Η εισήγησή της Θεοδώρας Λειψιστινού
στο συνέδριο της Βοϊακής εστίας
Χθες στο Τσοτύλι
Γιορτές Βοϊου Πέλεκον: Πολιτιστική Πολιτική και Τοπική Ταυτότητα
Ο πολιτισμός αποτελεί την ταυτότητα κάθε τόπου και βασικό παράγοντα συνοχής και ανάπτυξης. Στην περιοχή του Βοΐου, οι γιορτές και τα παραδοσιακά έθιμα αποτελούν ζωντανό κομμάτι της καθημερινότητας και ένα δυναμικό πεδίο πολιτιστικής πολιτικής που συνδυάζει σεβασμό στην παράδοση με σύγχρονες προοπτικές.
Η πολιτιστική πολιτική αποτελεί ένα σύνολο στρατηγικών και δράσεων που σχεδιάζονται και υλοποιούνται από θεσμούς, τοπική αυτοδιοίκηση και κοινότητες με σκοπό την ανάδειξη, τη διαφύλαξη και τη συνεχή εξέλιξη της πολιτιστικής ταυτότητας ενός τόπου. Δεν περιορίζεται στη διοργάνωση εκδηλώσεων, αλλά αποτελεί ουσιαστικό εργαλείο για την καλλιέργεια της ιστορικής μνήμης, τη στήριξη της πολιτιστικής δημιουργίας, την προσβασιμότητα όλων στον πολιτισμό και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι «Γιορτές Βοϊου Πέλεκον» στον Δήμο Βοΐου αναδεικνύονται σε πεδίο εφαρμοσμένης πολιτιστικής πολιτικής, καθώς συνδυάζουν την έρευνα, την παράδοση, την τέχνη, τον λόγο και τη συλλογική συμμετοχή. Πρόκειται για μια πολιτιστική πρόταση που όχι μόνο σέβεται τις ρίζες του τόπου, αλλά και δημιουργεί προοπτική για ένα ζωντανό, βιώσιμο και συμμετοχικό πολιτιστικό μέλλον.
Η επιτυχία των Γιορτών Πέλεκον οφείλεται σε ένα πλέγμα καλών πρακτικών που μπορούν να λειτουργήσουν ως μοντέλο:
• Συνεργασία με ειδικούς (ιστορικούς, αρχαιολόγους,λαογράφους, ερευνητές, καλλιτέχνες) για την αυθεντικότητα και ποιότητα των δράσεων.Συνεργασία με τα Πανεπιστήμια: ΑΠΘ, Δυτ. Μακεδονίας,, Ιόνίου, Αθηνών, Αιγαίου.Κυριολεκτικά, έρχεται το Πανεπιστήμιο στο χωριό.
• Εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας όχι μόνο ως θεατών αλλά και ως συνδιοργανωτών.
• Σύνδεση εκδηλώσεων με τοπικά προϊόντα και γαστρονομία, ενισχύοντας τον αγροτουρισμό.
• Αξιοποίηση υπαρχόντων πολιτιστικών χώρων και δημιουργία νέων.
• Εκπαιδευτικές δράσεις για παιδιά και νέους που διασφαλίζουν τη συνέχεια της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Και στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τους φορείς της Πολιτείας :Το Υπουργείο Μακεδονίας -Θράκης, την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, τον Δήμο Βοϊου, το ίδρυμα Παπαγεωργίου και τους συλλόγους που είναι αρωγοί στις προσπάθειές μας και βοήθησαν στην πραγματοποίησή τους επί μια δεκαετία, καθώς και τους χορηγούς επικοινωνίας.
Η μακροπρόθεσμη πολιτιστική στρατηγική της περιοχής θα πρέπει να έχει σαφείς στόχους:
1ος.Προστασία και ανάδειξη της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.Η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς με επιστημονική τεκμηρίωση και όχι με φολκλόρ απομιμήσεις.Η ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας, η μεταλαμπάδευση της μνήμης στις νεότερες γενιές.
2ος.Διεθνοποίηση επιλεγμένων εκδηλώσεων μέσω συμμετοχής σε διεθνή πολιτιστικά δίκτυα.
3ος.Ενίσχυση του πολιτιστικού τουρισμού με στοχευμένες δράσεις προβολής.
4ος. Καλλιέργεια της πολιτιστικής παιδείας σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.
5ος.Διασύνδεση παράδοσης και καινοτομίας, ώστε οι γιορτές να παραμένουν επίκαιρες και ελκυστικές.Η εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας με ενεργό ρόλο και σεβασμό στη γνώση των ανθρώπων που γνωρίζουν σε βάθος τον πολιτισμό.
Οι «Γιορτές Πέλεκον», που εδώ και μια δεκαετία υλοποιούνται με συνέπεια και φαντασία, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμοσμένης πολιτιστικής πολιτικής. Ο πολιτισμός δεν αντιμετωπίζεται ως τουριστικό καταναλωτικό προϊόν, αλλά ως δύναμη μνήμης και αναγέννησης. Αναδεικνύονται έθιμα, αναδεικνύεται η ιστορία του Βοϊου και ευρύτερα της Δ.Μακεδονίας. Για πρώτη φορά ήρθαν τα αυθεντικά έργα της Σιατιστινής ζωγράφου Θάλειας Φλωρά – Καρραβία, αλλά και μεγάλων ζωγράφων με καταγωγή από τα μέρη μας. Χρειαζόμαστε Πολιτισμό με βάθος και συμμετοχή
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ/ Μνημεία προς ανάδειξη: Περίπτωση Πελεκάνου
Ο Πελεκάνος αποτελεί κομβικό σημείο για την ανάδειξη του αρχαϊκού τοπίου του Βοΐου. 1..Τα μονολιθικά μνημεία, Μοναδικά στην Ελλάδα, τα οποία στέκονται σαν φαλλικά σύμβολα γονιμότητας και προγονικής ισχύος, φέρουν σπάνια πολιτιστική και λαογραφική αξία. Η τεχνική της περιάρωσης, που τα συνδέει με την εδραίωση οικισμών και με τοπικούς μύθους προσδίδει μοναδικότητα . Χρειάζεται επιστημονική χρονολόγηση και ανάδειξη του ρόλου τους – πιθανόν να πρόκειται για μνημεία που φτάνουν ως και 2.000-6.000 έτη πίσω, όπως μου είχε πει ο καθηγητής προϊστορίας Νίκος Ευστρατίου. Μπορούν να αποτελέσουν σημεία αναφοράς για ήπιο τουρισμό, εκπαιδευτικά προγράμματα, ιστορική και αρχαιολογική τεκμηρίωση. Η χρονολόγηση των μνημείων ενισχύει τη μοναδικότητα του Βοΐου και προσφέρει ένα αφήγημα που συνδέει το φυσικό με το πνευματικό τοπίο. Χρειάζεται ο Δήμος ή η Περιφέρεια να αναλάβει πρωτοβουλία χρονολόγησής τους.
