Η Παρακμή της Λογικής και ο Θρίαμβος του Συναισθήματος: Αναζητώντας Ευθύνες στην Ιστορία
Περί κοινής λογικής
Ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται ως το μόνο λογικό ον. Η λογική στον δυτικό κόσμο εξυμνήθηκε στο έπακρο κατά τις περιόδους της «Αναγέννησης» και του «Διαφωτισμού». Μάλιστα καυχώνται οι λαοί της σφαίρας του δυτικού πολιτισμού ότι αυτοί διαμόρφωσαν και καλλιέργησαν τον ορθολογισμό, ο οποίος αποτέλεσε το θεμέλιο της οργάνωσης των δυτικών κοινωνιών. Ως ορθολογισμός ή ορθή λογική νοείται σύστημα αντιλήψεων πολεμίων διαφόρων δεισιδαιμονιών και προλήψεων των κοινωνιών του παρελθόντος, ιδιαίτερα των προεπιστημονικών. Φαντάζει όμορφος ο ορισμός, όμως πίσω από τους στόχους της πολεμικής κρύπτεται εντέχνως και άλλος: Η καταπολέμηση της πίστης σε Θεό, δημιουργό της φύσης και του ανθρώπου. Μάλιστα με την αλματώδη πρόοδο της επιστήμης από τον 19ο αιώνα και στη συνέχεια στη λογική προστέθηκε και ο επιθετικός προσδιορισμός επιστημονική. Τονίστηκε κατά κόρο, ότι η Επιστήμη απέδειξε πως δεν υπάρχει Θεός και πολλοί είναι εκείνοι που το αποδέχθηκαν και το διατυμπάνισαν, ώστε να μη μείνει ουδείς απληροφόρητος.
Η λογική είναι πολύτιμο δώρο του Θεού στον άνθρωπο, καθώς αποτελεί προϋπόθεση της ελευθερίας του, που είναι το πολυτιμότατο. Προς τη λογική και την ελευθερία είναι άρρηκτα συνδεμένη η ευθύνη για τις πράξεις μας και τις παραλείψεις μας. Ο άνθρωπος δεν είναι υποχείριο του ενστίκτου. Μπορεί βέβαια να υποδουλωθεί σ’ αυτό απεμπολώντας την ελευθερία του όχι βέβαια καθοδηγούμενος από τη λογική.
Σημαντικός παράγων της ανθρώπινης προσωπικότητας είναι και το συναίσθημα, το οποίο στις δυτικές κοινωνίες έχει καταπιεστεί, καθώς ο υπερβολικός συναισθηματισμός θεωρήθηκε ανορθολογικός. Γι’ αυτό και στη λογική πολλές φορές αποδίδεται ο χαρακτηρισμός ψυχρή!
Οι εξελίξεις στις κοινωνίες δεν δικαίωσαν εκείνους, που έσπευσαν να προβλέψουν ή προφητεύσουν με βάση τον επιστημονικό ή τον κοινωνικό μεσσιανισμό. Ούτε οι άνθρωποι απαλλάχθηκαν από τις σωματικές ασθένειες ούτε όλοι χόρτασαν ψωμί, παρά το εκπληκτικό πλήθος των μέσων, που η πρόοδος της επιστημονικής έρευνας έθεσε στη διάθεσή του. Ούτε ιδανικές κοινωνίες σχηματίστηκαν, προκειμένου να υπάρξει συναδέλφωση των λαών και να επικρατήσει ειρήνη και κοινωνική δικαιοσύνη διεθνώς. Βέβαια την τραγωδία εκ των μεγάλων πολέμων του 20ου αιώνα έσπευσαν κάποιοι να αποδώσουν στις δύο θεωρούμενες κύριες αιτίες διχασμού των ανθρώπων, τις θρησκευτικές πίστεις και τα έθνη. Αν όμως εμβαθύνουμε στην αναζήτηση των αιτίων των πολέμων διαχρονικά, θα διαπιστώσουμε ότι πρώτιστο είναι η απληστία και διάθεση κυριαρχίας ασυνέτων ηγεμόνων, οι οποίοι σέρνουν τους λαούς σε περιπέτειες επικαλούμενοι θρησκευτικούς ή εθνικούς σκοπούς. Ισχυρή απόδειξη αυτού είναι η σύμπηξη πλήθους ανιέρων συμμαχιών μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων κατά άλλων χριστιανών και μουσουλμάνων, κατά την περίοδο των σταυροφοριών αλλά και άλλων, μεταγενέστερα.
