Η Περιφερειακή Στρατηγική: Κλειδί για τη Βιώσιμη Εθνική Ανάπτυξη και την Αναζωογόνηση της Ελληνικής Υπαίθρου

Ενώ τα αναπτυξιακά επιτεύγματα της χώρας κατά την τελευταία πενταετία δε μπορούν να αμφισβητηθούν, τα στοιχεία δείχνουν περιορισμένη συμμετοχή των παραγωγικών δραστηριοτήτων στο αυξανόμενο εθνικό προϊόν και γεωγραφική ανισορροπία στην κατανομή του στην επικράτεια.

Σε μία οικονομία που μπούσουλά της έχει τις υπηρεσίες και ιδίως τις τουριστικές, είναι λογικό η ανάπτυξη να εμφανίζει διαφορετικές ταχύτητες ανάμεσα στις παράκτιες και τις ηπειρωτικές περιοχές. Το γεγονός αυτό είναι αισθητό ακόμα και σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Έβρος: την ώρα που το θαλάσσιο μέτωπο γνωρίζει αξιοσημείωτη άνθιση, το βόρειο τμήμα του βιώνει συνθήκες οικονομικής και δημογραφικής συρρίκνωσης. Το ίδιο γεγονός καταγράφεται σε ολόκληρη τη Μακεδονία και τη Θράκη, αλλά και στην υπόλοιπη χώρα.

Συνεπακόλουθα, η διαφορά στην αναπτυξιακή δυναμική αντανακλάται και στις μετακινήσεις των πληθυσμών, ιδίως των μικρότερων ηλικιών. Το ενεργό δυναμικό κατευθύνεται στους τουριστικούς προορισμούς και στα μεγάλα αστικά κέντρα, κυρίως στην Αθήνα. Εκεί αμείβεται καλύτερα και βλέπει προοπτικές εξέλιξης.

Η αστυφιλία δεν είναι, βεβαίως, καινούργιο φαινόμενο, όμως η υπερσυγκέντρωση δραστηριοτήτων προκαλεί σημαντικά προβλήματα και κινδύνους. Η ελληνική ύπαιθρος αδειάζει και η πρωτεύουσα διογκώνεται. Κι όσο συμβαίνει αυτό, τόσο περισσότερα δίκτυα, κοινωνικές δομές, κρατικές υπηρεσίες, συγκοινωνιακά μέσα και τελικά ανθρώπινο δυναμικό για τη στελέχωσή τους, απαιτούνται για την κάλυψη των αναγκών του αδηφάγου κέντρου.

Κι αφού ο μισός πληθυσμός της χώρας μένει στην Αθήνα, γύρω του δημιουργούνται αθλητικές υποδομές, εκθεσιακά κέντρα, ψυχαγωγικές δραστηριότητες, και φυσικά το μεγαλύτερο μέρος της βιομηχανικής και μεταποιητικής παραγωγής, ώστε να βρίσκει εργατικό δυναμικό, να έχει πρόσβαση στα μεταφορικά μέσα και να είναι κοντά στο ευρύ καταναλωτικό κοινό.

Η υπερτροφία της πρωτεύουσας αυτονόητα οδηγεί στην ατροφία της ελληνικής επαρχίας. Και κάπου εκεί, οι αμείλικτοι κανόνες της οικονομικότητας και βιωσιμότητας, έρχονται να συντηρήσουν τον φαύλο κύκλο του υπερσιτισμού της πρώτης έναντι του υποσιτισμού της δεύτερης. Να ενώσουμε νοσοκομεία γιατί δεν πάνε γιατροί, να κλείσουμε σχολεία γιατί δεν έχουν αρκετούς μαθητές, να συγχωνεύσουμε υπηρεσίες για εξοικονόμηση πόρων, να μην συντηρήσουμε έναν δρόμο γιατί …ποιος θα περάσει από εκεί;

Τελικά, όμως, η ανισομερής ανάπτυξη δεν έχει επαχθή αποτελέσματα μόνο για την ελληνική περιφέρεια αλλά και για το ίδιο το κέντρο. Η μεγάλη ζήτηση (που ενισχύεται από την αύξηση του τουρισμού) εκτοξεύει το κόστος διαβίωσης εκεί, ενώ ο υπερπληθυσμός δυσχεραίνει τις μετακινήσεις, τη βελτίωση των υπηρεσιών υγείας, την αστυνόμευση και αυξάνει γεωμετρικά την επικινδυνότητα στα ζητήματα πολιτικής προστασίας. Κι ας μην υποθέσει κάποιος ότι δημιουργούνται, έστω, οικονομίες κλίμακας. Το αντίθετο, οι απαιτούμενες αποκαταστάσεις, δράσεις και παρεμβάσεις αποδεικνύονται στην πράξη και κοστοβόρες και αναποτελεσματικές.

