Ιστορία της Κοζάνης. Το Μετόχι του Αγίου Δημητρίου και οι 3 προϋπάρχοντες οικισμοί της Κόσδιανης τον 11ο – 13 μ.Χ. αιώνα. (Του Αγίου Αθανασίου Τρίδενδρου, Σιώπατου)

Σταύρου Π. Καπλάνογλου. Συγγραφέα -ιστορικού ερευνητή.

Στην προηγούμενη δημοσίευση μας αναφερθήκαμε στους σκοτεινούς χρόνους της ιστορίας της πόλης της Κοζάνης που μεσολάβησαν από την καταστροφή της προϊστορικής πόλης που βρισκόταν στην θέση της που είχε το Πελασγικής προέλευσης όνομα << Τύρισσα >> ( κάτι αντίστοιχο με την προέλευση της γειτονικής Λάρισας ) και αφανίσθηκε από τον χάρτη από τους βάρβαρους Βησιγότθους το 395 μ.Χ. έως την επανεμφάνιση Νοτιοδυτικά της υπάρχουσας Κοζάνης που υπήρχε το 1912 τριών πολύ μικρών οικισμών στον 11ο και το τέλος του 13ου αιώνα και το μετόχι του Αγίου Δημητρίου .

Με την ονομασία Μετόχι αναφερόμαστε σε αγρόκτημα που ανήκει σε μοναστήρι (μετόχι μοναστηριού), μέσα στο οποίο βρίσκεται συνήθως μικρό παρεκκλήσιο και κατοικία για τους μοναχούς που καλλιεργούν το συγκεκριμένο αγρόκτημα.

Το «Μετόχιον», στην εκκλησιαστική ορολογία, αποτελεί παράρτημα της Μονής στην οποία ανήκει, ακόμα και αν διαμένουν μόνιμα σε αυτό αρκετοί μοναχοί.

Από το μετόχι σήμερα απέμεινε ο νέος ναός του Αγίου Δημητρίου ,και ενδεχόμενα το παρεκκλήσι του Αγίου Λάζαρου ( αν δεν ήταν αυτό το μικρο παρεκκλήσι ; ) και φυσικά ότι απέμεινε από την γη που βρισκόταν γύρω από αυτό ,τα δε κελιά που φιλοξενούσαν μοναχούς καθώς και επισκέπτες του περιοχής έχουν εξαφανισθεί .

Από 3 οικισμούς εκτός πόλεως απέμεινε μόνον το Σιώπατο εκτός της υπάρχουσας πόλης οι 2 άλλοι οικισμοί έχουν ενσωματωθεί .

* << Σκοτεινοί χρόνοι της Κοζάνης >>

<< Σκοτεινούς χρόνους της Κοζάνης >> αποκαλέσαμε το μεσοδιάστημα που μεσολάβησε στην ιστορία της Κοζάνης σε αντιπαραβολή τους αντίστοιχους χρόνους Ελληνικούς «Σκοτεινοί Αιώνες» που είναι το μεσοδιάστημα ανάμεσα στην κατάρρευση του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, γύρω στο 1200 π.Χ. και στην Ελληνική Αρχαϊκή Περίοδο, γύρω στο 800 π.Χ.

Οι «Σκοτεινοί Αιώνες» ή «Σκοτεινοί Χρόνοι» αρχίζουν με ένα καταστροφικό γεγονός: την κατάρρευση του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, όταν όλα τα σημαντικά μυκηναϊκά κέντρα εγκαταλείπονται, έχοντας υποστεί έναν συνδυασμό καταστροφών και ερήμωσης

Οι γνώσεις μας για τους ελληνικούς «Σκοτεινούς Αιώνες» βασίζονται κατά κύριο λόγο στην αρχαιολογική έρευνα και ενω στους Μυκηναϊκούς χρόνους υπάρχει γραφή η << Γραμμική Β >>. και δεν καταγράφεται η ιστορία γιατί χάθηκε .

Η χρονολόγηση των Ελληνικών Σκοτεινών Χρόνων δεν έχει κάποιο «σημείο αναφοράς», πράγμα που σημαίνει ότι, αφού χάθηκε η γραφή, δεν υπάρχει κάποιο ιστορικό γεγονός που να την συνδέει με την παγκόσμια χρονολόγηση. Κάποιοι μελετητές έχουν προτείνει μια χρονολόγηση μεταξύ 1200 και 800 π.Χ. για τους Ελληνικούς Σκοτεινούς Χρόνους. Άλλοι θεωρούν ότι αρχίζουν το 1200 π.Χ. και τελειώνουν το 776 π.Χ., ημερομηνία των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων .

Μια χρονολόγηση μεταξύ 1000 και 750 π.Χ. προτάθηκε, επίσης.

Όλες αυτές οι εκτιμήσεις είναι αποδεκτές από τους περισσότερους μελετητές σήμερα .

Η ανάκαμψη και η εμφάνιση νέων οικισμών που πληθαίνουν με το πέρασμα των χρονών αρχίζουν από το 800 π.Χ., συγχρόνως εκείνη την εποχή η Ελληνική γραφή χρησιμοποιείται για να καταγράφει ιστορικά γεγονότα ,

Ο Όμηρος με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια καταγράφει στην πραγματικότητα ιστορικά γεγονότα ,ίσως με κάποια υπερβολή και φαντασία μια και αυτά έφτασαν στα αυτιά του με το πέρασμα … αιώνων μετά την λήξη του Τρωικού πολέμου .

Η εξέλιξη και η γνώση ευρύτερα της Ελληνικής γλωσσάς καθιέρωσαν την ιστορική ακρίβεια με τον Ηρόδοτο 3 αιώνες αργότερα.

Έτσι η επιλογή μας να ονομάζουμε καθ’ υπερβολή << Σκοτεινούς χρόνους της Κοζάνης >> σημειώνει την έλλειψη γνώσης των γεγονότων που συνέβαιναν στο χώρο που σήμερα βρίσκεται η Κοζάνη για το διάστημα 395 μ΄Χ΄-1398 ότι μ΄Χ΄-1398 ΜΧ,αναξη100 το μετά. αχνοφαίνεται κατοίκηση μέχρι το 1398 μ.Χ. οικισμών σε περιοχές που μέχρι και το 1960 βρισκόταν έξω από το πολεοδομικό σχέδιο της Κοζάνης του 1924 μ.Χ. πλην του μοναστηρίου (μετόχι )του Αγίου Δημητρίου που βρισκόταν στα όρια του Βορειοανατολικοί τμήματος αυτού του σχεδίου μια και πάνω από την εκκλησιά υπήρχε ο λόφος του Αγίων 40 μαρτύρων ,τα Ηπειρωτικά και βεβαίως η περιοχή του Συνοικισμού προσφύγων που δημιουργήθηκε ανάμεσα στο 1929 και το 1932

Κανένα εύρημα δεν υπήρχε που να πιστοποιεί την ύπαρξη μόνιμης κατοίκησης στο χώρο που σήμερα βρίσκεται η πόλη της Κοζάνης οπού υπήρχε η αρχαία πόλη ,μετά από αυτή την χρονολογία που η έρευνα μας έδειξε ότι καταστράφηκε η προϊστορική πόλη το 395 μ.Χ.

Η μόνη εξαίρεση η ανακάλυψη κάποια στιγμή ενός Βυζαντινού τάφου στην Πλατεία της 25ης Μαρτίου (Αλώνια) Ενώ τα Σέρβια ,η Κάλιανη , η Καισαρεία και οι Βάντσες σε αυτό το διάστημα διατηρούσαν ικανοποιητικό αριθμό κάτοικων .

Με την διάβα του χρόνου δημιουργήθηκε ένα μεγάλο δάσος στην θέση της αρχαίας πολύς .Το μέρος ήταν υπήνεμο και υπήρχαν άφθονα νερά που έρεαν στους χειμάρρους που είχαν δημιουργηθεί ,η υγρασία και το υψομετρία ευνοούσε την ανάπτυξη κυρίως της καρυδιάς .

Το μέρος αυτό βρισκόταν μακρυά από κάθε γνωστή τότε διάβαση ή οδική σύνδεση των μεγάλων κέντρων.

Έτσι παρέμεινε για μια χιλιετία περίπου.

Απολυτή ερήμωση και άγνοια για την τύχη της περιοχής για 7 αιώνες ερήμωσης , για να εμφανισθεί κάποια κατοίκηση στην γύρω περιοχή περνούν άλλοι 3 αιώνες

Είναι η εμφάνιση 3 μικρών οικισμών απο το 1100 μ.Χ. την αναφέρουν στις ιστορικές τους αναφορές οι συγγραφείς Χ. Μεγδάνης ,Κ. Γουναρόπουλο , Π. Λίουφης , Μ. Παπακωνσταντινου

Κάποια στιγμή να αρχίσει να εμφανίζεται ένα μικρό πόλισμα ,από όπου ξεκινά η ανάπτυξη της ιστορίας της Κοζάνης.

Το πόλισμα που έμελλε να γίνει μια καινούργια αξιόλογη πόλη.

ΟΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΙΚΡΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ & ΤΟ ΜΕΤΟΧΙ ΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ .

Θα προσπαθήσουμε να δώσουμε τις λίγες πληροφορίες που συγκεντρώσαμε για την εμφάνιση των μικρόν οικισμών τους 3 τελευταίους χρόνους των <<σκοτεινών χρόνων >>.

Πληροφορίες από την ιστορία της γύρω περιοχής μια και δεν έχει καταγράφει άπιοτα και από κανέναν κάτι για τον χωρώ που βρισκόταν η Τύρισσα μέχρι τον 11 αιώνα.

Την θέση τους σε σχέση με την σημερινή κεντρική πλατεία της Κοζάνης που θεωρείται το κέντρο της σημερινής πόλης .

Την κατοίκηση στο παρελθόν με βάσει τα αρχαιολογικά ευρήματα . ( κάτι που θα έδειχνε και την καταλληλότητα των χώρου των οικισμών αυτών για ανθρωπινή παρουσία )

Επίσης θα δώσουμε πληροφορίες για δημιουργία των ναών σε αυτές τις περιοχές και την ιστορία σε όλο το διάστημα που πέρασε από την ανέγερση τους μέχρι σήμερα , μια και πολύ πιθανόν η ύπαρξη της αρχαίας πόλης να συνέβαλε στην δημιουργία τους (είναι γνωστό ότι ορισμένοι τόποι επηρεάζουν το θρησκευτικό συναίσθημα με αποτέλεσμα να βλέπουμε στην ιστορία , ότι πάρα την αλλαγή στο πιστεύω ενός λάου στο ίδιο χώρο να εμφανίζονται λατρευτικοί χώροι του νέου θρησκεύματος )

Και βεβαία θα δώσουμε την σημερινή εικόνα .

1. ΜΕΤΟΧΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ-

Στο βορειοανατολικό άκρο της πόλης της Κοζάνης, σε μία περιοχή ακόμη και σήμερα κατάφυτη, , βρίσκεται χτισμένος, από χρόνους αγνώστους, ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου.

Η ηλικία του φτάνει και ξεπερνά την ηλικία της πόλης. Στην ίδια περιοχή υπήρχε εκκλησία ή έστω κάποιο μικρό εξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου από τους βυζαντινούς ακόμη χρόνους, ενώ για κάποια χρόνια ο ιερός ναός λειτουργούσε σαν μοναστήρι, μετόχι της Ιεράς Μονής της Παναγίας Ολυμπιωτίσσης Ελασσώνας.

Ο Λιούφης γράφει :

Ότι στα 1612, εξαιτίας των κινημάτων και της πολιτικής αναταραχής, που επικρατούσε στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία, πλήθος καταδιωκομένων από τα Άγραφα, μετά την αποτυχημένη εξέγερση του Διονυσίου του Σκυλόσοφου έφτασε στην Κοζάνη και φιλοξενήθηκε προσωρινά στα κελιά του Αγίου Δημητρίου,Το γεγονός επιβεβαιώνει τη λειτουργία του Αγίου Δημητρίου σα μοναστηριακό ναό

Συνεπώς υπήρχε μοναστήρι με κελιά και όλα τα απαραίτητα κτίσματα.

Στην Κοζάνη, ανατολικά της περιοχής του Αγίου Δημητρίου, κατέφυγαν το 1649 μετά την καταστροφή από αλβανικές συμμορίες της ιστορικής πόλης Κτένιον, το σημερινό Χτένι με το γνωστό κάστρο του, 120 οικογένειες βοσκών με προεστό τον Ιωάννη Τράντα ή Τραντογιάννη, πατέρα του Χαρίση Τράντα, μεγάλου άρχοντα και αναμορφωτή της πόλης και 12.000 αιγοπρόβατα και εγκαταστάθηκαν στη θέση Κρεβατάκια.,

Το 1754, επί Επισκόπου Ιγνατίου, ο ναός ανακαινίζεται εκ βάθρων, με καινούργια θεμέλια και σε μεγαλύτερες διαστάσεις

. Την επίβλεψη των εργασιών και την ευθύνη είχε ο μοναχός Σωφρόνιος, που αναφέρεται και στην επιγραφή της εικόνας με τη βοήθεια και τη συνδρομή μίας ευσεβούς γυναίκας, της Ζωίνας, η οποία αργότερα έγινε μοναχή με το όνομα Ζηνοβία. Η Ζηνοβία οργάνωσε το μοναστήρι, έκανε περιοδείες σε διάφορους τόπους, κάνοντας εράνους και συγκρότησε μοναστήρι με αρκετές μοναχές, που λειτουργούσε μέχρι το 1820, όταν ο ναός γίνεται ενοριακός

Το 1863 ο ναός ανακαινίζεται και πάλι εκ βάθρων και παίρνει τις σημερινές του διαστάσεις, χωρίς άλλες σοβαρές από τότε μετατροπές, αν εξαιρέσουμε μόνο την προσθήκη που έγινε προς δυσμάς το 1960 αντικαθιστώντας τον παλιό, ξύλινο γυναικωνίτη.

