“Έξοδος στο Φως και τη Δημιουργία”
Συνέντευξη με τον ποιητή Ελευθέριο Ξάνθο
Βασιλική Β. Παππά
Η συνέντευξη με τον ποιητή Ελευθέριο Ξάνθο (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Ελευθερίου Τζιόλα) έγινε με αφορμή τοτρίτο ποιητικό του έργο που φέρει τον τίτλο «Έξοδος». Μια ποιητική συλλογή που πραγματικά αξίζει να αναζητήσετε.. Αλλά καλύτερα ας δώσουμε το λόγο στον ίδιο τον ποιητή..
Β.Π.: Κύριε Τζιόλα, επιτρέψτε μου να σας προσφωνήσω με το πατρικό σας επώνυμο κι όχι το λογοτεχνικό σας Ξάνθος. Πρόσφατα, κυκλοφόρησε το τρίτο ποιητικό σας έργο που φέρει τον τίτλο «Έξοδος» συνοδευόμενο από δικές σας φωτογραφίες. Θα θέλατε να μας πείτε κάτι περισσότερο για αυτή τη συλλογή;
Ε.Τ.: Η «Έξοδος» γράφτηκε στα χρόνια των μνημονίων και της κρίσης.
Ο τίτλος της αποτυπώνει τον πόθο μου, τον αγώνα μου, την ανάγκη: Έξοδος από αυτή (εκείνη) την σκοτεινή, σκληρή, αδιέξοδη κατάσταση. Ήταν σαν ένα σύνθημα, ένα κουράγιο σε όλους, μια ψυχική ενθάρρυνση: να βγούμε από κείνον το ζόφο, από κείνο το βαθύ, εφιαλτικό πηγάδι… Σε όλα τα βιβλία αυτού του ποιητικού έργου που δώρισα ή που διακινήθηκαν με υπογραφή μου, έγραφα πάντα δίπλα στον τίτλο του («Έξοδος»), στο εσώφυλλο, συμπληρώνοντας, επεξηγώντας κατά κάποιο τρόπο τον ίδιο τον τίτλο: «Έξοδος στο Φως και τη Δημιουργία!» και υπέγραφα. Αυτό ήθελα να συμβεί. Αυτός ο κύκλος Φωτός και Δημιουργίας να σηματοδοτηθεί με την Έξοδο από την κρίση και την κατάπτωση… Τίποτα δεν είναι τυχαίο, και σ΄ αυτό το έργο.Τα χρώμα του βιβλίου είναι κόκκινο με δύο χαρακτηριστικές φωτογραφίες μου στο εξώφυλλο και οπισθόφυλλο. Κόκκινο: χρώμα λαμπερό και έντονο, χρώμα ζωής, ημέρας, αγώνα, προσμονής. Οι φωτογραφίες μου -άλλη μεγάλη μου αγάπη, όπως ξέρεις, η φωτογραφία- βρίσκονται σε διάλογο με τα ποιητικά κείμενα της απέναντι (ζυγής αρίθμησης) σελίδας. Δίνουν μια άλλη διάσταση στο λόγο, τον ποιητικό λόγο, που είναι πάντα το κύριο και κινητήριο μέρος. Από το ποίημα στη φωτογραφία, και αντίστροφα, ο αναγνώστης-συμπολίτης μου σαν σε μια έλικα που ανεβαίνει, με κινούσα δύναμη το λόγο, προσδοκώ να ενεργοποιήσει το μέγιστο των αισθήσεων και των αισθημάτων του, να περάσει σ΄ έναν κόσμο φωτός και απελευθερωμένης δημιουργίας που θα ήθελε να γίνει πραγματικότητα.Ο ποιητικός λόγος υποστηρίζεται από τον συμβολισμό ή το ρεαλισμό της φωτογραφίας, και αντίστροφα, η φωτογραφία μετουσιώνεται σε λόγο και έννοιες μέσα στο ποίημα, υπάρχει μεταξύ τους -με ανοιχτές μπροστά σου και τις δύο σελίδες (περιττής-ζυγής αρίθμησης)- μια ανατροφοδοτούμενη σχέση κι ένα στοίχημα και για μένα και για τον αναγνώστη…
Β.Π.: Σύμφωνα με το νομπελίστα μας ποιητή Γιώργο Σεφέρη, «η Ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα». Για εσάς;
Ο Σεφέρης! Μετά το Σολωμό και τον Παπαδιαμάντη, ο Σεφέρης! Ό,τι είπε ο Σεφέρης για την Ποίηση, για τη Γλώσσα μας, για το Ελληνικό έθνος και την πορεία του αποτελούν ανεκτίμητες παρακαταθήκες. Οδηγίες και συμβουλές για όλους μας.Ασφαλώς και συμφωνώ με αυτή τη λιτή, σοφή γνώμη του για την Ποίηση. Θα ήθελα, πάντως, να υπογραμμίσω το παρακάτω από «τα τρία κρυφά ποιήματα», με το οποίο θα έλεγα ότι ταυτίζομαι:
« Εἶναι παιδιά πολλῶνἀνθρώπων τα λόγια μας.
