Η ΤΥΡΙΣΣΑ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΕΛΙΜΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 395 μ.Χ. – ΑΛΛΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΙΜΕΙΑΣ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑ – ΑΛΛΙΒΙΣΙ – ΔΟΥΡΕΙΑ Σταύρου Π. Καπλάνογλου . Συγγραφέα- ιστορικού ερευνητή
Η ΤΥΡΙΣΣΑ ΠΡΟΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΕΛΙΜΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 395 μ.Χ. – ΑΛΛΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΙΜΕΙΑΣ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑ – ΑΛΛΙΒΙΣΙ – ΔΟΥΡΕΙΑ
Σταύρου Π. Καπλάνογλου . Συγγραφέα- ιστορικού ερευνητή
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Συνεχίζοντας την αναφορά σε πόλεις που συνυπήρχαν για κάποιο διάστημα με την Τύρισσα την πόλη που βρισκόταν στην θέση της Κοζάνης από τους προϊστορικούς χρόνους έως το 395 μ.Χ. που καταστράφηκε από τους Γότθους,
Θα αναφερθούμε σε 3ακομη πόλεις η μια είναι η γνωστή μας Καισαρεία ή Καισάρεια που βρισκόταν και βρίσκεται ακόμη νοτιά της πόλης της Κοζάνης και 2 πόλεις που τα ονόματα τους αναφερθήκαν σε αφιερώματα στην περιοχή της Λευκόπετρας Ημαθίας που χαρακτηρίζονται σαν πόλεις της Ελιμείωτιδος αλλά κανείς δεν ξέρει μέχρι σήμερα που ακριβώς βρισκόταν η μια λεγόταν Αλεβίσι και η άλλη Δουρεία .Τύρισσα Καισάρεια ,Αλεβίσι και Δουρεία κάποια στιγμή συνυπήρχαν στην Ελίμεια .
ΚΑΙΣΑΡΕΙΑ
Η Καισάρεια βρίσκεται δυτικά της τεχνητής λίμνης Πολυφύτου και νοτιοανατολικά της πόλης της Κοζάνης σε απόσταση 18 χλμ. Το χωριό είναι κτισμένο πάνω σε μικρό επικλινή λόφο και πολιτισμικά ανήκει στα χωριά της περιοχής του πρώην δήμου της Ελιμειας
Νότια και σε απόσταση 3 χλμ. βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος “Παλιόκαστρο” όπου έχουν βρεθεί αρχαιολογικές θέσεις και οικιστικά σύνολα που χρονολογούνται από την Προϊστορική, Αρχαιοελληνική και Ρωμαϊκή περίοδο[4]. Πολλά από τα ευρήματα εκτίθενται στην αρχαιολογική συλλογή Καισάρειας του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κοζάνης και στο Βυζαντινό Μουσείο Κοζάνης
Στα υστερορωμαϊκά χρόνια, η Αιανή, πιθανώς, λόγω των βαρβαρικών επιδρομών και καταστροφών, μεταβλήθηκε σε απλή κώμη.
Δεν είναι ξεκάθαρο ποτέ έχει ιδρυθεί η πόλη της Καισάρεια (Καισαρείας )
Πολλοί θεωρούν ότι ιδρύθηκε επί Διοκλητιανούστο κοντινό «Παλαιόκαστρο»,σε απόσταση μόλις τεσσάρων χιλιομέτρων από την Αιανή, με αποτέλεσμα η υποβάθμιση της να οριστικοποιηθεί.
Ο Διοκλητιανός ήταν αυτοκράτωρ των Ρωμαίων από το 284 έως το 305 μ. Χ.
Η πόλη της Καισαρειάς, στα ρωμαϊκά χρόνια, πια θεωρήθηκε, ως πιο κατάλληλη έδρα του διοικητικού κέντρου του “κοινού” των Ελιμειωτών και μεταφέρθηκε εκεί.
Κατά τον 4ο – 5ο μ.Χ. αιώνα με την εισβολή βαρβαρικών λαών στην περιοχή της Ελίμειας των Ούνων και των Γότθων του Αλάριχου (395 μ.Χ.) καταστρέφεται το κάστρο της Καισάρειας
Η Επισκοπή της Καισάρειας
Από όσα γνωρίζουμε λειτούργησε η πρώτη Επισκοπή Καισαρείας με έδρα την Καισάρεια. Στους καταλόγους Μητροπόλεων και Επισκοπών που παραθέτει ο Γεράσιμος Κονιδάρης «Εκκλησιαστική Ιστορία της Ελλάδος» (τόμος Α. σελ. 513 – 515) η Επισκοπή Καισαρείας υπαγόμενη στη Μητρόπολη Λαρίσης κατά τον Ε . αιώνα (431 – 551) ως Επίσκοπος Καισαρείας καταλαμβάνοντας την 8η θέση μεταξύ των Επισκόπων της Μητροπόλεως. Αποκαλύφθηκε πριν από χρόνια στην περιοχή της Καισάρειας, μια επιτύμβια μαρμάρινη πλάκα φέρει ένα ημικατεστραμμένο επίγραμμα «…προεδρεύων της Εκκλησίας των Καισάρων της πόλης της Μακεδονίας είναι αυτός ο άνθρωπος, ο πιο διάσημος των επισκοπικών χρόνων σε ένα μήνα ένα από ο βίος του εκδόθηκε μήνας Ιανουάριος ΚΓ Ινδίκτωνος ΙΑ προς Θεού ενδημεί…» Το επίγραμμα δεν έχει ακριβή χρονολογία, αλλά από τον τύπο της γραφής και τα άλλα στοιχεία οι ειδικοί το τοποθετούν στην περίοδο του 5ου αι. Ως εκ τούτου, κατά τον 5ο και 6ο αιώνα έδρευε στην Επισκοπή Καισαρείας, η οποία πιθανότατα ιδρύθηκε και υπήρχε ίσως από τον 4ο αιώνα αφού σταμάτησαν οι διωγμοί και επιχειρήθηκε η οργάνωση της Εκκλησίας.
Η πόλη αναφέρεται από τον Ιεροκλής ως έδρα επισκοπής και λίγο αργότερα από τον Προκόπιο ανάμεσα στις πόλεις των οποίων τα τείχη επισκεύασε ο Ιουστινιανός χάρη σε 2 επιγραφές που μνημονεύουν το όνομα της και 2 επισκόπους η πόλη ταυτίζεται με το <<Παλιόκαστρο >>
Ο Κεραμόπουλλος απέδειξε ότι η Καισάρεια υπήρχε τόσο στην Ρωμαϊκή όσο και στην Βυζαντινή εποχή πιστεύοντας συγχρόνως ότι η Αιανή και η Καισάρεια συνταυτίζονται και ότι η Αιαντίς καταστράφηκε για κάποιο λόγο και ξανακτίστηκε μετονομαζόμενη σαν Καισαρεία κάτι που συνέβη και σε άλλες Μακεδονικές πόλεις,το την τελευταία θεωρεία του Κεραμόπουλλου ο Δ. Σαμσάρης που έγραψε το βιβλίο … την απορρίπτει γράφοντας αν κάτι τέτοιο συνέβαινε το όνομα της Αιανης θα ειχε χαθεί και δεν θα είχε διασωθεί νε την νεότερη παραλλαγή Κάλλιανη = Καλή Αιανή επίσης επισημαίνει ότι υπάρχουν ευρήματα της
Βυζαντινής εποχής στην Μεγάλη Ράχη της Αιανή, ενώ στο Παλιόκαστρο της Καισαρείας υπάρχουν ευρήματα που ανάγονται στην προ του Διοκλητιανός εποχή. και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι απλώς μεταφέρθηκε το αστικό κέντρο από τη την Αιαντίς στην Καισάρεια ,΄Αινη συνέχισε να υπάρχει και επί Βυζαντίου και δεν είναι απίθανο ορισμένα αρχαιολογικά ευρήματα να μεταφέρθηκαν από την μια πόλη στην άλλη γιατί η απόσταση είναι μικρή μεταξύ τους 4 χλμ
Η Καισάρεια που θα πρέπει να κληρονόμησε όλη την επικράτεια της Αιανής βρισκόταν σε γεωγραφική με περισσότερα στρατηγικά πλεονεκτήματα για την νέα κατάσταση που δημιουργήσανε η βαρβαρικές επιδρομές και αητό γιατί έλεγχε μια σπουδαία διάβαση του Αλιάκμονα ποταμοί προς την Θεσσαλία
– Παλιόκαστρο Καισάρεια Στα νότια του σημερινού οικισμού και σε απόσταση 3 χλμ. περίπου βρίσκεται πάνω σε λόφο το κάστρο του σημερινού χωριού.
Η πόλη ήταν κτισμένη σε απόσταση 1χλμ από την σημερινή Καισάρεια στο λόφο Παλιόκαστρο που επίπεδη κορυφή έχει έκταση 100 στρεμμάτων
Από τα νότιο και τα βόρεια περνούσαν 2 ρέματα που κάνουν τις πλαγιές απότομες και απρόσιτες
Απρόσιτη ήταν και η ανατολική πλευρά από την οποία θα κυλούσε στην αρχαιότητα το νερό Μόνο η δυτική πλευρά ήταν εύκολα προσβάσιμη. Ένα ισχυρό τείχος που κτίσθηκε συμπλήρωσε την φυσική προστασία.
Ήταν κτισμένο από πλίνθους πάνω σε πυρολίθινα θεμέλια Στον περίβολο του τείχους υπήρχαν κατά διαστήματα πύργοι,και πύλες Φυσικά η η δυτική πλευρά που ήταν ευκολότερα προσβάσιμη είχε ενισχυθεί .
Στο εσωτερικό του κάστρου βρέθηκαν, ερείπια οικοδομών,ψηφιδωτά δάπεδα, ρωμαϊκά λουτρά, σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης, πολλά μνημεία και ευρήματα (μαρμάρινα γλυπτά, αγάλματα, επιγραφές, αγάλματα, σπασμένα ανάγλυφα, μαρμάρινες κολώνες κλπ.).
