Αν εξετάσουμε το ζήτημα του αθεϊσμού στη θεωρητική του βάση, θα διαπιστώσουμε ότι ουδέποτε εξέλιπε από την ιστορία της ανθρώπινης σκέψης. Παλαιότερα επικρατέστερος ήταν ο λεγόμενος αρνητικός θεωρητικός αθεϊσμός και στη συνέχεια τα πρωτεία πέρασαν στον θετικό θεωρητικό αθεϊσμό, ενώ σήμερα διαμορφώθηκε ένας τύπος αθεϊσμού μεταξύ των δύο, ένας συγκαλυμμένος αρνητικός αθεϊσμός.
Η κατηγοριοποίηση αυτή γίνεται καθαρά για μεθοδολογικούς και μόνο λόγους.
Ο λεγόμενος θεωρητικός θετικός αθεϊσμός δεν είναι παρά ένας ανθρωπολογικός αθεϊσμός, δηλαδή ο Θεός έχει αντικατασταθεί από τον άνθρωπο. Γι αυτόν τον αθεϊσμό ο Θεός δεν μπορεί και δεν πρέπει να υπάρχει αφού ο άνθρωπος είναι ο ίδιος εγγυητής για την ελευθερία και την ευθύνη των καθηκόντων και των πράξεών του.
Στον αρνητικό αθεϊσμό αποκλείεται παντελώς η αναγκαιότητα της υπερβατικής πρώτης αρχής, όπως επίσης και η αθανασία ψυχής, ενώ ο συγκαλυμμένος αθεϊσμός ή κρυπτο – αθεϊσμός όπως τον αποκαλούν κάποιοι, δεν απορρίπτει και δεν αρνείται την ύπαρξη του Θεού, αλλά και δεν δέχεται ή δεν παραδέχεται πολλές από τις ιδιότητες που του αποδίδονται. Δηλαδή οι κρυπτο-αθεϊστές πιστεύουν σ΄έναν Θεό πολύ διαφορετικό από αυτόν που είναι και ίδιο με αυτόν που αυτοί φαντάζονται και θέλουν. Αυτά τα λίγα, όσον αφορά την κατηγοριοποίηση του αθεϊσμού, φίλε, αλλά αν τον δούμε στα πλαίσια της νεώτερης ιστορίας, έχω τη γνώμη πως η εμφάνισή του συμπίπτει μ΄εκείνο το περιβόητο «σκέφτομαι άρα υπάρχω» του Καρτέσιου.
Πάνω σ΄αυτή την πρότασή του ο Καρτέσιος επιχείρησε να θεμελιώσει τη σκέψη του σε ευκρινείς και σαφείς ιδέες, θεωρώντας τελικά ως βάση της αλήθειας την απόδειξη και την ελευθερία του σκεπτόμενου ανθρώπου. Ο αθεϊσμός, τουλάχιστον στη σύγχρονη θετική του μορφή επηρεάστηκε βαθιά στο ξεκίνημά του από την καρτεσιανή σκέψη και συνέχισε να αναζητά στηρίγματα στον εμπειρισμό, τον διαφωτισμό, τη φαινομενολογία, για να καταλήξει στον υπαρξισμό του 20ου αιώνα. Ένας από τους εκπροσώπους του, ο Χόλμπαχ, είχε δώσει τον ορισμό του αθεϊστή ως εξής: «ο άνθρωπος που καταστρέφει τα όνειρα και τις χιμαιρικές υπάρξεις, αυτές που είναι επικίνδυνες για το ανθρώπινο γένος, ώστε να μπορεί έτσι να ξαναγυρίσει στη φύση, την εμπειρία και το λόγο».
ο ορισμός αυτός είναι χαρακτηριστικός και εκφράζει με λίγες μόνο λέξεις όλη την πορεία του αθεϊσμού από τον εμπειρισμό ως τον υπαρξισμό. Αν, όμως, θελήσουμε να ξεκόψουμε από όλη αυτήν τη διαδρομή, το τελευταίο μέρος, την τελευταία πεντηκονταετία, θα παρατηρήσουμε ότι ο αθεϊσμός συμπλέει με την προσπάθεια του ανθρώπου να διερευνήσει και να κατακτήσει το διάστημα, μετά την προσπάθεια του ανθρώπου για τη διερεύνηση της ύλης και την ανακάλυψη των σωματιδίων της μάζας και της αντιύλης, ενώ σήμερα αναζητά λόγο ύπαρξης στις ανακαλύψεις των γενετιστών, των βιοχημικών, των βιολόγων και άλλων παραπλήσιων επιστημόνων. Σήμερα νομίζω ο αθεϊσμός με αυτές τις επιστήμες έχει να κάνει.
Ηλίας Μάρκου