Σπέρνουνταιγεννιοῦνταισάντά βρέφη
ριζώνουν θρέφουνταιμέτόαἷμα.
Ὅπωςτάπεῦκα
κρατοῦνετή μορφή τοῦἀγέρα
ἐνῶ ὁ ἀγέραςἔφυγε, δένεἶναιἐκεῖ
τόἴδιοτά λόγια
φυλάγουν τή μορφή τοῦἀνθρώπου
κι ὁ ἄνθρωποςἔφυγε, δένεἶναιἐκεῖ.»
Και θα ‘λεγα ακόμη αυτό που κι ο Οδυσσέας Ελύτης επεσήμανε ότι Ποίηση είναι το άλλο πρόσωπο της υπερηφάνειας. Της υπερηφάνειας όπως την εννοεί ο ίδιος ο ποιητής, όχι σαν υπεροψία, αλλά σαν ταυτότητα ηθική και αποστολή πνευματική.
Β.Π.: Λέγεται ότι η έμπνευση φορτίζεται από κοινωνικές εμπειρίες. Αν αυτό ισχύει, τότε γιατί οι συγγραφείς και δη οι ποιητές στη συντριπτική τους πλειονότητα δεν εκφράζονται κοινωνικά;
Ε.Τ.: Αυτή είναι μια μεγάλη συζήτηση που κατά καιρούς επανέρχεται υπό άλλους όρους και μέσα σε άλλες συνθήκες και παραπέρα συνυφαίνεται και με τη λεγόμενη «στρατευμένη τέχνη». Άποψή μουείναι ότι όλοι οι καλλιτέχνες -και οι ποιητές σε υψηλότερο βαθμό- με τον ένα ή άλλο τρόπο, είτε είναι πολιτικά ενεργοί, είτε λιγότερο πολιτικά ενεργοί, ακόμα κι όταν δηλώνουν ότι δεν επιθυμούν καμία σχέση με το ¨πολιτικό γίγνεσθαι¨, τόσο με το σύνολο της δημιουργίας τους, όσο και με την κίνησή τους, τη στάση τους στα πράγματα και τις εξελίξεις, το λόγο τους στο δημόσιο σκηνικό καταγράφουν μια κοινωνική και, τελικά,μια πολιτική συμπεριφορά.Οι ποιητές εκτίθενται περισσότερο απ΄ τον καθένα γιατί έρχονται σε επαφή με το Όνειρο και την Αλήθεια. Κι αν το Όνειρο και η Αλήθεια όσο είναι συμπαντικές πραγματικότητες άλλο τόσο είναι και ανθρώπινες υπερβατικότητες, τότε οι ποιητές οφείλουν να μιλήσουν για αυτές στους ανθρώπους. Θέλουν δεν θέλουν οι ποιητές βρίσκονται σε αποστολή…
Και μπορεί δικαιολογημένα ο Τίτος Πατρίκιοςνα λέει «…κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα, κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες…» η ιστορία όμως έχει πολλά παραδείγματα κινημάτων με τους ποιητές πρωταγωνιστές και πρωτοπόρους. Είναι δε κι ο άλλος μεγάλος ποιητής μας, ο Γιάννης Ρίτσος που εύστοχα μιλάει και προσκαλεί:
«-ένας ποιητής δίνει το παρών στο πρώτο κάλεσμα της εποχής του.
