Η Δυτική Μακεδονία στον αγώνα της εθνεγερσίας “Οι φυλακισθέντες εσκόπουν την απελευθέρωσιν της Ελλάδος από της τουρκικής κυριαρχίας”. Γράφει η Θεοδώρα Λειψιστινού

Οι συνεργάτες του Ρήγα ήσαν αφοσιωμένοι στα δημοκρατικά ιδεώδη, ευαίσθητοι, άφοβοι, εμπνευσμένοι από τα εθνικά ρεύματα της εποχής και μη ανεχόμενοι τη δουλεία της πατρίδας τους. Πατριώτες που δόθηκαν ψυχή τε και σώματι στον αγώνα και ήταν έτοιμοι να αφοσιωθούν στο έργο του Ρήγα. Πόσο τυχερός στάθηκε ο Ρήγας που στην πορεία του συναντήθηκε με τους Μακεδόνες πατριώτες, αλλά και πόσο τυχερός ο υπόδουλος Ελληνισμός! Χωρίς αυτούς τους πατριώτες, ο σπόρος της ελευθερίας θα ήταν δύσκολο να καρποφορήσει. Χωρίς τους αδελφούς Μαρκίδες δεν θα είχε καρποφορήσει.
Ο αυστριακός πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη βαρώνος Herbert Rathkeal ( Χέρμπετ Ράτκελ ) σε επιστολή του στις 10/7/1797 προς τον καγκελλάριο Thugut γράφει για την εφημερίδα που εκδίδουν οι αδελφοί Μαρκίδες: <<Τα φύλλα αυτά, η¨Εφημερίς”, αναγιγνωσκόμενα από τους ιερείς, τους εμπόρους, τους αργόσχολους και γ ε ν ι κ ώ ς όλας τας τάξεις των Ελλήνων, παρέχουν ύλην δια τας πλέον παραλόγους συζητήσεις επί της πολιτικής, και θα ήτο ευχής άξιον δια την ησυχίαν όλης της Ευρώπης, να ελαμβάνοντο αυστηρότερα μέτρα εις το ζήτημα του τύπου>>. Σε αναφορά του, στις 31 Ιανουαρίου 1798, προς το Υπουργείο Εμπορίου της Βιέννης τον εκδότη Γεώργιο Μαρκίδη χαρακτηρίζει ως <<ένα λίαν ύποπτον υποκείμενον>> και εις άλλην επιστολήν ως << κακόν αγγείον>>, προσηλωμένο φανατικά στις γαλλικές δημοκρατικές ιδέες, έχοντας προμηθεύσει τον Ρήγα με κείμενα του γαλλικού πνεύματος, από τα οποία εκείνος άντλησε στοιχεία για τη συγγραφή του <<Πολιτεύματος της Ελληνικής Δημοκρατίας>>.
Ο Ρήγας πήγε στους Δυτικομακεδόνες της Βιέννης, που η συμμετοχή τους στο έργο του ήταν καθολική, και όπως λέγει ο Θ. Νάτσινας πήγε για να <<εμπνεύση τους μεγάλους εκείνους πατριώτας, αλλά ενεπνεύσθη παρ΄αυτών και όλοι μαζί διέθεσαν όλας τας δυνάμεις των δια το μέγα εκείνο έργον>>.
<< Συχνά ωμίλουν μεταξύ των ( Ρήγας και Πούλιος) περί του τρόπου κατά τον οποίον θα ηδύνατο να διαφωτισθή το ελληνικόν έθνος, τέλος δε εσυμφώνησαν να πραγματοποιήσουν την διαφώτισιν δι΄εκδόσεων βιβλίων >>.
Ο Ρήγας, έχοντας την κάλυψη των Μαρκίδων, τυπώνει παράνομα τα πεζά και τα έμμετρα έργα του: Όλα τυπώθηκαν νύχτα, γιατί ήταν λαθρέτυπα. Τον Οκτώβριο του 1797 τύπωσαν οι Σιατιστινοί Μαρκίδες Πούλιου την επαναστατική προκήρυξη του Ρήγα, όπου καλούσε τους Έλληνες και τους άλλους βαλκανικούς λαούς να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό. Η κατηγορούσα αρχή στους συλληφθέντες βρήκε ότι << Ο Πούλιος ενοχοποιείται ότι τύπωσε την περιβόητον προκήρυξιν του Ρήγα εις το τυπογραφείον τους 3.000 αντίτυπα χωρίς να υποβάλλη το χειρόγραφον προηγουμένως εις την λογοκρισίαν προς έγκρισιν….Παρά τω Πουλίω ετυπώθη ακόμη και το βιβλίον ….>>.
Οι εφτά που στραγγαλίστηκαν μαζί με τον Ρήγα στις 11 Ιουνίου στα 1798 στα υπόγεια του Πύργου της Νεμπόιτσας στο Βελιγράδι, μετά από βασανιστικές ανακρίσεις από τις 19 Δεκέμβριο του 1797 που παραδόθηκαν, ήταν Ε. Αργέντης έμπορας από τη Χίο, ο Δ. Νικολίδης ιατρός από τα Ιωάννινα, ο Αντ. Κορωνιός έμπορας από τη Χίο, ο Ι.Καρατζάς από την Κύπρο, ο Σιατιστινός Θεοχάρης Τουρούντζιας και οι Καστοριανοί αδελφοί Παναγιώτης Εμμανουήλ εμποροϋπάλληλος και Ιωάννης Εμμανουήλ φοιτητής της Ιατρικής, των οποίων η μητέρα ήταν από Σιάτιστα.
Στη Σιάτιστα είχε σταλεί ο Ιωάννης Εμμανουήλ, φοιτητής της ιατρικής, για να διανείμει και να διαδώσει το Θούριο του Ρήγα. Συνεννοείται με τους αδελφούς Πούλιου << να διαφωτίσωσι τον λαόν δια καλών βιβλίων των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων>>. Εργάζεται με τη φλόγα της νεανικής του ψυχής για να βοηθήσει τους συμπατριώτες του να αποτινάξουν <<τον βαρβαρώτατον και τυραννικώτατον ζυγόν των Τούρκων, του καθολικού των Ελλήνων ασπόνδου εχθρού>> , όπως λέγει απολογούμενος ενώπιον της αυστριακής αστυνομίας.
Ο Θεοχάρης Τουρούντζιας με περηφάνεια ομολογεί ότι << είχε γνώσιν των προθέσεων του Ρήγα και ότι έλαβε παρ΄αυτού τρεις χάρτας και πεντήκοντα αντίτυπα των εικόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τα οποία και απέστειλεν εις τον εν Σεμλίνω αδελφόν του. Παρέλαβε προς αντιγραφήν παρά του (Κοζανίτη)Γ.Σακελλαρίου τον θούριον και έψαλεν αυτόν μετά των φοιτητών της ιατρικής Καρακάση και Παναγιώτου, ηυχήθησαν δε όλοι μαζί την επαναφοράν της ελευθερίας εις την Ελλάδα>>.
Ο αδελφός του Παναγιώτης ήταν, επίσης, ενθουσιώδης. Σύμφωνα με το πόρισμα της αυστριακής αστυνομίας, αυτός << κατά διαφόρους περιστάσεις εν καφενείοις έκαμεν λόγον περί του γαλλικού νεωτεριστικού πνεύματος…..και εξεφράσθη ευμενώς περί της ελευθερίας των Γάλλων δια τον λόγον ότι πας Έλλην, ειδώς τα κατά το πολίτευμα της αρχαίας Ελλάδος, διατίθεται εντεύθεν ευμενώς υπέρ του νυν καθεστώτος εν Γαλλία πολιτεύματος>>.
Η ανάκριση απέδειξε ότι οι αδελφοί Εμμανουήλ << οι φυλακισθέντες εσκόπουν την απελευθέρωσιν της Ελλάδος από της τουρκικής κυριαρχίας>> ( Σπύρου Λάμπρου, Αποκαλύψεις περί του μαρτυρίου του Ρήγα, σελ. 77). Ο Ιωάννης Εμμανουήλ ομολογεί ότι το περιεχόμενο της επαναστατικής προκήρυξης του Ρήγα:<<αποσκοπεί εις επανάστασιν εν Ελλάδι και διά τούτον τον λόγον αύτη ευηρέστησεν αυτόν, επειδή την απελευθέρωσιν της Ελλάδος επιθυμεί εκ βάθους της καρδίας του>>.
Ο Παναγιώτης Εμμανουήλ αποδέχεται <<ότι πολλάκις έκαμε λόγον περί της επαναστάσεως της Ελλάδος μεταξύ φίλων εν τη κατοικία του Αργέντη και ότι ηυχήθη να επέλθη τοιαύτη ένεκα της μεγάλης πιέσεως και τυραννίας των Τούρκων>>..
Ο Γ. Θεοχάρης από την Καστοριά και ο Κ. Δούκας από τη Σιάτιστα, όπως και οι αδελφοί Μαρκίδες θα εξοριστούν ως αυστριακοί υπήκοοι. Ο Γ. Θεοχάρης,
σύμφωνα με την έκθεσιν της αυστριακής αστυνομίας , <<ωμολόγησε κατ΄ουσίαν την μαρτυρικήν κατάθεσιν…Εν γένει ο κατηγορούμενος είναι ύποπτος άνθρωπος, καθ΄όσον και προ ετών συνελήφθη δι΄επιλήψιμον αλληλογραφίαν με τους ηγεμόνας της Βλαχίας…>>. Αυτός σε συγκεντρώσεις φίλων έψαλλε τον Θούριον και επιδοκίμαζε τις ενέργειες του Ρήγα. Μέχρι το τέλος της ζωής του συνεχίζει το πατριωτικό έργο και << πρωτοστατεί εις παν έργον αποβλέπον εις την αναγέννησιν του Έθνους αυτού>>. Ο Δούκας, επίσης, με παρρησία ομολογεί ότι<<όχι μόνον έψαλε συχνά τα επαναστατικά τραγούδια, αλλά και επεδοκίμαζε τα σχέδια του Βελεστινλή από αγάπην προς την ελευθερίαν και μίσος προς τους Τούρκους>>.
