Από το βιβλίο του τ. Γυμνασιάρχη Παναγιώτη Ζ. Παπαδόπουλου
Το έτος 1869 έρχεται και πάλι στο προσκήνιο της επικαιρότητας το ζήτημα της ίδρυσης και ανέγερσης Γυμνασίου στην Κοζάνη. Η αφορμή δόθηκε, όταν στις αρχές αυτού του χρόνου επισκέφτηκε την πόλη ο Παύλος Χαρίσης, μεγάλος πατριώτης, που γεννήθηκε, μεγάλωσε και καταξιώθηκε οικονομικά και κοινωνικά στη Βουδαπέστη, αλλά δεν ξέχασε ποτέ την Κοζάνη, γενέτειρα των προγόνων του. Στην Κοζάνη τον υποδέχθηκαν με μεγάλη χαρά οι συμπολίτες του και ιδιαίτερα ο Κωνσταντίνος Τακιατζής, Κοζανίτης λόγιος και πλούσιος έμπορος, με τον οποίο συνδέθηκε με αδερφική φιλία, ύστερα από γνωριμία τους στη Βιέννη. Ο Παύλος Χαρίσης σε συσκέψεις με τους τοπικούς άρχοντες της πόλης ζήτησε και ενημερώθηκε για τα ζητήματα της Κοινότητας και, αφού έγιναν κάποια έργα με δική του δωρεά, επέστρεψε στη Βουδαπέστη παίρνοντας μαζί του και κάποια σχέδια για την ανάπτυξη της πόλης. Είναι ο πρώτος που ανανέωσε την απόφαση των Κοινοτικών Αρχών της Κοζάνης του 1850 για την ίδρυση «Κεντρικού Μακεδονικού Γυμνασίου». Με επιστολή του προς το φίλο του Κων/νο Τακιατζή στις 28 Οκτωβρίου 1869 του ζητεί να μεσολαβήσει στην εφορεία των σχολείων για να του σταλούν πληρεξούσια έγγραφα, ώστε να ενεργεί πλέον ως αντιπρόσωπος της Κοινότητας μεταξύ των ομογενών του εξωτερικού για τη συλλογή εράνου.
Στο ίδιο γράμμα συνιστά, ώστε τα εισπραττόμενα από τους εράνους χρήματα, να κατατίθενται στην Εθνική Τράπεζα της Αθήνας, αφού προηγουμένως διασφαλιστεί η ανάληψη ποσών με τις υπογραφές των Βαρώνου Σίνα, Γρηγορίου Υψηλάντη και Στέργιου Δούμπα. Αυτό πρέπει να γίνει, όπως χαρακτηριστικά γράφει, για μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και σιγουριά των συνδρομητών και αποφυγή «πάσης έριδος και ατομικών συμφερόντων». Η εφορεία των σχολείων αποφάσισε και έστειλε αμέσως τα ζητηθέντα πληρεξούσια έγγραφα στον Παύλο Χαρίση, συνάμα δε εξέφρασε, εξ ονόματος όλης της Κοινότητας, τη μεγάλη ευγνωμοσύνη και τις θερμές ευχαριστίες για τις άοκνες προσπάθειες που κατέβαλε για τον ανωτέρω σκοπό. Συγχρόνως η εφορεία, για τον ίδιο σκοπό έστειλε γράμματα προς το Βαρώνο Σίνα, μεγάλο εθνικό ευεργέτη, στο Γρηγόριο Υψηλάντη, γόνο της μεγάλης οικογένειας των Υψηλάντηδων, στο Στέργιο Δούμπα, πλούσιο έμπορο της Βιέννης καταγόμενο από τη Βλάστη Κοζάνης και στον Ιωάννη Μουράτη, Κοζανίτη λόγιο και μεγαλέμπορο της Βουδαπέστης. Με εγκύκλιο επιστολή από 20-11-1869 καλούνται οι ομογενείς, που έχουν την οικονομική ευχέρεια, να συνδράμουν και ενημερώνονται για το διορισμό του Παύλου Χαρίση, ως πληρεξουσίου επιτρόπου.