Αλλιώς θα μείνουν τα τραγούδια μας πάνω απ’ τις σκάλες των αιώνων
ταριχευμένα, ωραία κι ανώφελα πουλιά…».
Το δε σμίξιμο ποίησης και μουσικής έχει αποδώσει, μπορώ να πω, θεαματικά αποτελέσματα όχι μόνο κοινωνικής κινητοποίησης αλλά και διαμόρφωσης συνειδήσεων. Αρκεί να σκεφτούμε μόνο το έργο του Μίκη Θεοδωράκη και τη βαθιά επίδρασή του στη νεολαία και τον ελληνικό λαό. Σ΄ ένα από τα τελευταία μου ποιήματα με τίτλο: «Κι ο ποιητής, τί θα κάνει;»που έχει ήδη προδημοσιευτεί και θα αποτελέσει μέρος μιας έκδοσης που ετοιμάζεται μιλάω ως εξής για το σημαντικό αυτό θέμα:
« Κι ο ποιητής, τί θα κάνει ;
Όταν μια μηχανή,
Με νοημοσύνη τεχνητή κι αλγορίθμους συναισθήματος
Θα γράφει κάποιο ποίημα της νέας γενιάς;
…Σε μια γωνιά θ΄ αναριθμεί ένδοξες στιγμές και στίχους
– χρόνων πίσω –
Αιώνων, μάλλον ;
Με μια ταχύτητα ψηφιακή
Πρόκληση κβαντική,
– ούτε κι οι κυρίαρχοι δεν είναι ήσυχοι.
Κοσμογονία και Κρίση Πλανητική
Από ράκη και ρετάλια, καμία σύνθεση ανατρεπτική.
Γλώσσα ρομαντική ;
Ή, μήπως, μεταρρυθμιστική ;
Στάση συμβατική ;
Μιας λαθροβίωσης
Μια μάταια ζωή.
Ποιος ο Λόγος κι η Ύπαρξη
Σε όλα τούτα, του ποιητή;…
…Την Επιστήμη σύντροφο, χρειάζεται ο ποιητής
Στις φλέβες του τον Άνθρωπο
Την Επανάσταση στην καρδιά
Ο Έρωτας μια δύναμη ανείπωτη, πυρηνική Δική του.
Και δεν του φτάνουνε όλα τα μέχρι τώρα,
Στην κορυφή του Κύματος να ζει, να περπατεί,
Στο Φως,
Με σκέψη Έναστρη, Πυκνή,
Με τέτοιον τρόπο, Δημιουργική.
Μιλώντας,
Ενεργώντας,
Το Μέλλον (προ)καλώντας.
