Ολοκληρώνεται σήμερα η διαβούλευση για το master plan του Σχεδίου Δίκαιης Μετάβασης στη μεταλιγνιτική περίοδο.
Ταυτόχρονα και επειδή έχει παρέλθει ένας περίπου χρόνος από την εξαγγελία της απολιγνιτοποίησης και την οριστικοποίηση των στόχων της είναι χρήσιμη μια ανασκόπηση της έως σήμερα πορείας της. Η διακήρυξη της απολιγνιτοποίησης, έγινε με την εξαγγελία του Πρωθυπουργού αναφορικά με το κλείσιμο των λιγνιτικών μοναδων παραγωγής ενέργειας έως το 2028, από το βήμα του Ο.Η.Ε. στο πλαίσιο της Συνόδου για το κλίμα τον Σεπτέμβριο του 2019. Την ίδια περίοδο η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προχώρησε στην εξαγγελία του GREEN DEAL.
Λίγους μήνες μετά, τον Δεκέμβριο του 2019 υποβάλλεται για έγκριση στην Ε.Ε. το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), στο οποίο προβλέπονταν η εκπόνηση του Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (Master Plan).
Παράλληλα το business plan της ΔΕΗ, το οποίο παρουσιάστηκε τον ίδιο μήνα, σε πλήρη ευθυγράμμιση με τους στόχους του ΕΣΕΚ, θέτει ένα αυστηρό χρονοδιάγραμμα για απένταξη του λιγνίτη.
Ο στόχος είναι συγκεκριμένος. Έως το 2023 απεντάσσονται όλες οι λειτουργούσες λιγνιτικές μονάδες και το 2028 απεντάσσεται η υπό κατασκευή μονάδα Πτολεμαΐδα V.
Η πραγματικότητα σήμερα έχει τα εξής χαρακτηριστικά:
Η συνεισφορά του λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή το 2019 ήταν μόλις 20%, ενώ πριν μερικά χρόνια άγγιζε το 60%.
Τους εννέα μήνες του 2020 το ποσοστό της συνεισφοράς του λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή μόλις που ξεπερνά το 10% !
Στον αντίποδα πραγματοποιούνται αθρόες εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς το κόστος είναι κατά πολύ μικρότερο.
Ενδεικτικά σημειώνω ότι οι εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας το ίδιο εννεάμηνο ανέρχονταν στο 20% και η Οριακή Τιμή Συστήματος τον Μάρτιο ήταν μόλις 28,5 € !
Επιπλέον η ΔΕΗ «κλείδωσε» για το υπό κατασκευή Φωτοβολταϊκό της των 200 MW στην περιοχή μας, σε σχετικό διαγωνισμό της ΡΑΕ, την τιμή των 49,5 €/Mwh
Ήδη φέτος από τον Μάρτιο ο ΑΗΣ Αγ. Δημητρίου λειτουργούσε με μια μονάδα το πολύ αδυνατώντας να υποστηρίξει τη ζήτηση της Τηλεθέρμανσης, ενώ όλο το καλοκαίρι για μεγάλα χρονικά διάστημα δεν κάπνιζε ούτε μία καμινάδα στον ενεργειακό άξονα!
Σε όλα αυτά προστέθηκαν και τα προβλήματα που επέφερε η πανδημία του κορονοϊού, με την συνεχώς αυξανόμενη οικονομική ύφεση σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο, αποτέλεσμα της οποίας είναι και μια σημαντική πτώση στη ζήτηση ενέργειας.
Η συνεχώς μειούμενη λιγνιτική / ηλεκτροπαραγωγική δραστηριότητα στην περιοχή οξύνει συνεχώς τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα.
Οι επιπτώσεις της αγγίζουν όλο το φάσμα της οικονομικής ζωής, επηρεάζουν όλους μας, όλους τους συμπολίτες ανεξαιρέτως.
· Η τοπική οικονομία, χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ανταγωνιστικότητας αφού η Περιφέρεια μας βρίσκεται ανάμεσα στις 5 τελευταίες θέσεις πανευρωπαϊκά στην κατάταξη με βάση το Δείκτη Ανταγωνιστικότητας για το 2019.
· Εντείνεται ραγδαία η οικονομική συρρίκνωση και κρίση στην τοπική αγορά.
