Οι υπόγειες στοές εξόρυξης χρωμίτη στο Ξερολίβαδο βρίσκονται 11 χιλιόμετρα από το Παλαιοχώρι Γρεβενών (Βέντζια), κοντά στα 35 χιλ. από την Κοζάνη και σε υψόμετρο 1005 μέτρων.
Ξεκινήσαμε τη διαδρομή από το Παλαιοχώρι σε ένα χωματόδρομο σχεδόν παρατημένο και καταγράψαμε φωτογραφικά την πραγματικά υπέροχη διαδρομή.
Το Ξερολίβαδο άρχισε να λειτουργεί συστηματικά αρχές 10ετίας του 1950 από την «ΑΣΠΙΩΤΗ ΕΛΚΑ» του επιχειρηματία Ηλιόπουλου, ο οποίος απεβίωσε τον Οκτώβριο του 1966.
Προπολεμικά και κατά διαστήματα είχαμε επιφανειακή εξόρυξη με συνδρομή ιδιώτη επιχειρηματία και κατά την κατοχή 1940-1944 την εξόρυξη χρωμίτη συνέχισαν οι κατακτητές Ιταλοί με επίταξη του ορυχείου. Χρησιμοποιήθηκαν εργάτες με καταναγκαστική εργασία από τα γύρω χωριά.
Το 1969 το Ξερολίβαδο ανέλαβε η ΕΤΒΑ με κοινοπραξία τραπεζών. Τα γκρεμισμένα κτήρια που βλέπουμε στις φωτογραφίες ήταν οικίες διαμονής εργατών, καντίνα, συνεργείο και ηλεκτρικός σταθμός. Οι εργάτες υποχρεωτικά διέμεναν στις κατοικίες, αφού δεν υπήρχε στην αρχή μεταφορά στα χωριά τους μετά το πέρας της εργασίας τους. Έξοδο είχαν κάθε Τετάρτη και Σάββατο μετά τη βάρδιά τους. Η Κυριακή ήταν αργία για όλους. Αργότερα η μεταφορά γινόταν στις κατοικίες τους με τη φροντίδα των ΕΛ.ΣΙ (Ελληνικά Σιδηροκράματα).
Η στοά-γαλαρία που βλέπουμε έχει βάθος 300 μέτρα και η κάθοδος των εργατών γινόταν με βαρούλκο (βίντζι) και χειριστή που ήταν υπεύθυνος για το χειρισμό του. Ήταν δηλαδή το ασανσέρ ανόδου-καθόδου στις γαλαρίες.
Τον πρώτο καιρό διάνοιξης των στοών που δεν υπήρχε επαρκής αερισμός, υπήρξαν πολλές λιποθυμίες εργατών από έλλειψη οξυγόνου. Οι εργάτες που λιποθυμούσαν μεταφέρονταν στην έξοδο για παροχή πρώτων βοηθειών. Τα μέσα που χρησιμοποιούνταν ήταν πρωτόγονα και για να ανοίξουν το στόμα του λιπόθυμου εργάτη, χρησιμοποιούσαν κουτάλι φαγητού, που είχε ως αποτέλεσμα να σπάζουν δόντια κατά το άνοιγμα του στόματος. Γι αυτό όλοι σχεδόν είχαν σπασμένα δόντια!!
Το μετάλλευμα του χρωμίτη αφού περνούσε από σπαστήρα, μεταφερόταν στην έξοδο της γαλαρίας και από εκεί με εναέριο δίκτυο στο εργοστάσιο-πλυντήριο της Σκούμτσας. Αυτό βρισκόταν 300 μέτρα πιο κάτω και σε υψόμετρο 700 μέτρων. Αυτός ο τρόπος μεταφοράς γινόταν μέχρι που άνοιξαν εσωτερική γαλαρία και μεταφερόταν έτσι στο εργοστάσιο-πλυντήριο.