Ποίει, Ποιητή! »
Β.Π.: Τα λογοτεχνικά έργα που εμπεριέχουν το συναίσθημα «αγγίζουν» τους αναγνώστες. Πώς όμως δικαιολογείται ο ισχυρισμός αυτών που υποστηρίζουν ότι το συναίσθημα «σκοτώνει» την τέχνη;
Ε.Τ.: Δεν την σκοτώνει. Αλλά Τέχνη δεν μπορεί να είναι μόνο μια γραπτή αποτύπωση συναισθηματικών καταστάσεων, παρά την πιθανή εμπορικότητα, που αποτελεί και τον μόνο -και μάλλον ισχυρό- λόγο για τέτοιου είδους λόγο-τεχνήματα. Καταλαβαίνετε τον σαφή υπαινιγμό κριτικής: τεχνήματα του λόγου (λόγο -τεχνήματα). Κι όχι έργα λογοτεχνίας.. Καθώς, η αγορά του λογοτεχνικού βιβλίου κατακλύζεται από μια τέτοια εύκολη, στο μεγαλύτερο μέρος της ρηχή, σχεδόν τυποποιημένη και με αναπαραγόμενους κώδικες εκδοτική κυκλοφορία, απαιτείται μια στάση απ΄ όλους μας και ιδιαίτερα από τους αναγνώστες για επάνοδο και καθιέρωση έργων ποιότητας, με βάθος και αξιοπιστία έρευνας, με τήρηση των κανόνων της Γλώσσας και των όρων της Τέχνης, με γνώση και αποκατάσταση της κλασσικής λογοτεχνικής και της πνευματικής παράδοσης, με ευθύνη απέναντι στα ιδανικά που διαπερνούν το πνεύμα και διαποτίζουν το περιεχόμενο της Λογοτεχνίας.Θα επέμενα ανυποχώρητα στη Γλώσσα, τα Ιδανικά και την ευθύνη, αρκετά οι δήθεν «εμπορικές επιτυχίες»… Αν σκεφτούμε καλύτερα και ενεργήσουμε κατάλληλα μπορούμε κι εδώ να αντιστρέψουμε τα πράγματα. Εξάλλου, -και το λέω με χαρά -, ο Όμηρος είναι το αχτύπητο bestseller…
Β.Π.: Ποιοι συγγραφείς – ποιητές σάς αφορούν τη στιγμή αυτή από την σύγχρονη λογοτεχνία και γιατί;
Ε.Τ.: Ξαναδιαβάζω Σολωμό και Σεφέρη, καθώς και κριτικές για τα έργα τους ιδιαίτερα του δεύτερου. Επίσης, μελετώ Νίκο Καρούζο, Γιώργο Σαραντάρη, Μίλτο Σαχτούρη, Πάνο Θασίτη, Τόλη Νικηφόρου, Ρούλα Αλαβέρα.Η προσέγγισή μου, τώρα,είναι πιο …συμπονετική στο κάθετίτους, για όλους τους.Ταυτόχρονα έχω προχωρήσει αρκετά ένα πρόγραμμα μελέτης με σημαντικά βιβλία ιστορικής έρευνας και μελετώνξένων κυρίως συγγραφέων για την ελληνική περίοδο 1909-1925 και ιδιαίτερα την Μικρασιατική Καταστροφή. Θεωρώ ότι πρέπει να μετατρέψουμε το βαθύ και βαρύ τραύμα του 1922, μέσα από την αυτογνωσία μας, σε εθνικό διαρκή εμβολιασμό απέναντι σε κάθε Διχασμό και απέναντι σε κάθε επιβουλή της Πατρίδας και όλων της των δημιουργημάτων (υλικών και πνευματικών) στο διάβα των αιώνωνκαι μέχρι σήμερα.
Ο Γιώργος Σεφέρης που ξαναδιαβάζω, όπως σας είπα, μιλάει καίρια και μας συμβουλεύει:«Είμαστε ένας λαός, με παλικαρίσια ψυχή, που κράτησε τα βαθιά κοιτάσματα της μνήμης του σε καιρούς ακμής και σε αιώνες διωγμών και άδειων λόγων. Τώρα που ο τριγυρινός μας κόσμος μοιάζει να θέλει να μας κάνει τρόφιμους ενός οικουμενικού πανδοχείου, θα την απαρνηθούμε άραγε αυτή τη μνήμη; Θα το παραδεχτούμε τάχα να γίνουμε απόκληροι; Δε γυρεύω μήτε το σταμάτημα, μήτε το γύρισμα προς τα πίσω, γυρεύω το νου, την ευαισθησία και το κουράγιο των ανθρώπων που προχωρούν εμπρός»!