Η ανἀκριση απέδειξε ότι << οι φυλακισθέντες εσκόπουν την απελευθέρωσιν της Ελλάδος από της τουρκικής κυριαρχίας>>.
Στις 3 Μαϊου ο ανταποκριτής του Γαλλικού Μηνύτορος /εφημερίδας στο Σεμλίνο έγραφεν:<<Είδομεν εντεύθεν διερχομένους οκτώ Έλληνας συλληφθέντας εν Βιέννη ως αυτουργούς επαναστατικών προκηρύξεων και παραδοθέντας εις την Τουρκίαν ως υπηκόους αυτής. Ήσαν δεμένοι ανά δύο, συνώδευον δε αυτούς 24 στρατιώται>>. Στις 10 Μαϊου παραδίδονται στον καϊμακάμη του Βελιγραδίου, τον ανώτερο αξιωματούχο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, και για 45 μέρες βασανίζονται στα υπόγεια του πύργου Neboiss. Στις 24 Ιουνίου 1798 στραγγαλισμένοι ρίχνονται στον Δούναβη.
Τέσσερες μέρες αργότερα ο Αυστριακός φρούραρχος του Σεμλίνου ανέφερε στους προϊσταμένους του στη Βιέννη :<< Ο καϊμακάμης έλαβε την παρελθούσαν εβδομάδαν εκ Κωνσταντινουπόλεως φιρμάνιον, καθ΄ο εν μεγίστη μυστικότητι την τρίτην μετά την άφιξιν του φιρμανίου ημέραν διέταξε νύκτωρ τον στραγγαλισμόν πάντων των οκτώ καθειργμένων Ελλήνων, μετά δε την τέλεσιν της πράξεως ενήργησε να διαδοθή, ότι είχον αποδράσει άπαντες εκ της φυλακής και ότι έστειλον άνδρας προς δήθεν καταδίωξιν αυτών ανά τας λεωφόρους>> ( Σπ. Λάμπρου, Αποκαλύψεις περί του μαρτυρίου του Ρήγα, σελ. 94).
Μετά τις ανακρίσεις και την πλήρη αποκάλυψη του επαναστατικού σχεδίου του Ρήγα, ο βαρώνος Χέρμπερτ Ράτκελ πρσβευτής της Αυστρίας στην Πόλη έστειλε στον Υπουργό Εξωτερικών της Αυστρίας Θούγκουτ το κάτωθι έγγραφο: << Επειδή μεταξύ των μέχρι τούδε συλληφθέντων συνενόχων ευρίσκεται και ο γνωστός Έλλην εφημεριδογράφος Γεώργιος Πούλιος και επειδή ούτος παρά τον διορισθέντα λογοκριτή ετόλμησε να παρεμβάλλη εσχάτως εις την εφημερίδα του διάφορα απρεπή δημοσιεύματα, απηγορεύθη πλέον τελείως εκ μέρους των Αρχών η εξακολούθησις αυτής της εφημερίδας και τοιουτοτρόπως εξεπληρώθη επίσης η επανειλημμένως εκφρασθείσα επιθυμία της Πύλης >>.
Χωρίς τη συνδρομή των νέων αυτών της Μακεδονίας και των άλλων συντρόφων τους στο επαναστατικό κίνημα του Ρήγα, συνδρομή που μαρτυρεί την καθολικότητα του εγχειρήματος και τη συμμετοχή στα τολμηρά εκείνα σχέδια είναι αμφίβολο αν αυτό θα κατείχε τη θέση που σήμερα κατέχει στ΄απελευθερωτικά κινήματα και στην ιστορία των Βαλκανικών λαών. Και όπως έγραψε ο Σπύρος Λάμπρου πανεπιστημιακός δάσκαλος, <<ο Ρήγας Βελεστινλής, δεν δύναται να εννοηθή άνευ των συνεργατών του, διότι υπήρξαν οι παρ΄αυτού μυηθέντες, οι μετ΄αυτού συνεργασθέντες, οι μετ΄αυτού συμμαρτυρήσαντες>>. Οι μορφές αυτές κυριάρχησαν στ΄απελευθερωτικά κινήματα της Ελλάδας και των Βαλκανικών χωρών κατά το διάστημα της Τουρκοκρατίας. Το έθνος θρήνησε τον θάνατο των παλικαριών και ο Αδ. Κοραής συνέθεσε τον θρήνο του: <<Εκχέεται το γενναίον ελληνικόν αίμα από τας βλέβας των και ίπταται η μακαρία ψυχή των, δια να συγκατοικήση με όλων των υπέρ Ελευθερίας αποθανόντων τας αοιδίμους ψυχάς>>.