου του Αλιάκμονα, επισημάνθηκαν τα λείψανα αρχαίου οικισμού, ο οποίος φαίνεται ότι έλεγχε τη φυσική διάβαση που οδηγούσε από την ορεινή αυτή περιοχή της Ελιμιώτιδας στον κάμπο της Δημηνίτσας.

Το χωριό συναντάται στον κώδικα της Ζάβορδας το 1532 με το όνομα Λουζιανή. Αναγράφονται 334 βαπτιστικά με την πρώτη γραφή και 293 με τη δεύτερη.

Λουζιανή σημαίνει «αμπελότοπος». το όνομα άφησαν οι Βούλγαροι από τον 6ο αιώνος»

Το χωριό είναι γέννημα δύο οικισμών, Στεφάνης και Παλιόχωρας, που βρισκόταν ανατολικά από τη σημερινή θέση.

Η θέση αυτή προτιμήθηκε σαν η πιο κατάλληλη γιατί δεσπόζει της γύρω περιοχής, διαθέτει πηγές με νερό και έχει γύρω αρκετές καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

Στα 1872 στο χωριό κατοικούσαν 80 οικογένειες Ελλήνων χριστιανών. Το 1901 είχε 127 οικογένειες και το 1906, 751 κατοίκους. Το 1907 είχε 127 οικογένειες και 780 κατοίκους. Το 1933 η Λουζιανή μετονομάστηκε σε Ελάτη προφανώς λόγω του δάσους των ελάτων που εκτείνεται πάνω από το χωριό, στο βουνό Μπουνάσια.

*********************************************************

ΧΩΡΙΑ ΒΟΡΕΙΩΣ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ

*ΚΟΜΑΝΟΣ

Ο Κόμανος, ήταν από τα παλιότερα χωριά της περιοχής της Πτολεμαΐδας, δεν υπάρχει πια.

Ερείμωσε μετά το 2013 όταν έγινε Αναγκαστική απαλλοτρίωση από την εκμετάλλευση του υποκειμένου λιγνιτικού κοιτάσματος. Οι 107 κάτοικοί του, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, άρχισαν να εγκαταλείπουν σταδιακά και σήμερα έχουν απομείνει γκρεμισμένα σπίτια και δυο μικρά εκκλησάκια πλαισιωμένα από τόνους χώματος και καρβουνού.

Το χωριό βρισκόταν στις παρυφές δύο λοφίσκων που διαχωρίζονταν από μικρές κοιλάδες.

Στο βόρειο άκρο του χωριού είχαν αποκαλυφθεί θεμέλια μεγάλου παλαιοχριστιανικού ναού με ψηφιδωτό δάπεδο. Μέρος του ψηφιδωτού, η βάση ενός κίονα, μαρμάρινο τμήμα σταυρού και ένα μικρό ανάγλυφο με γυναικεία μορφή βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Κοζάνης. Στην περιοχή έχει βρεθεί και μαρμάρινο ανάγλυφο που αναπαριστά τον θεό Απόλλωνα με τη λύρα του και φέρει επιγραφή από την οποία σώζονται οι λέξεις: ΛΕΩΝ ΑΝΤΙ/ ΓΟΝΟΥ.

Στην περιοχή που βρισκόταν το χωριό είχε γίνει τον Νοέμβριο του 1912, κατά τους Βαλκανικούς πολέμους, μεγάλη μάχη μεταξύ των Ελληνικών και Τουρκικών δυνάμεων, που έμεινε στην ιστορία ως η Μάχη του Κομάνου. Μετά από σφοδρές συγκρούσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές, η μάχη έληξε με σπουδαία νίκη του ελληνικού στρατού που επέτρεψε να βαδίσει προς την Πτολεμαΐδα και τη Φλώρινα.

Σήμερα, η εκκλησία του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου στέκει ανάμεσα στα ερείπια για να θυμίζει ότι κάποτε εκεί υπήρξε ένας οικισμός.

Φωτό: Ο Κόμανος Κοζάνης λίγο πριν την εγκατάλειψη

*ΕΡΜΑΚΙΑ

Η Ερμακιά είναι ορεινό χωριό του νομού Κοζάνη. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 1.000 μέτρων στις πλαγιές του Βερμίου και αποτελεί ένα από τα πιο ορεινά χωριά της Ελλάδας. Η Ερμακιά ανήκει στον Δήμο Εορδαίας ενώ παλαιότερα ανήκε στον Δήμο Αγίας Παρασκευής και ο πληθυσμός της σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ήταν 436 κάτοικοι

΄

*ΜΑΥΡΟΠΗΓΗ

Η Μαυροπηγή (παλιότερα Καραμπουρνάρ) είναι ένα χωριό που βρίσκεται 11 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Πτολεμαΐδας, στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, στη Δυτική Μακεδονία. Βρίσκεται σε υψόμετρο 740 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.. Κατά την απογραφή του 2011, ο πληθυσμός ήταν 456 κάτοικοι . σύμφωνα με την απογραφή 2021 απογράφηκαν 0 κάτοικοι Η Σεπτέμβρη του 2011 έγινε αναγκαστική απαλλοτρίωση του οικισμού για την επέκταση της εξόρυξης λιγνίτη από τη ΔΕΗ.Η η περιοχή παρουσιάζει και αρχαιολογικό ενδιαφέρον

Η Μαυροπηγή αναφέρθηκε επίσημα, μετά την απελευθέρωση, το 1918 με την παλιά της ονομασία από την Τουρκοκρατία ως Καραμπουνάρ να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας και το 1927 να μετονομάζεται σε Μαυροπηγή.

*ΧΑΡΑΥΓΗ

Η Χαραυγή είναι εγκαταλελειμμένο ορεινό χωριό της Κοζάνης σε υψόμετρο 730 μέτρα]Η .Χαραυγή είναι ένα από τα χωριά της ευρύτερης περιοχής των λιγνιτωρυχείων της ΔΕΗ, όπως η Καρδιά, η Εξοχή, ο Κλείτος και ο Κόμανος, που έγινε αναγκαστική μετακίνηση των κατοίκων του σε νέα τοποθεσία (Νέα Χαραυγή) εξαιτίας της επέκτασης των εδαφών εξόρυξης. Βρίσκεται βορειοδυτικά της Κοζάνης και νοτιοανατολικά της Πτολεμαΐδας, στην άκρη εύφορου κάμπου, τον οποίο ως τη δεκαετία του ΄50 κάλυπτε το έλος Σαριγκιόλ (Κίτρινη Λίμνη). Την περίοδο της Τουρκοκρατίας ονομαζόταν Τζουμάς και έτσι αναφέρεται στο 1918 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης κοινότητας. Το 1928 μετονομάστηκε σε Αμύγδαλα και το 1961 τελικά σε Χαραυγή

.*******************************