Το προκείμενο σημείωμα γράφεται επίκαιρα μεν, με τη σημερινή παρουσίαση, στη Χρυσαυγή-Βοίου ,του «Λεξιλογίου Χρυσαυγής» του αείμνηστου φίλου μου Νικόλαου Μπαζάκα: του και εγγύτατου φίλου-συγχωριανού μου, ενδιάθετα δε, ως συνεισφορά μου στην «μυστική» συμπαρουσίαση, του ούτως ή άλλως συν-τελούμενου,«φιλολογικού μνημοσύνου Του».
Και το πράττω τούτο παρά το ότι δεν έχω δει το έργο του στη,σημερινή, τελική του μορφή,αν και μου είχαν επιδειχθεί τα χειρόγραφα κείμενα του, προ 20ετίας και παρότρυνα το φίλο μου να τα δημοσιοποιήσει.Εν τούτοις, δεν το έπραττε, για λόγους που, εν πολλοίς, συνδέονται με αυτή τούτη την προσωπικότητά του: τα στοιχεία της τελειομανίας του και της εμμονικής προσέγγισης των λεπτομερειών, που ευθέως παραπέμπουν στην «ευγενή ταπεινότητα» ,που τον χαρακτήριζε.
Ό,τι γράφω εδώ ,συνεπώς, δεν είναι παρουσίαση αυτού τούτου του έργου του, αλλά τρέχουσες σκέψεις για τα συμπαρακείμενα και υποκείμενα διαλεκτικά και φιλοσοφικά θεμέλια του έργου του, που συγκροτούν και τις λεγόμενες βαθειές «αναφορικότητες» αυτού και όλων των ομοίων ή ανάλογων αυτού έργων.
Υπάρχει, όμως, και μια προσωπική «αφετηρία» με το εδώ κείμενο μου ,που χρήζει εξήγησης: είναι η πρώτη φορά που γράφω, δημόσια, για θέματα που ,κυρίως ,ανήκουν στο χώρο των θεωρητικών επιστημών και όχι των θετικών επιστημών, που είναι ο προνομιακός μου χώρος γραφής.Όμως, ως καθηγητής και PhD-Διδάκτωρ της Φιλοσοφίας-μου επιτρέπεται… η «εισπήδηση» σε άλλους κλάδους της φιλοσοφίας και της διανόησης.
Τα ενδεχόμενα διανοητικά «ρίσκα αυτής της αφετηρίας μου» είμαι βέβαιος θα εκπλήξουν ευχάριστα, σήμερα,το φίλο μου Νίκο, εκεί ψηλά που βρίσκεται αναπαυόμενος.
Η Γλώσσα ως φορέας νοημάτων
Το όλο αντικείμενο και σκοπός της γλώσσας είναι τα νοήματα.Και τούτο διότι οι ανάγκες της ανθρώπινης επικοινωνίας είναι τόσο ποικίλες και πολυσχιδείς που καθιστούν τη μελέτη των νοημάτων τη δυσκολότερη και αινιγματικότερη πλευρά της όποιας σοβαρής γλωσσικής μελέτης.
Παρατίθενται παρακάτω αποσπάσματα και σκέψεις τριών Φιλοσόφων της σύγχρονης αναλυτικής, αποδομητικής φιλοσοφικής σχολής, που σκέφθηκαν τη γλώσσα με το δικό τους τρόπο.
Wittgenstein:Ο κατ’εξοχή φιλόσοφος της γλώσσας
Ο Wittgenstein, εκπρόσωπος της αποδόμησης και αναλυτικής φιλοσοφίας, ήταν από τους πρώτους φιλόσοφους του 20ου αιώνα που έστρεψε τη σκέψη του από τη φιλοσοφία των μαθηματικών και της λογικής σ’αυτήν της γλώσσας, με τη Λογικό-Φιλοσοφική Πραγματεία του( Tractatus: Logico-Philosophicus, 1921).