Β.Π.: Νομίζετε ότι οι Έλληνες λογοτέχνες θα άξιζε να έχουν μια πιο σημαντική παρουσία έξω από την Ελλάδα και αν ναι, γιατί δεν βλέπουμε να γίνεται αυτό εκτός από μια μικρή μειοψηφία;
Ε.Τ.: Ναι, οι Έλληνες μπορούν!Δεν έχει γίνει μέχρι τώρα γιατί οι ελληνική πολιτεία με όλες τις θεσμικές και άλλες δυνατότητες της, που είναι πολλές και δεν πρέπει να υποτιμώνται -το αντίθετο μάλιστα -, καθώς και όλα τα άλλα δίκτυα των Ελλήνων (επιχειρηματικά, θεσμικά-διοικητικά-αυτοδιοικητικά, περιφερειακά κλπ) δεν έχουν οργανώσει και δεν έχουν εφαρμόσει μια εθνική, εξωστρεφή, προωθητική πολιτική για τα έργα και τις υψηλές δυνατότητες των Ελλήνων λογοτεχνών και γενικότερα των Ελλήνων καλλιτεχνών. Η Χώρα που αποτέλεσε -και αποτελεί- το θεμέλιο του Δυτικού Πολιτισμού, που έχει καθορίσει τις βασικές του αξίες και έχει υποστηρίξει την γένεση και ανάπτυξη κάθε μεγάλου πνευματικού και κοινωνικού αγαθού είναι σε όλη τη Δύση, σήμερα, σχεδόν ανύπαρκτη στον τομέα αυτό, του Πολιτισμού. Ανύπαρκτη στον τομέα που τα πλεονεκτήματά της είναι ασύγκριτα, διαρκή και ασυναγώνιστα! Κι επειδή όλα αλληλοσυσχετίζονται, αν η Ελλάδα ”πάρει κεφάλι” σ΄ έναν τομέα -και σ΄ αυτόν που μπορεί λόγω ”συσσωρευμένου πλούτου” είναι ο Πολιτισμός – τότε η θετική επίδραση θα έρθει και στους άλλους κρίκους-τομείς της οικονομικής- κοινωνικής αλυσίδας. Αυτό το τόσο απλό αλλά και τόσο εφικτό πρέπει να γίνει εθνική πολιτική..
Β.Π.:Όλοι μας τα τελευταία χρόνια βιώνουμε μια περιπέτεια, την επέλαση του Covid στη ζωή και την καθημερινότητά μας. Πολλοί συνάνθρωποί μας έχασαν τη ζωή τους ενώ άλλοι «παλεύουν» ακόμη με αυτό τον εχθρό. Για σας κύριε Τζιόλα, τι αξίζει περισσότερο τελικά στη ζωή;
Ε.Τ.:Βαθιά είναι η θλίψη μου από τα αρνητικά αποτελέσματα της πανδημίας κι εδώ στην Πατρίδα μας και παντού στον κόσμο. Δεν μπορώ να συμβιβαστώ με το γεγονός ότι λόγω της πανδημίας η Χώρα μας, που αντιμετωπίζει σαν πρώτο της πρόβλημα για την διαχρονική επιβίωση και αναζωογόνηση της, το δημογραφικό, έχασε στα χρόνια της πανδημίας αριθμό συμπολιτών μας ισοδύναμο σχεδόν με τον πληθυσμό μιας Καρδίτσας…
Με ρωτάτε: «τι αξίζει περισσότερο τελικά στη ζωή;».Μπροστά σ΄ αυτή την κατάσταση, το πρώτο που μπορείς να πεις είναι η Υγεία των συνανθρώπων μας.Όμως, αν καλοσκεφτείς, θα διαπιστώσεις ότι κι αυτή -η Υγεία- εξαρτάται από σειρά άλλων παραγόντων.Θα μπορούσα, λοιπόν, σε τελική ανάλυση να πω, ότι η ζωή έχει αξία όταν έχει Ιδανικά. Τα Ιδανικά για τα οποία ο άνθρωπος μπορεί να θυσιαστεί, δηλαδή να προσφέρει και τη ζωή του. Τα Ιδανικά που βρίσκονται πάνω από τη ζωή δίνουν νόημα και στη ζωή. Αυτό το μήνυμα περιέχεται μέσα στα ιδανικά της Ελευθερίας, της Πατρίδας, της Αγάπης!Οι μεγαλύτεροι αγώνες και οι θυσίες και του δικού μας έθνους που πρωτοπόρησε, καθώς και άλλων εθνών, έγιναν -και εξακολουθούν να γίνονται- για αυτά τα Ιδανικά…
cultmagz.com/