· Μειώνονται σημαντικά οι προσφερόμενες θέσεις εργασίας από τη ΔΕΗ (οχταμηνίτες, εργολαβικοί κλπ)
· Η περιοχή μας συνεχίζει να κρατά τα πρωτεία στην ανεργία όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, συνεχίζεται το brain drain, ως αποτέλεσμα της δεκαετούς οικονομικής κρίσης που πλήττει τη χώρα μας και ταυτόχρονα ικαταγράφεται πληθυσμιακή συρρίκνωση της τάξης του 1,89% (υπερδιπλάσια του εθνικού ποσοστού) λόγω της μειωμένης λιγνιτικής δραστηριότητας. Από το 2011 έως το 2019 η μείωση του πληθυσμού της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης ξεπερνά τους 10.000 κατοίκους !
· Οι εργολάβοι χωματουργικών έργων είναι σε αδράνεια ή υπολειτουργούν όπως και δεκάδες μισθωμένα φορτηγά.
· Ταυτόχρονα πολλές δεκάδες ιδιοκτήτες ΔΧ φορτηγών έχουν σταματήσει κάθε δραστηριότητα
· Το λιγνιτωρυχείο της ΜΕΤΕ περιόρισε τη δραστηριότητά του.
· Υπάρχει μεγάλη αγωνία για την επάρκεια τροφοδοσίας της τηλεθέρμανσης για όλη τη μεταβατική περίοδο.
Με αυτά τα δεδομένα άνετα θα μπορούσε κάποιος να πιστέψει ότι η απολιγνιτοποίηση έχει ήδη συντελεστεί !
Αν βέβαια συνεκτιμήσουμε την συνεχιζόμενη οικονομική κρίση/ύφεση λόγω covid που ήρθε να προστεθεί στην σοβούσα από 10ετίας κρίση, την καθημερινά διευρυνόμενη διείσδυση των ΑΠΕ και την αναμενόμενη ολοκλήρωση της κατασκευής της γιγαντιαίας μονάδας φυσικού αερίου, κατά το επόμενο 15μηνο, τότε είναι φανερό πως πρέπει να κινηθούμε τάχιστα ώστε να διαμορφώσουμε το νέο παραγωγικό μοντέλο της περιοχής.
Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο !
Σήμερα διανύουμε μια μεταβατική περίοδο, στην οποία τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία δεν είναι επαρκή:
· Το ΕΣΠΑ 2014-2021 δεν έχει κατεύθυνση για στήριξη της περιοχής, ενώ δεν διαφαίνεται καμία προοπτική για ανασχεδιασμό του προγράμματος, προκειμένου να χρηματοδοτηθούν έργα για τη μεταλιγνιτική εποχή.
Εντωμεταξύ πολλοί πόροι αφαιρέθηκαν για να διατεθούν για την αντιμετώπιση της πανδημίας covid.
· Οι πόροι του Πράσινου Ταμείου (από το 6% του CO2) ξεκίνησαν δειλά να διοχετεύονται σε μελετητικούς τομείς.
Οι συγκεκριμένοι πόροι βέβαια συνεχώς μειώνονται (λόγω και της συρρίκνωσης της λιγνιτικής δραστηριότητας). Το 2018 ήταν 31 εκατομμύρια ευρώ , το 2019 ήταν 25 εκατομμύρια ευρώ, ενώ για το 2020 (και εφ΄ όσον διατεθεί το 6% με ΥΑ), είναι ζήτημα αν ξεπεράσουν τα 20 εκατομμύρια ευρώ.
· Ο Τοπικός Πόρος, όπως είχε θεσμοθετηθεί με τον Ν..2446/96 ίσχυσε έως 31/12/2018. Από 1/1/2019 ισχύει το 1,4 €/Mwh (λιγνιτική) σύμφωνα με τον Ν.4533/18.
Είναι φανερό ότι ο νόμος αυτός ουσιαστικά κατάργησε τον τοπικό πόρο ανάπτυξης, εξαιτίας της συνεχώς μειούμενης λιγνιτικής δραστηριότητας, που ήταν προδιαγεγραμμένη.
Τι γίνεται όμως αύριο;
· Το νέο ΕΣΠΑ είναι υπό κατάρτιση.
· Ο προϋπολογισμός του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης συρρικνώθηκε το 2020 και ακόμη συζητείται η έγκριση του κανονισμού του.
· Σε ό,τι αφορά το Ταμείο Ανάκαμψης, αναμένεται ακόμη να ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις / συζητήσεις σε επίπεδο Ε.Ε.