Κεντρικό θέμα της Πραγματείας είναι η διάκριση ανάμεσα στο «λέγειν» και στο «δεικνύναι» και στα προβλήματα της φιλοσοφίας που πηγάζουν από την παρανόηση της λογικής της γλώσσας. Στο σημείο δε αυτό στηρίζεται και η δημοφιλής καταληκτική φράση της Πραγματείας: «για όσα δεν μπορεί να μιλά κανείς καλλίτερα να σωπαίνει».
Ο Wittgenstein,τελικά, περιγράφει τη χρήση της γλώσσας ως σύνολο γλωσσικών παιχνιδιών μέσα από τα οποία οι λέξεις που απαρτίζουν τη γλώσσα λειτουργούν και αποκτούν νόημα,συνδέοντας έτσι το νόημα της κάθε λέξης με τη χρήση της και όχι με την απεικονιστική προσέγγιση-σύνδεση του νοήματος της λέξης με την εικόνα του ονομαζόμενου από αυτήν αντικειμένου-αναθεωρώντας τον πρώιμο Wittgenstein στην Πραγματεία του.
Heidegger: Η γλώσσα ως συντονισμός με το αυθεντικό Είναι
Η γλώσσα είναι η πρωτογενής ποίηση, στο πλαίσιο της οποίας ένας λαός ομιλεί το αυθεντικό Είναι, μας λέει ο φιλοσοφικός «ογκόλιθος» του 20ου αιώνα, Martin Heidegger. Ενώ με τη μεγάλη ποίηση, προσθέτει ο ίδιος, ένας λαός εισέρχεται στην ιστορία και ξεκινά η ανάπλαση της γλώσσας του, όπως οι Έλληνες δημιούργησαν και βίωσαν αυτή την ποίηση μέσω του Ομήρου. Η γλώσσα φανερώθηκε στην ελληνική ύπαρξη τους ως μια εκκίνηση προς το Είναι, ως μια αποκαλύπτουσα διάταξη λόγου.
Η ριζοσπαστική φιλοσοφική ενόραση κατά τον ως άνω φιλόσοφο φθάνει στις ρίζες των λέξεων που αναδύουν ένα δεύτερο γλωσσικό σημάδι, σχεδόν ανυπολόγιστης σημασίας,αυτό της «εκσκαφής» του νοήματος από τις γλωσσικές ρίζες και την ιστορία των λέξεων.Και αυτή η ανάδυση, προσθέτει,στη μεστότερη της σημασία είναι «ανάδυση και βήμα προς το ξέφωτο»
Η ως άνω εκσκαφή νοήματος από την Ελληνική Γλώσσα θεωρείται και διείσδυση σε έναν επίλεκτο γλωσσικό τόπο υπό την έννοια ότι η Ελληνική γλώσσα, και μόνο αυτή, είναι εν ταυτώ και λόγος: το λεχθέν της είναι συνάμα, κατά ένα έξοχο τρόπο, αυτό που ονομάζεται από το λεχθέν.
Η γλώσσα είναι ο οίκος του αυθεντικού Είναι και της σκέψης, κατά το «μυστικό βασιλειά της σκέψης», Heidegger, και οι στοχαστές και ποιητές είναι οι φύλακες αυτού του οίκου.
Η δε μουσική της σκέψης είναι η φιλοσοφία ενώ η ποίηση αποτελεί τη μουσική του αυθεντικού Είναι.
Η Υπονοούμενη εξίσωση, κατά Heidegger, ανάμεσα στο ανθρώπινο ον και τη γλώσσα είναι καθοριστική και απόλυτα χαιντερινή στη σύλληψη της, όπως και το επιχείρημα της αρμονίας και συντονισμού της ψυχής που συλλαμβάνει και αντηχεί τις δονήσεις της α-ληθείας που εκπέμπει το «ερωτώμενο» Είναι με τη λήψη, και μόνο, ενός «αξιερώτητου» ερωτήματος, έστω και αν το τελευταίο στην ουσία του δεν είναι πρωτογενώς χαιντερινό ,αλλά είναι όσο αρχαίο όσο ο Πυθαγόρας και είναι θεμελιώδες και στον Πλάτωνα.