Η απληστία και η δίψα κυριαρχίας δεν υπαγορεύονται από τη λογική, αλλά από το συναίσθημα. Ο ορθολογισμός καθίσταται ανίσχυρο όπλο μπροστά στην εγωπάθεια, η οποία καλλιεργήθηκε στο έπακρο στις δυτικές κοινωνίες. Μάλιστα δεν στερείται είδους λογικής ο συλλογισμός: «Γιατί να μην απολαύσω; Γιατί να μην κυριαρχήσω; Γιατί να μην υπερέχω έναντι των συνανθρώπων μου;». Είναι προφανέστατο ότι δεν υπάρχει ένα αλλά πολλά είδη λογικής. Γι’ αυτό και αυτή διδασκόταν ως εισαγωγικό στη φιλοσοφία μάθημα. Και φιλοσοφικές σχολές υπήρξαν πολλές στο διάβα της ιστορίας. Διαλέγει ο άνθρωπος και ακολουθεί εκείνη τη λογική, που δικαιώνει τη συναισθηματική του ασθένεια. Έτσι καταλήξαμε, κατά το τέλος του εικοστού αιώνα να εμφανισθεί και η φιλοσοφία του παραλόγου, που διατείνεται ότι οι ενέργειες του ανθρώπου χαρακτηρίζονται από παραλογισμό. Και η σχολή αυτή αναπτύχθηκε στους κόλπους των δυτικών κοινωνιών, μετά από ανάλυση των συμβάντων που προηγήθηκαν σ’ αυτές. Είναι τραγικό το σφάλμα των οπαδών αυτής της φιλοσοφικής ανάλυσης του ανθρώπου. Ο άνθρωπος δεν είναι παράλογος είναι εμπαθής. Ενεργεί υπό την επήρεια των παθών, τα οποία των τυφλώνουν και των ωθούν σε ενέργειες παραλογισμού. Μάλιστα ο Ντοστογιέφσκι τόνισε ότι «χωρίς Θεό όλα επιτρέπονται». Ας μη λησμονούμε ότι με την απώθηση του Θεού από το ιστορικό προσκήνιο, αρχικά, και τη διακήρυξη του θανάτου του Θεού, που ακολούθησε, ο άνθρωπος έχει την ψευδαίσθηση ότι έγινε ο κυρίαρχος της ιστορίας και διαμορφώνει κατά βούληση τις εξελίξεις. Κατά βούληση ναι. Και κατά λογική;
Ο Αλμπέρ Καμύ, κορυφαίος Ευρωπαίος στοχαστής του 20ου αιώνα δίνει θαυμάσια ερμηνεία των συμβάντων αναλύοντας τις φρικαλεότητες των ναζιστών: «Όταν ο Άγγλος δημόσιος κατήγορος (σ.σ. στη δίκη της Νυρεμβέργης) παρατηρεί ότι από τό Μάιν Κάμπφ (τό ιδεολογικό κείμενο του Χίτλερ) ο δρόμος οδηγούσε ολόισια στους θαλάμους αερίων του Μαϊντάνεκ, θίγει το ουσιαστικό θέμα της δίκης, δηλαδή την ιστορική ευθύνη του δυτικού μηδενισμού, πού όμως ήταν το μόνο πού δεν συζητήθηκε στη Νυρεμβέργη για ευνόητους λόγους. Δεν μπορείς να διεξάγεις μια δίκη διακηρύσσοντας τη γενική ενοχή ενός πολιτισμού. Δίκασαν μόνο τις πιο κραυγαλέες στην επιφάνεια του πλανήτη πράξεις».
Και οι κραυγαλέες πράξεις επαναλαμβάνονται ατιμώρητες. Μπορεί να επικράτησε, μετά τη λήξη του Β΄ μεγάλου πολέμου, περίοδος, κατά την οποία γνώρισε ο πλανήτης κάποιους συνετούς πολιτικούς, οι οποίοι είχαν πλήρη την επίγνωση των συνεπειών από τη χρήση των νέων όπλων, που είχαν πλέον στη διάθεσή τους τα ισχυρά κράτη, όμως, με την πάροδο του χρόνου αυτούς διαδέχθηκαν άλλοι κατά πολύ κατώτεροι των περιστάσεων, ώστε σήμερα ο πλανήτης να χαρακτηρίζεται από πτωχεία ηγετών. Σήμερα δεν κυβερνούν αυτοί, αλλά το παρασκήνιο του πανίσχυρου διεθνούς κεφαλαίου. Το κεφάλαιο ελέγχει πέρα από το τραπεζικό σύστημα, και μέσω αυτού τις κυβερνήσεις, και τις βιομηχανίες κατασκευής οπλικών συστημάτων. Και ο κατασκευαστής θέλει να πουλά, γι’ αυτό και προκαλεί συρράξεις, ώστε να εμφανιστούν αγοραστές.
Σε αντίθεση προς τις συρράξεις του παρελθόντος, στις οποίες σε αντιπαράθεση ήρθαν δυνάμεις, των οποίων τα ωμά συμφέροντα για κυριαρχία στη διεθνή σκηνή συγκρούονταν, τώρα εμφανίζεται άλλου είδους κίνδυνος. Δεν είναι μόνο η σύγκρουση συμφερόντων αλλά και σύγκρουση πολιτισμών. Στο στόχαστρο είναι τόσο η Ορθοδοξία, που φαίνεται να εκπροσωπείται στη διεθνή σκηνή από τη Ρωσία, ως πολυάριθμη χώρα, όσο και το ισλάμ. Ο δυτικός κόσμος, στον οποίο ανήκει ως υποτελής η χώρα μας, έχοντας επιτύχει σε μεγάλο βαθμό να επιβάλει στους πολίτες τον πρακτικό υλισμό και τον κοσμοπολίτικο διεθνισμό αυτοπροβάλλεται ως υπερασπιστής των πανανθρώπινων ιδανικών, τα οποία έχει καταπατήσει, στο παρελθόν, και εξακολουθεί να καταπατά ασύστολα.