Τα γράμματα αυτά, κάποια από τα οποία παρατίθενται κατωτέρω, αποτελούν αυθεντικά ιστορικά ντοκουμέντα άξια μελέτης και εξαγωγής χρήσιμων συμπερασμάτων. Εκείνο που διαπιτώνει κανείς διαβάζοντας αυτές τις επιστολές είναι ότι οι συντάκτες τους με άριστη διπλωματία και με ευγενικές φιλοφρονήσεις επιδιώκουν να ευαισθητοποιήσουν το πατριωτικό αίσθημα των αποδεκτών και με τον τρόπο αυτό να τους παρακινήσουν σε γενναιόδωρες παροχές. Ακολουθούν σύντομα βιογραφικά στοιχεία των επιστολογράφων και των αποδεκτών για την ενημέρωση των αναγνωστών.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΑΚΙΑΤΖΗΣ (1812-1896)
Γιός του Δημητρίου Τακιατζή. Γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1812. Ορφάνεψε από πατέρα σε ηλικία 7 ετών. Φοίτησε στη Σχολή της Κοζάνης με δάσκαλο το Ν. Τριανταφυλλίδη και συνέχισε ανώτερες σπουδές στην Αθήνα και κατόπιν επιδόθηκε σε εμπορικές δραστηριότητες. Ο Κ. Τακιατζής ήταν μεγάλος πατριώτης, κατέλαβε πολλά κοινοτικά αξιώματα και διατήρησε τον ίδιο ζήλο της φιλομάθειας των προγόνων του. Τα σχολεία της Κοζάνης οφείλουν πολλά στη δραστηριότητά του και είναι αυτός που πρωτοστάτησε στην ίδρυση Παρθεναγωγείου. Με τον Παύλο Χαρίση γνωρίστηκε στη Βουδαπέστη και διατηρούσε αλληλογραφία που απέβλεπε στην προαγωγή της εθνικής και εκπαιδευτικής προόδου. Διετέλεσε πρόεδρος του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου «Φοίνιξ». Πέθανε το 1896.
ΠΑΥΛΟΣ ΧΑΡΙΣΗΣ (1829-1902)
Γεννήθηκε στη Βουδαπέστη, όπου μεγάλωσε και ανετράφη. Υπήρξε από τους μεγαλύτερους δωρητές και ευεργέτες της Κοζάνης, γενέτειρας των προγόνων του. Ο Παύλος είχε τρία αδέρφια, τον Αλέξανδρο, τον Ιωάννη και το Γεώργιο. Όταν πέθανε ο πατέρας και τα αδέλφια του κληρονόμησε μεγάλη περιουσία. Απέκτησε πλούσια μόρφωση και ήταν γνώστης πολλών ξένων γλωσσών. Παντρεύτηκε τη Σοφία Σωτηριάδου, με την οποία απέκτησαν δυο παιδιά, τον Αλέξανδρο και τον Ιωάννη που κατά κακή τύχη των γονιών τους πέθαναν πρόωρα και τα δυο ενόσω ζούσαν ακόμα οι γονείς τους. Στη Βουδαπέστη γνωρίστηκε με το συμπατριώτη του Κωνσταντίνο Τακιατζή και συνδέθηκε μαζί του με πραγματική φιλία. Συγκαταλέγεται μεταξύ εκείνων, που έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ίδρυση Γυμνασίου στην Κοζάνη. Είχε την ευγενική φιλοδοξία αν στολίσει την πατρίδα του με μεγάλα έργα και η επιθυμία του πραγματοποιήθηκε. Με διαθήκη του την 11η Μαρτίου 1900 άφησε μεγάλη περιουσία για την προικοδότηση των Χαρισείων ιδρυμάτων.
Με δαπάνη του Χαρισείου Κληροδοτήματος κτίστηκε το 1931 η Χαρίσειος Γεωργική Σχολή, στη Λευκόβρυση, λίγο έξω από την Κοζάνη. Στη σχολή αυτή σπούδαζαν για πολλά χρόνια, ως υπότροφοι, αγροτόπαιδες της περιοχής για την επιστημονική καλλιέργεια των αγρών. Σήμερα σ’ αυτό το κτιριακό συγκρότημα στεγάζονται τα γραφεία της Υπηρεσίας Ελέγχου Συγκοινωνιών της Νομαρχίας Κοζάνης και η Τοπογραφική Υπηρεσία.
Ο Παύλος Χαρίσης πέθανε στις 13 Μαρτίου 1902. Η πατρίδα του Κοζάνη τον κατέταξε των μεγάλων ευεργετών και τον τίμησε ποικιλότροπα. Ένας απ’ τους κεντρικούς δρόμους της πόλης φέρει τ’ όνομά του.