Το υπό διαβούλευση Master Plan
Στην υπ.αριθμ.4 Απόφαση του ΚΥΣΟΙΠ τον Δεκέμβριο του 2019 (ΦΕΚ 4893/τ. Β΄/31-12-2019), με την οποία εγκρίθηκε το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) γινόταν ρητή αναφορά για την εκπόνηση ενός Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (Master Plan).
Η εκπόνησή του ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2020 με την πρόσληψη συμβούλων (Boston Consultans / Grant Thornton) ενώ πραγματοποιήθηκαν τοπικές επισκέψεις από τον συντονιστή του ΣΔΑΜ κ. Μουσουρούλη και τους συνεργάτες του.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνουν ορισμένες συνοπτικές επισημάνσεις σχετικά με το περιεχόμενο του Master Plan :
· Απουσιάζει το πλαίσιο κινήτρων που καθιστά την περιοχή ελκυστικό επενδυτικό προορισμό, ώστε να ξεπεραστούν οι στρεβλώσεις που προκύπτουν από το πλασματικό ΑΕΠ της περιοχής λόγω της δραστηριότητας της ΔΕΗ ΑΕ.
· Η συνεισφορά των επιδοτήσεων φαίνεται να ανέρχεται μόλις στο 16%, ενώ τα δάνεια σε 65%, με την ιδιωτική συμμετοχή να αφορά το υπόλοιπο κομμάτι. Δεν διασφαλίζεται η δανειοδοτική δυνατότητα ούτε τεκμηριώνεται η διασφάλιση του ποσοστού της μόχλευσης των πόρων που προσδοκά πως θα κινητοποιήσει ο μηχανισμός χρηματοδότησης του Master Plan.
· Δεν υφίσταται κανενός είδους αναφορά στον χωροταξικό σχεδιασμό και τις χωρικές συνιστώσες του αναπτυξιακού σχεδιασμού.
· Δεν γίνεται καμιά αναφορά, στην ολοκλήρωση σημαντικών υποδομών όπως η αποκατάσταση της σιδηροδρομικής σύνδεσης, ο κάθετος άξονας της Εγνατίας προς Νίκη και Λάρισα, ο εμπορευματικός σταθμός, η αναβάθμιση του αεροδρομίου, το χρονοδιάγραμμα έλευσης του φυσικού αερίου.
· Συνιστά έλλειμμα η απουσία σχεδιασμού για τις αποκαταστάσεις των απαλλοτριωμένων εδαφών από τη ΔΕΗ, την επανάχρησή τους και την επαναπόδωσή τους στην τοπική κοινωνία, δεδομένης της πολύ μεγάλης επιφάνειάς τους. Από το σχεδιασμό αυτό θα προέκυπτε ενδεχομένως και η άμεση διαθεσιμότητα γης που απαιτούνται για τις μεγάλες επενδύσεις.
· Δεν προτείνεται κανένας αποτελεσματικός μηχανισμός διαχείρισης τωνπόρων της μετάβασης.
· Δεν λαμβάνονται υπόψη οι πλήρως τεκμηριωμένες προτάσεις των τοπικών κοινωνιών, καθώς ο σχεδιασμός γίνεται σε γραφεία μακριά από τους πολίτες και τους φορείς της περιφέρειας. Ο Δήμος Κοζάνης κατέθεσε μια ολοκληρωμένη και πλήρως τεκμηριωμένη πρόταση, που δεδομένου του μεγέθους του (αποτελεί το 25% του πληθυσμού της περιφέρειας), της έκτασής του, της κεντροβαρούς του θέσης αλλά και του κομβικού χαρακτήρα σε σχέση με τους οδικούς άξονες που διασχίζουν τη Δυτική Μακεδονία, προσδιορίζει καθοριστικά τον αναπτυξιακό σχεδιασμό της δίκαιης μετάβασης .
· Δεν αποτυπώνονται στο σχεδιασμό οι υποχρεώσεις της ΔΕΗ ΑΕ προς την περιοχή (μετεγκατάσταση Ακρινής, πυλώνες υψηλής τάσης πάνω από τη νέα Ποντοκώμη, περιβαλλοντικές αποκαταστάσεις κ.α.) δεδομένου, ότι αποτελούν επενδύσεις, που προφέρουν εισόδημα και απασχόληση στην περιοχή.
