– Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι: αν η «υπόθεση» του Σωκράτη επηρέασε και πόσο, τη μετασωκρατική σκέψη. Η άποψή μου για το μεγάλο δάσκαλο, όπως τον χαρακτηρίζουν, είναι πως δεν εξέταζε πρώτα τα «γεγονότα», αλλά τους λόγους, τις «προτάσεις», που διατυπώνει κάποιος γι αυτά. Η μέθοδός του, ήταν ν΄αρχίζει με ό,τι φαινόταν ως η πιο ικανοποιητική «υπόθεση» ή αξίωμα, πάνω σ΄ένα δεδομένο θέμα και μετά να εξετάζει τα λογικά επακόλουθα.
Στο μέτρο που τα λογικά αυτά επακόλουθα αποδεικνύονταν αληθινά, η «υπόθεση» μπορούσε να θεωρηθεί ως προσωρινά επιβεβαιωμένη. Δεν ξέρω, όμως πόσο κατανοητός είμαι στην παρατήρηση – επισήμανση πως, κανείς δε θα΄πρεπε να συγχέει την έρευνα για τις λογικές συνέπειες της «υπόθεσης» με την απόδειξη της αλήθειας της. Το θέμα της αλήθειας μπορούσε να διευθετηθεί μόνο με την «αναγωγή» της αρχικής «υπόθεσης» σε κάποια άλλη έσχατη, αποδεκτή «υπόθεση», από την οποία να εξάγεται ως συνέπεια. Πάνω σ΄αυτό θα΄θελα τη γνώμη σας.
– Για μένα, φίλε, είναι κάτι παραπάνω από αυτονόητο ότι η «υπόθεση» του Σωκράτη επηρέασε τη μετέπειτα φιλοσοφική σκέψη, αφού και ότι άλλο γνωρίζουμε γι αυτόν, πέρα από την «υπόθεση», νομίζω πως οφείλεται στους μαθητές του και προπαντός στον Πλάτωνα. Μάλιστα θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει πως ο Πλάτων είναι ο πρώτος που καθιέρωσε τη φιλοσοφία ως ξεχωριστό αντικείμενο σκέψης και μελέτης, παίρνοντας απ΄το μεγάλο δάσκαλό του τα δύο στοιχεία, το επιχείρημα ως βασικό για την κατανόηση και τις αποσαφηνισμένες απόψεις σε μια ποικιλία ζητημάτων και θεμάτων. Αλλά κι όταν λέμε μετασωκρατική φιλοσοφία δεν εννοούμε μήπως τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη; Αυτοί δεν είναι οι δύο επόμενοι σταθμοί στην ιστορία της φιλοσοφίας μετά το Σωκράτη;
Οπότε η σωκρατική «υπόθεση» αποτελεί την κυρίαρχη διδασκαλία στην Ακαδημία του Πλάτωνα, το σημαντικότερο και το πιο ξακουστό «πανεπιστήμιο» της αρχαιότητας.
Να θυμίσω με την ευκαιρία, μόνο ένα περιστατικό που διασώζεται στη σύγχρονη βιβλιογραφία και θα καταλάβετε πολλά. Κάποια μέρα, εντελώς απερίσκεπτα, ένας μαθητής της Ακαδημίας ρώτησε τον Πλάτωνα σε τι μας χρησιμεύει η φιλοσοφία, κι εκείνος αντί άλλης απαντήσεως, του έβαλε ένα νόμισμα στο χέρι, ως αποζημίωση για τις σπουδές του και τον απομάκρυνε ως ακατάλληλο. Έτσι λειτουργούσε η Ακαδημία τότε, γι αυτό και είχε μαθητές σαν τον Αριστοτέλη.
Αν δεν κάνω λάθος ο Πλάτων είναι ένας από τους κορυφαίους σοφούς της ελληνικής αρχαιότητας ή μήπως όχι;
– Έτσι είναι και θεωρώ πως ο Πλάτων υπήρξε μεγάλος και για την άποψή του ότι ο φιλόσοφος πρέπει να επιδιώκει με ακλόνητη θέληση και συνεχή προσπάθεια την ανάταση, μέχρι να συλλάβει την πραγματική φύση των πραγμάτων.
Είναι ο πρώτος φιλόσοφος που είδε τη φιλοσοφία ως σύστημα ιδεών με τρία μάλιστα μέρη, τη Λογική, την Ηθική και τη Φυσική. Ζώντας δε, κοντά στον Σωκράτη είχε ενστερνιστεί πλήρως την άποψη πως οι σαφείς συστηματικές ιδέες σχετίζονται με την ανάγκη η κατανόηση να βασίζεται πάντα στο επιχείρημα, αλλά δεν μας αποκαλύπτει με ποιόν ακριβώς τρόπο. Για την επιρροή του από τον Σωκράτη κανείς δεν αντιλέγει, αφού είναι εμφανής και αποκαλυπτική στα έργα του, με τη μορφή των διαλόγων, στους οποίους ποτέ ο ίδιος δεν είναι ομιλητής και διαρκώς κρατάει κάποια απόσταση από τις θέσεις που εκτίθενται σ΄αυτούς. Δείχνει με σαφήνεια θα έλεγα πως δεν έχει σημασία μόνο η υπεράσπιση της ορθής άποψης, αλλά και η υποστήριξή της με τον ορθό τρόπο, δηλαδή την κατανόησή της στη βάση του έλλογου επιχειρήματος.
Αυτό κατά τη γνώμη μου, για να έρθουμε τώρα στο θέμα μας, είναι και το μεγαλείο της διδασκαλίας του Πλάτωνα που αναμφίβολα βασίζεται στη σωκρατική «υπόθεση», δηλαδή στο ό,τι ο αναγνώστης πρέπει να εξετάσει τις απόψεις που παρουσιάζονται και να δοκιμάσει ο ίδιος να ελέγξει κριτικά και να διαπιστώσει σε ποιο βαθμό είναι κατανοητές.
Ηλίας Μάρκου