ΑΛΛΙΒΙΣΙ – ΑΛΕΒΕΣΙ
Αναφέρεται σαν πόλη της Ελιμείας στην Ρωμαϊκή Ιστορία του Δ, Σαμσάρη
Ήταν κώμη της Ελιμειώτιδος το όνομα βρέθηκε σε δυο απελευθερωτικές πράξεις των ύστερων Ρωμαϊκών χρόνων στην Λευκόπετρα * στο ιερό της Κυβέλης
Η πόλη αυτή από κάποιους θεωρήθηκε ότι ανήκει στην μυθική Λεβαία ,υποθέτουν το όνομα Αλεβέσι είναι η άλλη μορφή του ονόματος της Λεβα[ιης.
Οι επιγραφές προσδιορίζουν την καταγωγή των κατοίκων που έκαναν τις αφιερώσεις γράφουν { εν Αλαιβέοις & εν Αλεβί̣ᾳί̣ }
1. << Φλαύιος Ευτράπο̣ς Μητρ ο̣ ὶ Θεών ὶ Αυτόχθονι χαρίζομε τὰ υΕχει χρονολογηθειπάρχοντά μοι πάντ̣α τ τ̣ α γ̣ρ̣γ̣ α̣ρ̣ φα̣ όμενα] οντα εν Αλαιβέοις >>
Ε χει χρονολογηθεί 171-172 μ. Χ.
2 . << Έθηκα εις το ιερόν εγώ Αυρήλιος Ρουφος κατοικών εν Αλεβί̣ᾳί̣ κώμῃ της Ελημίας, >>
Έχει χρονολογηθεί 252-253 μ. Χ.
ΔΟΥΡΕΙΑ
Επίσης η Δουρεία αναφέρεται από τον Δ, Σαμσάρη σαν Κώμη της Ελιμειωτιδος που το ονοματης αναφέρεται σε απελευθερωτική πράξη του 214-215 μ. Χ.
Υπάρχουν στο ίδιο ιερό ,ο αρχικός ερευνητής των επιγραφών συσχετίζει τα ονόματαμε τις πόλεις Δούρα, Δουρίοπος Δευριοπος κλπ.
Η επιγραφή προσδιορίζει την καταγωγή των κατοίκων
Η επιγραφή γράφει : { Ελημιωτών κώμη Δουρέοις }
<< Αυρήλειος Λυσίμαχος και Αυρηλία Νικόπολις, οικούντες ρεγιώνι Ελημιωτών κώμῃ Δουρέοις >>
*ΛΕΥΚΟΠΕΤΡΑ ΗΜΑΘΙΑΣ
Στον νομό Ημαθίας και μόλις 12 χιλιόμετρα δυτικά από τον Πολύμυλο είναι η Λευκόπετρα.
Το 1965 ανασκάφηκε εκεί από τον αείμνηστο Γεώργιο Πέτσα ο ναός της μητέρας των θεών Κυβέλης. Ένας ναός διαστάσεων 14,7 x 9.25 μέτρα.
Από την ανασκαφή βρέθηκαν περισσότερα από 1.000 θραύσματα επιγραφών. Η μεγάλη πλειοψηφία των επιγραφών αφορούσαν την αφιερωματικές απελευθερώσεις σκλάβων.
Έχουν αναγνωσθεί μερικώς η εξ ολοκλήρου περίπου 200 επιγραφές. Από αυτές μόνο σε 15 μπορεί να διαβασθεί ο τόπος καταγωγής του πιστού που έκανε την αφιέρωση.
Επειδή όμως η πλειοψηφία των επιγραφών που βρεθήκαν προέρχονται από οικισμούς και περιοχές που βρίσκονται δυτικά της Λευκοπετρα που βρίσκεται στα σύνορά των Π.Ε Κοζάνης Ημαθίας εκτιμούν ότι ανήκουν στην Ελίμεια.
Στις επιγραφές της Λευκόπετρας είδαμε και μια η οποία κάνει αναφορά στην πόλη Ελημία την οποία αναφέραμε σε προηγούμενη δημοσίευσή μας ,
Η θέση μέχρι στιγμής αμφισβητείται και κατα τον Στ. Βυζάντιο δημιουργήθηκε από τον Βασιλιά των Τυρρηνών τον Έλυμο που κατοικούσε στην Τυρισσα
Η επιγραφή χρονολογήθηκε στο 244 μ. Χ. και γράφει
<< Αυρήλιος Κάσσανδρος Κασσάνδρου, Βιστύρριος οικών εν Ελημίᾳ >>
Υπάρχουν ακόμη 3 επιγραφές που προσδιορίζουν ως τόπο καταγωγής την Εορδαία
Οι υπόλοιπες είναι
3 από Βέροια
1 από Αιγαία
1 από Μίεζα
1 από Κύζικο
2 από Καννωνέα Ημαθίας
Από αυτά προκύπτει ότι κατά κύριο λόγω ήταν ένα ιερό που είχε απήχηση στην Ελημία
(Αλεβία ή Αλαιβαία , Δουρέα)
Και κατά δεύτερο λόγω στην Εορδαία και την πόλη της Βέροιας