Ο Heidegger θεωρεί την α-λήθεια ως εκ-κάλυψη ή μη κρυπτότητα, που ακτινοβολεί μέσω εκείνου του οποίου η ύπαρξη είναι μια αλήθεια του Είναι. Και είναι το γνώρισμα και η φύση της σημαίνουσας αληθείας να παραμένει εν κρυπτώ, αν και ακτινοβολούσα εντός και μέσω αυτής της κρυπτότητας, παραφράζοντας το του Ηράκλειτου «κρύπτεσθαι φιλεί» η αλήθεια και η ουσία.
Κατά τον George Steiner, στοχαστή διεθνούς φήμης και θεωρητικό της λογοτεχνίας και της γλώσσας, δεν μπορεί να υπάρξει στις μέρες μας σχεδόν καμιά σφαίρα πνευματικής αναζήτησης και αντίληψης περί γλώσσας στην οποία η παρουσία Heidegger να μην είναι έκδηλη.Και περαιτέρω, η υπόθεση που διατυπώνεται συχνά, ότι ο Heidegger θα επισκιάσει τη σκέψη του 20ου αιώνα, όπως συνέβη με τον Nietzsche ως προς την ευαισθησία και συνείδηση στις αρχές του ίδιου αιώνα, δεν φαίνεται αβάσιμη.
Habermas: Γλώσσα και ορθολογική επικοινωνία.
Ο Jungen Habermas, συγγραφέας του «Φιλοσοφικός λόγος της νεωτερικότητας», γράφει: «Όλες οι πράξεις λόγου ενέχουν ένα τέλος-τον σκοπό της αμοιβαίας κατανόησης, και ότι τα ανθρώπινα όντα κατέχουν αυτήν την επικοινωνιακή ικανότητα να επιτυγχάνεται αυτού του είδους η κατανόηση» και ότι η ορθολογικότητα εντοπίζεται περισσότερο στις δομές της διαπροσωπικής γλωσσικής επικοινωνίας παρά σε δομές είτε του κόσμου είτε του γνωστικού αντικειμένου.
Στο μείζον έργο του, «Θεωρία της επικοινωνιακής δράσης»(1981), ο Habermas προτείνει την αναθεμελίωση της κριτικής κοινωνικής θεωρίας του στη βάση μιας πραγματολογικής και διαλογικής θεώρησης της γλώσσας, μέσω της σύζευξης κατανόησης και συνεννόησης: κάθε γνήσια κατανοητική προσοικείωση του κόσμου, άλλων ανθρώπων και του εαυτού μας επιβάλλεται να αναλυθεί ως αποτέλεσμα μιας διαδικασίας διαλογικής συνεννόησης.
Το θεωρητικό σύστημα του Habermas είναι αφιερωμένο στην αποκάλυψη της δυνατότητας του λόγου, της πολιτικής χειραφέτησης,και της λανθάνουσας ορθολογικής-κριτικής επικοινωνίας
στους σύγχρονους θεσμούς, αλλά και της ανθρώπινης ικανότητας να εκπληρώνει και να επιδιώκει ορθολογικά ενδιαφέροντα με έμφαση στην ορθολογικότητα της επικοινωνίας και στον εννοιολογικό ορθολογισμό.
*Ο Καθηγητής Dr Αντώνης Φ Ζιούδας, από τη Χρυσαυγή Βοίου και αριστούχος απόφοιτος και Σημαιοφόρος του Λυκείου Τσοτυλίου, είναι υψηλότατο στέλεχος μεγάλων Επενδυτικών Τραπεζών της WALL STREET και της Ευρώπης.