· Προβλέπεται να οριστικοποιηθεί η επίλυση της τροφοδοσίας των Τηλεθερμάνσεων, για το μετά την 31-12-1923 χρονικό διάστημα, μέσα σε ένα εξαιρετικά σφιχτό και πιθανόν ανέφικτο χρονοδιάγραμμα, καθώς μόλις εντός του Νοεμβρίου οριστικοποιείται το μέγεθος των μονάδων παροχής θερμικής ενέργειας.
· Δεν γίνεται καμία αναφορά σχετικά με τη μεταβατική περίοδο λειτουργίας των Τηλεθερμάνσεων (2020-2023) και της εξασφάλισης της τροφοδοσίας τους, ώστε οι πολίτες να μην απολέσουν αυτό το αγαθό.
· Όλες οι εμβληματικές ιδιωτικές επενδύσεις τελούν υπό καθεστώς προϋποθέσεων και σίγουρα δεν μπορούν να ξεκινήσουν από το 2021, με αποτέλεσμα να είναι εντελώς ανέφικτη η άμεση δημιουργία θέσεων εργασίας από την υλοποίησή τους.
· Απουσιάζουν παντελώς οι εξωηλεκτρικές χρήσεις λιγνίτη.
· Απουσιάζουν πλήρως οι αναφορές σε Αστικές Αναπλάσεις και Υποδομές Υγείας.
· Απουσιάζει η αναφορά στην πανδημία του covid-19 καθώς και στις επιπτώσεις της.
· Οι δημιουργούμενες από τον σχεδιασμό που προβλέπεται στο Master Plan νέων θέσεων εργασίας υπολείπονται σημαντικά αυτών που χάνονται από τη απολιγνιτοποίηση.
Συμπερασματικά επισημαίνουμε ότι :
· Η συρρίκνωση της λιγνιτικής δραστηριότητας εξελίσσεται ραγδαία
· Το υπό εκπόνηση Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (Master Plan), δεν πληροί τις προϋποθέσεις για μια πραγματικά δίκαιη και ομαλή μετάβαση της περιοχής, διότι ακόμη και αν καλυφθούν οι ελλείψεις – προϋποθέσεις, που αναφέρθηκαν παραπάνω, θα εξακολουθεί να είναι μη “συγχρονιζόμενο”, χρονικά, με τη συρρίκνωση της λιγνιτικής δραστηριότητας.
· Η μη ενσωμάτωση στο Master Plan των προτάσεων των τοπικών φορέων, ιδίως μάλιστα αυτών που είναι στην ίδια στρατηγική κατεύθυνση, είναι ανεξήγητη και αποδεικνύει ότι η διαβούλευση και οι συζητήσεις με τους φορείς ήταν παντελώς προσχηματικές.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες είναι μαθηματικά βέβαιο ότι η οικονομική και πληθυσμιακή συρρίκνωση της περιοχής θα είναι δραματική και πολύ πιθανόν μη αναστρέψιμη.
Για να προλάβουμε δυσμενείς εξελίξεις θα πρέπει άμεσα :
· να επιλυθούν οι θεσμικές εκκρεμότητες
· να χρηματοδοτηθεί η μεταβατική περίοδος με εθνικούς πόρους
· να επιδιωχθεί ευρύτερη κοινωνική και πολιτική συναίνεση
· να αξιοποιηθεί το target model στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε να στηριχθεί η ηλεκτροπαραγωγή από λιγνίτη, οι Τ/Θ και όλη η περιοχή.
· να προωθηθούν έργα, δράσεις, πρωτοβουλίες που θα δώσουν απασχόληση και εισόδημα στην περιοχή άμεσα.
· να υιοθετηθούν οι προτάσεις των τοπικών κοινωνιών, διότι είναι αναγκαίο να νιώθουν το master plan “δικό” τους.
· να σχεδιαστεί σε ρεαλιστική βάση το master plan, ώστε να καταστεί εφικτό και να γίνει αποδεκτό από το τοπικό παραγωγικό και ανθρώπινο δυναμικό.
· να κατευθυνθούν επενδύσεις στην περιοχή μέσω διακρατικών συμφωνιών
· να υιοθετηθεί η αρχή των αναπτυξιακών ισοδυνάμων για
-την οικονομική ανάπτυξη
-τις θέσεις εργασίας
-Τηλεθερμάνσεις
Η περιοχή συρρικνώνεται οικονομικά και πληθυσμιακά καθημερινά
Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο !
