Στα βόρεια, της Φλώρινας και σε απόσταση τριάντα χιλιομέτρων βρίσκεται, από τα αρχαία χρόνια, η ελληνική πόλη Μοναστήρι (αρχ. Ηράκλεια). Η μητρόπολη της μεγάλης περιοχής της Πελαγονίας, με κωμοπόλεις και χωριά προπύργια άλλοτε του ελληνισμού. Η πρωτεύουσα του ομώνυμου Βιλαετίου στα χρόνια της Οθωμανικής κατάκτησης και δεύτερο μεγαλύτερο αστικό κέντρο της Μακεδονίας μετά τη Θεσσαλονίκη, έχει να επιδείξει σημαντική πολιτισμική δράση από τα αρχαία χρόνια μέχρι τα πρώτα χρόνια του 20ού αι., όταν οριστικά επιδικάστηκε στη Σερβία, μένοντας έξω από τα σύνορα του Ελληνικού κράτους.
Κατά τη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου και πιο συγκεκριμένα το 1912, ο προελαύνων νικηφόρα ελληνικός στρατός, δεν πρόλαβε να ελευθερώσει αυτό το προπύργιο του ελληνισμού. Αν και οι Τούρκοι προύχοντες του Μοναστηρίου, αποφάσισαν να έρθουν σε συνεννόηση με τον Μητροπολίτη Πελαγονίας1, προκειμένου να παραδώσουν την πόλη στις ελληνικές αρχές, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος της σερβικής κατοχής, στις 6 Νοεμβρίου 1912, η πόλη έπεσε, «στα χέρια τα Σερβικά», όπως λέει ένα μεγαροβίτικο τραγούδι. Σημαντικό ρόλο για την τροπή που πήραν τα γεγονότα, έπαιξε ο πρόξενος της Ρωσίας στην πόλη. Καμιά σημαία δεν υψώθηκε στα μπαλκόνια των σπιτιών. Κανένας δεν υποδέχθηκε με ενθουσιασμό τα στρατεύματα, που μετά από αιώνες σκλαβιάς στους Οθωμανούς, κατέλυσαν τις αρχές. Εκείνη την περίοδο, οι σερβικές οικογένειες της πόλης ήταν ελάχιστες.
Τα όνειρα των Ελλήνων Μοναστηριωτών να ενώσουν τη γη τους με τη Μητέρα Ελλάδα, έσβησαν οριστικά με την συναινετική παραχώρηση της πόλης και των πέριξ, από την ελληνική κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1913.
Σας παραθέτω ένα ποίημα που με οδήγησε η οδύνη μου να γράψω για το αδικοχαμένο Μοναστήρι:
Μοιρολόι (για το Μοναστήρι)
Σε κλαίει η Νίκη2 με κοπετό
για σε θωρεί
απ’ έναν νόθο για δες πολιτικό3
την άδικη σκλαβιά να σε κρατεί.
***
Σε κλαίει η Ρωμυλία, ελεύθερη και σκλαβωμένη
για σε κρατεί
της ελπίδας μια λαμπάδα αναμμένη
της Παναγιάς μας θάμα καρτερεί.
***
Αχ, Μοναστήρι, πόλη λαμπρή!
Κλαίει για σε η Ελλάς και σε ποθεί!
***
Σε κλαίει το Μελένικο απ’ την ανατολή
για σε θρηνεί
όπως η μάνα για το νεκρό της το παιδί
μαζί ψέλνετε σκλαβιάς πικρή ωδή.
***
Σε κλαίει η Μοσχόπολη απ’ τη δύση
για σε πονεί
για τη μοίρα που σας έχει πια χωρίσει
της λευθεριάς πουλί πια δε λαλεί.
***
Αχ, Μοναστήρι, πόλη λαμπρή!
Κλαίει για σε η Ελλάς και σε ποθεί!
***
Σε κλαίει όλη η Ελλάδα
για σε ποθεί
της λευθεριάς λιακάδα
πότε, μα πότε, τα ματωμένα χώματά σου, θα τα δει.
Ευαγγελία Κ. Λάππα
Μαθήτρια Λυκείου
Πηγές:
1. http://vlahofonoi.blogspot.com/2014/02/bitola.html | Σόνια Ευθυμιάδου – Παπασταύρου, Το Μοναστήρι της καρδιάς μας
2. https://cognoscoteam.gr/το-ξεχασμένο-για-πολλούς-από-εμάς-μονα | Το ξεχασμένο, για πολλούς από εμάς, Μοναστήρι (Βιτώλια)
__________________
1 Ο Μητροπολίτης Πελαγονίας Χρυσόστομος Καβουρίδης ήταν ο τελευταίος Έλληνας μητροπολίτης του Μοναστηρίου. Εκδιώχθηκε από τους Σέρβους.
2 Θεσσαλονίκη.
3 Ο πολιτικός που πήρε την τελική απόφαση της παραχώρησης της πόλης του Μοναστηρίου στους Σέρβους ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
