Η ΤΣΕΜΠΕΡΑ – ΚΕΦΑΛΟΔΕΣΜΟΣ – ΛΙΝΑ – ΤΣΙΠΑ. Συμβολισμός και κοινωνική σημασία

Δεν ήταν απλώς ένα κομμάτι υφάσματος· ήταν σήμα κατατεθέν της γυναίκας της υπαίθρου, της μάνας και της γιαγιάς που δούλευε, προσευχόταν και τραγουδούσε με την τσεμπέρα δεμένη σφιχτά στο κεφάλι της.

 «Τσεμπέρι: μαντήλι κεφαλής που δένεται πίσω στο λαιμό ή πάνω από το μέτωπο και το φορούν κυρίως γυναίκες της υπαίθρου.»

Το μαντήλι των μανάδων μας

Η τσεμπέρα αποτελούσε απαραίτητο κομμάτι της καθημερινής φορεσιάς.

Οι γυναίκες είχαν περισσότερες από μία — μία για τη δουλειά, μία για την εκκλησία, μία για τη γιορτή.

Η «γιορτινή» λεγόταν μπαρέζι και ήταν συνήθως καλύτερης ποιότητας, φορεμένη σε εκκλησιές, πανηγύρια και χαρές.

Η απλή τσεμπέρα ήταν βαμβακερή, τύπου γάζας, τετράγωνη — 80×80, 100×100 ή 120×120 εκ.

Τα χρώματα κυμαίνονταν από καφέ και σκούρο βυσσινί έως μαύρο, το οποίο φορούσαν οι χήρες.

Από τα 15-16 τους χρόνια, τα κορίτσια της Πίνδου άρχιζαν να φορούν τσεμπέρα — σύμβολο ενηλικίωσης και σεμνότητας.

Χρώματα, δεσίματα και παραλλαγές

Υπήρχαν και κίτρινες τσεμπέρες με στάχυα, φορεμένες την εποχή του θερισμού — σύμβολο καρποφορίας και τιμής στη γη.

Οι τρόποι δεσίματος ήταν πολλοί και περίτεχνοι: κάτω από το πηγούνι, πάνω από το μέτωπο ή πίσω στον σβέρκο.

Ένα χαρακτηριστικό δέσιμο λεγόταν «καγιούρι», κι έμενε παροιμιώδης η φράση:

 «Πού πας με το καγιούρι σου;»

Η τσεμπέρα δεν ήταν μόνο χρηστική· ήταν στολίδι, κομμάτι θηλυκής περηφάνειας και λαϊκής αισθητικής.

Εμπόριο και τέχνη

Οι τσεμπέρες αγοράζονταν στα πανηγύρια, στα εμπορικά παζάρια και από γυρολόγους.

Η ζήτηση μεγάλη, κι έτσι αναπτύχθηκαν βιοτεχνίες τσεμπερών σε όλη την Ελλάδα, με τοπικές παραλλαγές:

Αρκαδίας – κίτρινες με στάχυα

Αττικής (Μενιδιάτικες) – με λουλούδια

Ευβοίας (Κύμης & Λίμνης) – με παραστάσεις

Ηπείρου & Χειμάρας – λεπτές, μαύρες

Καλύμνου & Κάσου – μαύρο φόντο με τριαντάφυλλα

Κάθε τόπος και η δική του τσεμπέρα, η δική του ιστορία.

Συμβολισμός και κοινωνική σημασία

Η τσεμπέρα ήταν κανόνας ηθικής και κοινωνικής τάξης.

Ήταν αδιανόητο να κυκλοφορήσει γυναίκα χωρίς αυτή.

Ίσως υπόλειμμα της σκλαβιάς, ίσως επιβολή της κοινωνίας — σίγουρα όμως ένδειξη σεβασμού, σεμνότητας και θρησκευτικής πίστης.

Έγινε σύμβολο της ήσυχης δύναμης της γυναίκας των βουνών.

Η τσεμπέρα στα τραγούδια

Η τσεμπέρα τραγουδήθηκε πολύ:

 «Βλάχα μου με το τσεμπέρι,

τι φουρτούνες μ’ έχεις φέρει…»

 «Μια τσιγγάνα μαυρομάτα,

μ’ ένα κόκκινο τσεμπέρι

δέκα τούμπες μ’ έχει φέρει…»

Και ο Λευτέρης Παπαδόπουλος μάς συγκινεί με τους στίχους του:

> «Η μάνα μου φοράει τσεμπέρι,

σαν τις μανάδες τις παλιές.

Παίρνει την Παναγιά απ’ το χέρι

και τρέχουνε στις γειτονιές…»

Μια μυστική χρησιμότητα

Σε μία από τις γωνίες της, οι γυναίκες έδεναν κόμπο με λίγα κέρματα — «για ώρα ανάγκης».

Η τσεμπέρα ήταν και πορτοφόλι, αποθήκη ελπίδας και φροντίδας.

Κληρονομιά

Σήμερα, οι τσεμπέρες των μανάδων και των γιαγιάδων μας φυλάσσονται σε σεντούκια, μουσεία και ψυχές.

Οι πολιτιστικοί σύλλογοι, οι χοροί και τα πανηγύρια ξαναφέρνουν το μαντήλι της Πίνδου στο φως.

Γιατί η τσεμπέρα δεν είναι απλώς ύφασμα· είναι μνήμη, ταυτότητα και σεβασμός.

> Η τσεμπέρα είναι το πέπλο της αξιοπρέπειας.

Είναι η σιωπηλή φωνή της μάνας του βουνού.

Για όλες τις γυναίκες της Πίνδου που φόρεσαν την τσεμπέρα με περηφάνια και κράτησαν ζωντανή την παράδοση.

Υγ : Φωτογραφία από τον Βυθό Βόιου Κοζάνης από την προσωπική συλλογή του κυρίου Χάρη Χαρισίου η οποία θα ενσωματωθεί στο ψηφιακό άλμπουμ φωτογραφιών – λεύκωμα από φωτογραφίες του χωριού μας των τελευταίων 100 χρόνων.