Μεταξύ των τόσων φιλόμουσων, ιατροφιλόσοφων και φιλοπάτριδων ανδρών της Σιάτιστας, είναι ο Ζωσιμάς Ρούσης, ο Γεώργιος Παπαζώλης, οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου που μπορούν να θεωρηθούν πρόδρομοι της Ελληνικής επανάστασης του 21. Φιλοπάτριδες και ρέκτες, με όραμα την απελευθέρωση της πατρίδας.
Στο πρώτο μισό του 18ου αι., η Υψηλή Πύλη ήθελε να ανακτήσει τις χαμένες επαρχίες της Ουγγαρίας και οραματιζόταν ακόμη την επανάληψη των κατορθωμάτων του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Το 1716 οι Τούρκοι, με περισσότερους από 100.000 στρατιώτες, πέρασε το Βελιγράδι για να στραφεί εναντίον της Αυστρίας. Οι αυστριακές δυνάμεις, με επικεφαλής τον Ευγένιο της Σαβοϊας, τους απώθησαν έξω από το Βελιγράδι ( 5 Αυγούστου). Ο Ευγένιος είχε αντιληφθεί ότι η εξασφάλιση των αυστριακών εδαφών από τις οθωμανικές επιθέσεις θα ήταν πραγματοποιήσιμη μόνον με την εδραίωσή του στο Βελιγράδι.Η έκρηξη του νέου αυστροτουρκικού πολέμου προκάλεσε σε ορισμένες ελληνικές περιοχές -κυρίως στην κεντρική και δυτική Μακεδονία-ιδιαίτερη συγκίνηση και νέες ελπίδες για επιτυχείς επαναστατικές προσπάθειες.Οι κινήσεις αυτές υποθάλπονταν από τους ίδιους τους Αυστριακούς, οι οποίοι επιχειρούσαν και τώρα να ξεσηκώσουν τους Σέρβους αλλά και τους άλλους υπόδουλους λαούς της Βαλκανικής. Ήδη από τον Απρίλιο του 1716 άρχισαν μερικές αξιοσημείωτες, μολονότι σποραδικές, αντιτουρκικές προσπάθειες.Οι μετακινήσεις των τουρκικών στρατευμάτων από τη Θράκη προς την Ήπειρο και τη νότια Σερβία συνοδεύονταν από βιαιοπραγίες σε βάρος των κατοίκων, καθώς επίσης και από την επιβολή πρόσθετων φόρων, με επακόλουθες αντιδράσεις και συμπλοκές των ανυπότακτων στοιχείων ή των ειρηνικών πληθυσμών, που έφταναν σε απόγνωση. Μερικές περιοχές της δυτικής Μακεδονίας ήταν σε κατάσταση αναρχίας: Λιποτάκτες του οθωμανικού στρατούεκτρέπονταν σε ληστείες και φόνους. Χριστιανοί αρματολοί έκαναν κατάχρηση της δύναμής τους και προέβαιναν σε αδικίες, εκβιασμούς και κάθε είδους παρανομίες σε βάρος των Τούρκων, αλλά και ομοθρήσκων τους ταξιδιωτών ή κατοίκων ορεινών χωριών. Μεγάλες ομάδες κατοίκων της Μακεδονίας και της Ηπείρου στρέφονταν -σαν σε διέξοδο- στον εξισλαμισμό δημιουργώντας έτσι σοβαρά προβλήματα συνείδησης, άλλοτε αναδεικνύονταν νεομάρτυρες και άλλοτε ανοίγονταν χάσματα μεταξύ ομοχωρίων ή και μελών των ίδιων οικογενειών.
Μέσα στο κλίμα αυτό του εκνευρισμού και της αβεβαιότητας, άρχισαν μερικές επίσημες επαφές μεταξύ εκκλησιαστικών ηγετών των ελληνικών επαρχιών και των Αυστριακών. Περισσότερο γνωστή έγινε η κίνηση του Σιατιστινού πρώην αρχιεπισκόπου Αχρίδος ( 1695-1699, 1707-1709 ) μητροπολίτη Σισανίου Ζωσιμά Ρούση.Την άνοιξη του 1716, πριν ακόμη ξεσπάσουν οι εχθροπραξίες στο μέτωπο του Δούναβη, ο Ζωσιμάς έστειλε τον συμπατριώτη του έμπορο Ιωάννη Γκιπρόπουλο, κομιστή εγγράφων εκκλήσεων προς τον αυτοκράτορα της Αυστρίας. Ο Μακεδόνας κληρικός και ο Γκιπρόπουλος υποστήριζαν ότι στη Μακεδονία -και ιδιαίτερα στις περιοχές της Σιάτιστας, της Κοζάνης, της Νάουσας και της Μοσχόπολης- ήταν πρόθυμοι να επαναστατήσουν εν ονόματι του αυτοκράτοραΚαρόλου ΣΤ΄12.000 άντρες, με τον όρο να σταλούν τρεις αυτοκρατορικές σημαίες που σήμαινε ότι η εξέγερση θα γινόταν υπό την αιγίδα των Αυστριακών και με έγγραφες εγγυήσεις για την προστασία της θρησκευτικής τους αυτονομίας και των τοπικών προνομίων αυτοδιοίκησης. Οι προτάσεις-εκκλήσεις έφτασαν στον Ευγένιο της Σαβοίας , ο οποίος έστειλε στις 15 Ιουλίου 1716 έγγραφη διακήρυξη προς τον ορθόδοξο λαό της Μακεδονίας, γραμμένη στα λατινικά, με την οποία προέτρεπε τουςΈλληνες να ενώσουν τις προσπάθειές τους με τις αυστριακές στρατιωτικές δυνάμεις και να εξουδετερώσουν <<την άγρια ωμότητα, την υπεροψία και τη βαναυσότητα >> των αντιπάλων Οθωμανών. Στην έγγραφη αυτή διακήρυξη, που δόθηκε πάλι στον Γκιπρόπουλο να την μεταφέρει στη Μακεδονία, επισυνάφθηκαν και τρεις πατέντες με τις οποίες ο Ευγένιος αναγνώριζε τα δικαιώματα του ορθόδοξου κλήρου και υποσχόταν τη μελλοντική επίσημη επικύρωση των προνομίων αυτονομίας των Ελλήνων.
Δυστυχώς, ο αυστροτουρκικός πόλεμος περιορίστηκε σε λίγες μάχες γύρω από το Βελιγράδι και οι Αυστριακοί δεν προήλασαν προς τον νότο, οπότε δεν πραγματοποιήθηκαν οι ελληνικές υποσχέσεις στη Δυτική Μακεδονία μετά το 1717. Είχε όμως σημειωθεί κάποια κίνηση εκεί, επειδή μετά τη λήξη του πολέμου και την υπογραφή ειρήνης, παρουσιάστηκαν περιπτώσεις καταγγελιών εναντίον κατοίκων και κληρικών της Αχρίδας για μυστικές επαφές με του εχθρούς του σουλτάνου κατά την περίοδο 1717-1718. Ο ίδιος ο Ζωσιμάς θα επαναλάβει και αργότερα (1736) τις διαπραγματεύσεις του με τον αυτοκράτορα Κάρολο ΣΤ΄, με σκοπό πάντοτε την πρόκληση επαναστατικών εκδηλώσεων στη Δυτική Μακεδονία, τη φορά αυτή στα πλαίσια του νέου αυστροτουρκικού πολέμου (1736-1739).
Στις 21 Ιουλίου 1718 υπογράφηκε επίσημα η αυστροτουρκική συνθήκη του Πασάροβιτς και στις 27 του ίδιου μήνα, στο πλαίσιο της ειρήνης, καθορίζονταν οι όροι της , πάνω στους οποίους θα αναπτυσσόταν αμοιβαία το εμπόριο μεταξύ των υπηκόων των δύο συμβαλλομένων κρατών, η ναυσιπλοϊα στον Δούναβη, η ελεύθερη διακίνηση εμπόρων και εμπορευμάτων στις κοιλάδες του Αξιού και των άλλων μεγάλων βαλκανικών ποταμών, η ανάπτυξη των οικονομικών συναλλαγών και η ανεμπόδιστη χρησιμοποίηση των εμπορικών λιμανιών, της Θεσσαλονίκης στο νότο και της Τεργέστης στην Αδριατική. Έτσι. δημιουργήθηκαν οι συνθήκες που άνοιξαν νέους ορίζοντες των λαών της νοτιοανατολικής Ευρώπης , προπάντων στους Έλληνες και κυρίως στους Δυτικομακεδόνες, από τα μέσα κιόλας του 18ου αι., να εξελίσσονται σε κύριους φορείς της οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης της νότιας βαλκανικής χερσονήσου. Από το 1718 έως τον πρώτο ρωσοτουρκικό πόλεμο επί Αικατερίνης Β΄( 1768-1774) ο ελληνικός κόσμος θα γνωρίσει μια μακρόχρονη περίοδο ειρήνης, που θα του επιτρέψει να επωφεληθεί από τα θετικά στοιχεία της συνθήκης του 1718.