Η παράταση του πολέμου στην Ουκρανία έχει ως σκοπό, πέρα από τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας από δυτικές επιχειρήσεις και την αποδυνάμωση τόσο της Ορθοδοξίας στη χώρα, όσο και την οικονομική εξασθένηση της Ρωσίας, η οποία, ως εισβολέας, έχει απωλέσει το ηθικό πλεονέκτημα, καθώς έχουν λησμονηθεί τα προηγηθέντα της εισβολής. Δυστυχώς στη χώρα μας, που έλαβε εντολή να συντηρήσει τον πόλεμο, δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ή αδιαφορούμε για το ότι αυτός έχει και θρησκευτική διάσταση.
Όσο για το ισλάμ ήδη από την καταστροφή των διδύμων πύργων έχει ενοχοποιηθεί ως σύνολο εν δυνάμει τρομοκρατών, οι οποίοι απειλούν τις χώρες, στις οποίες γίνονται σεβαστά η ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κάνουν πως αγνοούν οι πρώην αποικιοκράτες ποια ήταν η συμπεριφορά τους έναντι των κατακτημένων λαών. Ο Αλγερινός που διακηρύσσει ότι ονειρεύεται την κατάκτηση της Γαλλίας ωθείται από θρησκευτικό φανατισμό πρωτίστως ή από διάθεση εκδίκησης, για τα όσα υπέφεραν οι πρόγονοί του; Οι Παλαιστίνιοι μισούν λόγω θρησκευτικού φανατισμού τους Ισραηλινούς ή προβάλλουν αντίσταση στο εμφανές σχέδιο εξόντωσης ή απομάκρυνσής τους από τα πατρογονικά εδάφη;
Πάντως οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις φαίνεται να υποτιμούν τον κίνδυνο του ισλάμ λόγω υπεροπλίας. Τον προβάλλουν υπέρμετρα όμως οι «εθναμύντορες», που αυξάνουν σε αριθμό με την πάροδο του χρόνου λόγω της ογκούμενης ανασφάλειας των πολιτών. Αποφεύγουν όμως αυτοί να ερμηνεύσουν την απειλή και να αποδεχθούν ότι η ευθύνη βαρύνει τα ισχυρά δυτικά κράτη που εμμένουν σε πολιτική αλαζονείας και απληστίας.
Άραγε θα αποτραπεί ένας γενικευμένος πόλεμος ή για μία ακόμη φορά ο πλανήτης θα υποστεί συμφορά, για την οποία θα επιρριφθεί η ευθύνη στον θρησκευτικό φανατισμό και στην έξαρση του εθνικισμού;
«Μακρυγιαννης»
«Ο επαναστατημένος άνθρωπος» τονίζει ότι «το μέλλον είναι η μόνη υπερβεβαιότητα των ανθρώπων χωρίς Θεό»! Προβάλλει μάλιστα ως αιτία του πολεμικού ολέθρου τον δυτικό μηδενισμό, την πλέον ακραία μορφή του οποίου πρέσβευαν οι οπαδοί του ναζισμού (και όχι μόνος ο «παράφρων» Χίτλερ). Αλλά και οι «νικητές» από το πνεύμα του μηδενισμού εμφορούνταν, απλά δεν είχαν υπερβεί τα «εσκαμμένα». Απόδειξη ότι αμέσως άρχισε ο αποκληθείς «ψυχρός» πόλεμος, ο οποίος επί δεκαετίες έκανε τους λαούς να παρακολουθούν με σφιγμένη την καρδιά τις διεθνείς εξελίξεις.
«Όταν ο Άγγλος δημόσιος κατήγορος (σ.σ. στη δίκη της Νυρεμβέγης) παρατηρεί ότι από τό Μάιν Κάμπφ (τό ιδεολογικό κείμενο του Χίτλερ) ο δρόμος οδηγούσε ολόισια στούς θαλάμους αερίων του Μαϊντάνεκ, θίγει το ουσιαστικό θέμα της δίκης, δηλαδή την ιστορική ευθύνη του δυτικού μηδενισμού, πού όμως ήταν το μόνο πού δεν συζητήθηκε στη Νυρεμβέργη για ευνόητους λόγους. Δεν μπορείς να διεξάγεις μια δίκη διακηρύσσοντας τη γενική ενοχή ενός πολιτισμού. Δίκασαν μόνο τις πιο κραυγαλέες στην επιφάνεια του πλανήτη πράξεις».
Και οι κραυγαλέες πράξεις επαναλαμβάνονται ατιμώρητες.