Στη Σκούμτσα ο χρωμίτης περνούσε από σπαστήρες και πλυντήριο, τριβόταν σε μορφή σκόνης και με φορτηγά μεταφερόταν στον ΟΣΕ Κοζάνης. Απ’ εκεί με βαγόνια τρένων μεταφερόταν σε καράβι στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.
Μετά το 1980-83 που έγινε η υψικάμινος στο Βόλο, ο χρωμίτης μεταφερόταν εκεί, έλιωνε και συσκευαζόταν κατάλληλα για εξαγωγή ή την εσωτερική αγορά.
Τα μεταλλεία Ξερολίβαδου-Σκούμτσας σταμάτησαν τη λειτουργία τους το Δεκέμβριο του 1991, απολύοντας όλους τους εργαζόμενους.
Στις φωτογραφίες που παρουσιάζουμε, δείχνουμε ό,τι απέμεινε από εκείνη την εποχή, κτήρια γκρεμισμένα, η καντίνα, οικίες διαμονής προσωπικού, η γαλαρία με το πλέγμα για προφύλαξη από ατύχημα και το εσωτερικό της (χωρίς το βαρούλκο-βίντζι) και το εντυπωσιακό εικονοστάσι της Αγίας Βαρβάρας στο ύψωμα, κοντά στο άνοιγμα της γαλαρίας.
Εντυπωσιακές είναι οι εικόνες στη διαδρομή για το Ξερολίβαδο με τις τεράστιες πουρναριές, το εικονοστάσι της Αγίας Αικατερίνης και τις ποτίστρες.
Μπαταρία και φακός μεταλλωρύχου
οι πρώτες λάμπες ασετυλίνης
Μέσα στα χαλάσματα, απομεινάρια κάποιας άλλης εποχής!
Εκκλησάκι που έμεινε μόνο του εκεί ψηλά να αγναντεύει τον ουρανό!
Το Παλαιοχωρι Γρεβενών(Βεντζια) από ψηλά!
Το εικονοστάσι της Αγιας Αικατερίνης πάνω στο βράχο…και ο βράχος στηρίζεται πανω στις ρίζες της πουρναριας!
…και δίπλα στο εικονοστασι, ο Τάκης και ο Κωνσταντίνος!
Μεγάλες πουρναριες!
Λες και έχει κάνει στεφάνι η πουρναρια απάνω από το εικονοστάσι της Αγίας Αικατερίνης!
Ποτίστρες απαραίτητες για τα γιδοπρόβατα!
Σε υψόμετρο 700 μέτρων η “Σκουμτσα” και στο βάθος ο Αλιάκμονας με το φράγμα!
Η γαλαρία του “Ξερολιβαδου” στα 1005 μετρα χωρίς το βαρούλκο, που ανεβο-κατεβαζε τους εργάτες και είχε βάθος 300 μέτρα!
Η Αγία Βαρβάρα παραμένει φύλακας σε ότι απέμεινε να θυμίζει μια άλλη εποχή!
Χαλάσματα από τις οικίες εργατών, συνεργεία και καντίνα!
Χρωμίτης! Αυτό που διακρίνουμε σε μαύρο χρώμα!
Εδώ κάποτε υπήρχε ζωή. Τα χαλάσματα αυτά ήταν κάποτε οικήματα που μέναν εργάτες, συνεργεια και καντίνα!
Η Αγία Βαρβάρα όπως σωζεται ακόμα!
Γκρεμισμένα κτήρια στο “Ξερολιβαδο” που θυμίζουν πως εδώ κάποτε υπήρχε ζωή!
Χρωμίτης, αυτό που διακρίνεται σε μαύρο χρώμα στο πέτρωμα!
Οι εικόνες από το εικονοστάσι της Αγίας Βαρβάρας.
Η γαλαρία με το “πλέγμα” για προφύλαξη, ανεπιθύμητων επισκεπτών!
Διαμαντής Θ. Βαχτσιαβάνος