Όποιο μέρος της Βόρειας Ελλάδας κι αν επισκέφθηκα ως Υφυπουργός Εσωτερικών με αρμοδιότητα τη Μακεδονία και τη Θράκη, τα ίδια παράπονα συνάντησα: ελλείψεις ή καθυστερήσεις σε έργα υποδομών, απουσία σημαντικών επενδύσεων που θα δημιουργήσουν καινούργιες και καλές θέσεις εργασίας, φυγή νέων ανθρώπων για λόγους επαγγελματικής αποκατάστασης και εξέλιξης. Κι όλα αυτά, παρότι έχουν εκπονηθεί περιφερειακά σχέδια με ουσιαστικές παρεμβάσεις για την κάθε περιοχή, τα οποία όμως αντιμετωπίζονται με σκεπτικισμό από τις τοπικές κοινωνίες, λόγω των καθυστερήσεων που εμφανίζουν στην υλοποίησή τους.

Τα προβλήματα είναι ακόμα πιο αισθητά στις απομακρυσμένες ορεινές περιοχές, όπου οι κάτοικοι επιβαρύνονται με αυξημένα κόστη μετακίνησης και θέρμανσης και ιδιαίτερα στις μεθοριακές ζώνες, όπου οι μικρές επιχειρήσεις πλήττονται από τον αθέμιτο ανταγωνισμό των φθηνότερων αγορών των όμορων κρατών. Δεν είναι, συνεπώς, αναίτιο το αίσθημα απόστασης από το κέντρο, που νιώθουν οι πολίτες της Βόρειας Ελλάδας.

Η ψαλίδα ανάμεσα στο κέντρο και στην περιφέρεια ανοίγει, με επιβαρυντικές συνέπειες σε ζωτικούς αναπτυξιακούς, οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες. Το στεγαστικό, το δημογραφικό, η υπογεννητικότητα, η γήρανση του πληθυσμού, η συρρίκνωση του πρωτογενούς τομέα, η δυσχέρεια στη στελέχωση των υπηρεσιών, το κόστος διαβίωσης, ακόμα και η εγκληματικότητα, μπορούν να βρουν απαντήσεις μέσα από την ενίσχυση της περιφέρειας.

Γι΄ αυτό είναι ταυτόχρονα ανάγκη κι ευκαιρία, η αναπτυξιακή δυναμική που εμφανίζει η χώρα να στραφεί στην ελληνική ύπαιθρο.

Εκεί να δημιουργηθούν οι νέες δομές και υπηρεσίες (ακόμα και κυβερνητικές), αφού τα ψηφιακά εργαλεία επιτρέπουν πλέον την απομακρυσμένη συνεργασία.

Εκεί να δοθούν κίνητρα για την εγκατάσταση νέων ζευγαριών, αφού το κόστος στέγασης είναι κατά τεκμήριο μικρότερο.

Εκεί να κατευθυνθούν οι νέες παραγωγικές επενδύσεις, αφού υπάρχει διαθέσιμη γη.

Απαιτείται η υλοποίηση μίας Περιφερειακής Στρατηγικής, που θα περιλαμβάνει παρεμβάσεις για την τρίτεκνη, την πολύτεκνη και την αγρότισσα μάνα, για την παραμονή των νέων ανθρώπων, για την φροντιστηριακή ενίσχυση των μαθητών, για τη στήριξη πολύ μικρών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην περιφέρεια, ιδίως στη μεθοριακή ζώνη (πχ κάποιο consumption pass, για τους μόνιμους κατοίκους της, που θα καταναλώνεται αποκλειστικά σε επιχειρήσεις που βρίσκονται εντός ορισμένης χιλιομετρικής απόστασης από τα σύνορα).

Είναι, εξάλλου, δεδομένο ότι η περιφέρεια διψάει για υποδομές που θα βελτιώσουν το βιοτικό επίπεδο των πολιτών και θα την κάνουν πιο προσβάσιμη και φιλόξενη για τους επισκέπτες. Στην κατεύθυνση αυτή, η ψηφιακή πλατφόρμα, που παρουσίασε ο Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, στη Θεσσαλονίκη, όπου θα είναι αναρτημένα τα Περιφερειακά Σχέδια Ανάπτυξης, και στην οποία θα ελέγχεται η πρόοδος των έργων σε οποιοδήποτε στάδιο κι αν βρίσκονται, θα διαμορφώσει μία ατζέντα για την κάθε περιοχή και θα προσδώσει αξιοπιστία και διαφάνεια στην πορεία υλοποίησής τους.

Για να είναι διατηρήσιμη η ανάπτυξη στη χώρα, πρέπει να είναι ισόρροπη, σε κάθε περιοχή και για κάθε πολίτη. Η υπεύθυνη κυβέρνηση έχει τη μεγάλη ευθύνη να αποτρέψει την ερήμωση της ελληνικής περιφέρειας. Είναι ζήτημα του παρόντος και αποτελεί εθνικό διακύβευμα.