2η. Το οχυρωματικό συγκρότημα του Πέλεκον, με τους τεράστιους τιτανόλιθους, αξίζει να προβληθεί ως ενιαίο μνημειακό και ιστορικό σύνολο.Ο αρχαιολόγος Αντ. Κεραμόπουλος υποστηρίζει ότι το Πέλεκον είναι η ονομασία που δηλώνει περιληπτικά το οχυρωμένο συγκρότημα , το οποίο πήρε το όνομα από το χωριό Πέλεκα. Ο αρχαιολόγος Νικ.Παπαδάκης επισημαίνει ότι στη στρατιωτική και διοικητική ορολογία άλλωστε με το όνομα του πλησιέστερου οικισμού δηλώνονται πολλά. Ο φιλόλογος Μιχ.Καλινδέρης αναφέρει στο έργο του <<Ο βίος και η κοινότητα Βλάστης επί τουρκοκρατίας εις το πλαίσιον του Δυτικομακεδονικού περιβάλλον >> ότι το όνομα του χωριού Πέλκα δύναται να ταυτιστεί προς το του φρουρίου Πέλεκα ή Πέλεκον εκ των κτισμάτων του Ιουστινιανού των μνημονευομένων υπό του Προκοπίου. ( Αρχαιολ. Εφημεριδα 1932. και Ν.Παπαδάκης εν Αθήναις 1913)
Είναι απαραίτητο να αξιοποιηθεί το οχυρωματικό συγκρότημα Πέλεκον ,που αγκαλιάζει τον κάμπο της Πέλκας, πολύτιμο κατάλοιπο της αρχαιότητας και της μακραίωνης στρατηγικής σημασίας της περιοχής. Η χάραξη και διαμόρφωση πεζοπορικών διαδρομών στον λόφο Ριζός και όρος στο Σινιάτσικο θα αναδείξουν πλευρές της περιοχής μας που δεν είναι γνωστές. Και ,όπως έλεγε ο αείμνηστος Γερ. Δώσσας, η Πέλεκα / Πέλκα είναι το μοναδικό τοπωνύμιο στην περιοχή που έρχεται από την αρχαιότητα. Οι διαδρομές αυτές μπορούν να συνοδεύονται από επεξηγηματικές πινακίδες και ψηφιακές εφαρμογές , ώστε οι επσκέπτες να γνωρίζουν την ιστορική αφήγηση και την αρχαιολογική τεκμηρίωση , βιώνοντας μια εμπειρία που παντρεύει την ιστορία , τον πολιτισμό με το φυσικό τοπίο του Βοίου.
Ο Σύλλογός μας Μύριχος είχε χαράξει μια διαδρομή από την εκκλησία Άγιος Δημήτριος. Η χάραξη αυτή θα μπορούσε να αξιοποιηθεί.
3η.Η περιοχή έχει την τύχη να διαθέτει έθιμα με ισχυρή ταυτότητα και δυναμικό διεθνούς αναγνώρισης. Ο Τρανός Χορός στη Βλάστη, ήδη ενταγμένος στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της UNESCO, αποτελεί ένα ζωντανό παράδειγμα συλλογικής μνήμης και κοινωνικής συνοχής. Αντίστοιχα, η Γιορτή του Δράκου στον Πελεκάνο, με τον ιδιαίτερο μυθολογικό και τελετουργικό χαρακτήρα της, θα μπορούσε να ενταχθεί σε ανάλογο πλαίσιο προστασίας και ανάδειξης. Η επίσημη αναγνώριση αυτών των εθίμων θα ενισχύσει τον πολιτιστικό τουρισμό και θα προσφέρει νέα εργαλεία προβολής και χρηματοδότησης.
4ηΥπαίθριο Θέατρο – Αναγκαιότητα υποδομής Ο Σύλλογος Μύριχος Πελκιωτών Θεσσαλονίκης , ο κατέξοχήν διοργανωτής των Γιορτών Βοϊου Πέλεκον, προτείνει την κατασκευή υπαίθριου θεάτρου στον Πελεκάνο . Η περιοχή Βοϊου στερείται κατάλληλης δομής για υπαίθριες εκδηλώσεις μεγάλης κλίμακας. Το θέατρο θα μπορεί να φιλοξενεί παραστάσεις, ντοκιμαντέρ, μουσικά και λαογραφικά δρώμενα, θερινά σεμινάρια, συνέδρια και εκπαιδευτικές δράσεις. Μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης και φιλοξενίας, προσελκύοντας επισκέπτες . Ο τόπος δεν είναι το πρόβλημα. Έχουν εντοπιστεί καποια μέρη.Η ίδια θα μπορούσα να παραχωρήσω , κάτω από το σχολείο, ένα χώρο τριών στρεμμάτων.
Όλες οι προτάσεις γίνονται σε συνεννόηση με τον πρόεδρο της κοινότητας Πελεκάνου.
Παραδείγματα δείχνουν πώς ένας τόπος μπορεί να επενδύσει στη δημιουργία ποιοτικών πολιτιστικών εμπειριών που εστιάζουν στη συμμετοχή και την αλληλεπίδραση, όχι στον εντυπωσιασμό. Το Βόιο μπορεί να υιοθετήσει αντίστοιχα μοντέλα, δίνοντας έμφαση στην τοπική παραγωγή πολιτισμού. Παραδείγματα καλών πρακτικών:
• Το φεστιβάλ «Ημέρες Μουσικής» στο Πήλιο, όπου παραδοσιακή μουσική και φυσικό τοπίο γίνονται ενιαίο αφήγημα.
• Τα Ζαγοροχώρια, που αναδεικνύουν την αρχιτεκτονική και τις πεζοπορικές διαδρομές με επιστημονική προσέγγιση και βιωματική αφήγηση.
• Το Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Ιεράπετρας, που ενώνει πολιτισμό και τουρισμό με προβολές σε αρχαιολογικούς χώρους. Αυτά δείχνουν ότι, όταν υπάρχει στόχευση, γνώση και επιμονή, ακόμα και μικρές τοπικές πρωτοβουλίες αποκτούν διεθνές αποτύπωμα.
Συμπέρασμα
Το Βόιο έχει το προνόμιο να διαθέτει πολιτιστικό πλούτο, μνήμη και ανθρώπους. Αυτό που χρειάζεται είναι σχέδιο, συνέχεια, εμπιστοσύνη σε ανθρώπους που γνωρίζουν – και όχι σε προσωρινές επιτροπές εντυπωσιασμού. . Το Βόϊο, με σεβασμό στην ιστορία και πίστη στη συνέχεια, μπορεί να διαμορφώσει ένα πολιτιστικό μοντέλο βιώσιμο και γόνιμο, με άξονες την ταυτότητα, τη συμμετοχή και τη μέριμνα..Ο πραγματικός τουρισμός του πολιτισμού έρχεται όταν ο επισκέπτης αισθάνεται και κατανοεί την ψυχή του τόπου, όχι όταν απλώς καταναλώνει ένα θέαμα.Χρειαζόμαστε δράσεις με χαμηλό προϋπολογισμό αλλά υψηλή ψυχική αξία. Όχι το αντίστροφο. Ο πολιτισμός, για να σχεδιάζεται και να υπηρετείται με συνέπεια, χρειάζεται ανθρώπους με γνώση, ευαισθησία και παιδεία, έγκριτους επιστήμονες ,ανθρώπους με παιδεία, ευαισθησία και σεβασμό στο αντικείμενο, που γνωρίζουν την τοπική ιστορία, σέβονται τις ανάγκες της κοινότητας και μπορούν να εμπνεύσουν δημιουργικές, αλλά ουσιαστικές, συνέχειες, που διαβάζουν το παρελθόν του με σύγχρονα εργαλεία και λειτουργούν ως συνοδοιπόροι της μνήμης και της προοπτικής. Στον αντίποδα, το Βόιο καλείται να χαράξει πορεία βασισμένη στην αυθεντικότητα, τη συνέχεια και τον σεβασμό στην παράδοση.Χρειάζεται «πολιτιστικές εκδηλώσεις» που δεν λειτουργούν καταναλωτικά αλλά δημιουργικά.
Οι «Γιορτές Πέλεκον》 βασίζονται σε ένα πολυεπίπεδο περιεχόμενο: την ιστορία, την προφορική παράδοση, τα μονοπάτια της φύσης, τις εικαστικές και μουσικές διαδρομές, τον διάλογο μεταξύ πολιτών, δημιουργών και ερευνητών. Η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και η διατήρηση του πολιτιστικού αποθέματος με τρόπο σύγχρονο , αλλά ριζωμένο στο παρελθόν είναι ο βασικός άξονας του εγχειρήματος.
Το Πέλεκον καλλιεργεί τη συμμετοχή της κοινότητας και προάγει την αίσθηση συνέχειας. Το μοντέλο αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως καλή πρακτική για άλλες περιοχές που αναζητούν τρόπους να επενδύσουν στον πολιτισμό με σεβασμό και όραμα.