–Αρχαιολογικά ευρήματα .

Το 1948 έγινε διάνοιξη της οδού Φιλίππου που βρίσκεται Νοτιοανατολικά του Αγίου Δημητρίου . Όπου αποκαλύφθηκε αρχαία Νεκρόπολη .

. Ακολούθησαν ανασκαφές από τους Β.Καλλιπολίτη-D.Feytmans 1948-1949, Β. Καλλιπολίτη 1950,1958 και Φ.Πέτσα 1960,1963 και έτσι αποκαλύφθηκε η αρχαία νεκρόπολη με τάφους που χρονολογούνται στην πρώιμη εποχή του σιδήρου (1600 πχ),αλλά και στα αρχαϊκά κλασσικά και πρώιμα ελληνιστικά χρόνια(300 πχ).

Με τη συστηματική αυτή έρευνα αποκαλύφθηκαν συνολικά 21 λακκοειδείς και δύο κιβωτιόσχημοι τάφοι7. Τα πλούσια κτερίσματα που συνόδευαν τους νεκρούς, σύμφωνα με τα πανελλήνια ταφικά έθιμα και την πίστη στη μετά θάνατο ζωή, όπως πήλινα και μεταλλικά αγγεία, όπλα και κοσμήματα προϋπόθέταν υψηλό βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο .

Οι πλούσιοι αυτοί τάφοι οδήγησαν τον πρώτο ανασκαφέα στην υπόθεση ότι η πόλη, στην οποία ανήκει το νεκροταφείο, είναι η Ελίμεια, πρωτεύουσα της Ελιμιώτιδας.

Ανάμεσά τους κομμάτια ανήκαν και 22 διαφορετικά μυκηναϊκά αγγεία (1300-1100 π.Χ.)

Στις συστυματικές ανασκαφες που έγιναν το 1948-1949 το 1960 και το 1963 Βρέθηκαν πάρα πολλά αγγεία .κοσμήματα ,΄όπλα και μία ενυπόγραφη φιάλη μεγάλης αρχαιολογικής αξίας

* Δυτικά της αρχαίας Νεκρόπολης στην πλατεία της 25ης Μαρτίου (Αλώνια ),Βρεθήκαν αγγεία πήλινα και γυάλινα ,εξαλειπτρό,αρχαίος τάφος,και υπολείμματα Βυζαντινού κ.α.

* Δυτικά επίσης του Αγίου Δημητρίου στο ύψος των Αγίων Ανάργυρων , βρέθηκε το 1938 επιτύμβια στήλη με ανάγλυφη παράσταση του του ΔΙΑ

— Το παρεκκλήσι του Αγίου Λαζάρου

Στη βορειοανατολική πλευρά του αύλιου χώρου του ναού του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται το παρεκκλήσι του Αγίου Λαζάρου. Μικρό και γραφικό κτίσμα, χωρίς την τυπική και συνήθη μορφή των εκκλησιών, με αγιογραφίες και ιερό τέμπλο, εγκαταλειμμένο σήμερα και πολύ παλιό, άγνωστης χρονολογίας πρώτης κτίσεως

Στο ισόμετρο θολωτό υπόγειο του Αϊ-Λάζαρου βρήκαν προστασία κατά την περίοδο της γερμανικής Κατοχής (1941-1944) σπάνια βιβλία και χειρόγραφα, κώδικες και χάρτες που φυλάσσονταν μέχρι τότε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης. Τα βιβλία αυτά μετέφερε εκεί, μετά από σχετική απόφαση της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου Κοζάνης μ ο τότε έφορος της Δημοτικής Βιβλιοθήκης, λάτρης των βιβλίων και αιώνιος φύλακας τους Νίκος Δελιαλής

— Ο Ναός του Αγίου Χριστόφορου.

Σε μικρή απόσταση από το ναό του Αγίου Δημητρίου νοτιοανατολικά υπάρχει η εκκλησιά του Αγίου Χριστόφορου . Ο ναός κτίστηκε για πρώτη φορά το 1835, επί Επισκόπου Βενιαμίν, σαν. Στο χώρο αυτό υπήρξαν πληροφορίες από παλιά, της ύπαρξης ενός Ιερού δένδρου πολύ μεγάλης ηλικίας στην αρχαιότητα που κόπηκε (άγνωστο πότε )

Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου .

Επίσης πολύ κοντά βρίσκεται ανατολικά του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Χριστόφορου βρίσκεται ο Ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου .

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου υπήρχε στην ίδια με σήμερα θέση από το 1709 , στα τέλη δε του 18ου-αρχές 19ου αιώνα, όπως φανερώνει επιστολή του Αλή πασά του 1806 που δίνει την άδεια στο Νάνο Τουτουντζή για να γίνουν κάποιες εργασίες στον ναό.

……*Σήμερα ο Άγιος Δημήτριος βρίσκεται μέσα στον αστικό ιστό τηε πόλης , είναι Ενοριακός ναός ,τα κελιά των μοναχών έχουν εξαφανισθεί εδώ και πολύ καιρό και το άλσος του, έχει περιορισθεί με την ανέγερση διαφόρων κτισμάτων.

2.Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ

Ο οικισμός του Αγίου Αθανάσιου βρισκόταν Νοτιοδυτικά της κεντρική πλατεία της Κοζάνης σε απόσταση κατ’ εκτίμηση 1 χλμ. Γύρω από την ομώνυμη εκκλησιά .

Ανατολικά του οικισμού βρισκόταν η τοποθεσία << Λούνες >> ένας τόπος που πήρε το όνομα του, μετά την δημιουργία της Κοζάνης και την κατασκευή μεγάλων υπονόμων λόγω της συγκέντρωσης ομβρίων υδάτων και λυμάτων όπου συσσωρευόταν εκεί .και ανάμεσα στους δρόμους που οδηγούσαν από τα ανατολικά στην Σπούρτα (Καρυδιτσα ) την Γκόμπλιτσα (Κρόκο) και τις Βάντσες (Άνω και Κάτω Κύμη ) και δυτικά τους δρόμους που οδηγούσαν στο εξωκλήσι της Παναγιά και τον Ισβορο (Λευκόβρυση ),

* Η Εκκλησιά Αγίου Αθανάσιου

Ο Άγιος Αθανάσιος ήταν μία από τις εκκλησίες, που οι πρώτοι κάτοικοι που ήρθαν από την Βόρεια Άπειρο , βρήκαν, όταν εγκαταστάθηκαν στην περιοχή.

Μαζί με τον Άγιο Δημήτριο και τους Αγίους Αναργύρους είναι σήμερα μία από τις παλαιότερες εκκλησίες της πόλης, πιθανόν η παλαιότερη.

*Κ.Γουναρόπουλος

Ο Γουναρόπουλος στο περιοδικό Πανδώρα έγραφε το 1872 << …οι κάτοικοι του συνοικισμού του Σιώποτου, εκκλησιάζονταν στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου >>

*Π. Λίουφης

όπως ο Λιούφης αναφέρει στο βιβλίο του για την Ιστορία της Κοζάνης που εκδόθηκε το 1924 λίγο μετά τον θάνατο του .

<< Ο ναός χτίστηκε, δίπλα ή πάνω σε αρχαίο βωμό και καταστράφηκε το 1646 κατά τη διάρκεια ληστρικής επιδρομής αλβανικών συμμοριών. Οι ληστές λεηλάτησαν άγρια και επί διήμερο τη μικρή, αναπτυσσόμενη τότε ακόμα κωμόπολη της Κοζάνης και πυρπόλησαν το ναό του Αγίου Αθανασίου για να ξαναχτιστεί στην ίδια θέση λίγα χρόνια αργότερα, το 1678 (ή 1668) από τον ιερέα Παπαγκίκα. Ο ιερέας Παπαγκίκας καταγόταν από το Χόρμοβο της Βορείου Ηπείρου. >>

— Παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου .

Στον Άγιο Αθανάσιο βρίσκεται και το παρεκκλήσι του Αγίου Αντωνίου, το οποίο βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του ναού, εν είδει βόρειου νάρθηκα, το οποίο τιμούσαν και τιμούν ακόμα οι σιδηρουργοί της πόλης -κάποτε ιδιαίτερα πολλοί- την ημέρα της γιορτής του αγίου στις 17 Ιανουαρίου.

— Αρχαιολογικά ευρήματα.

Στην γύρω περιοχή βρέθηκαν το 1930 πήλινα αγγεία 30 τεμάχια της πρώιμης εποχής του σιδήρου και και 22 μικρά γυάλινα αγγεία των Ρωμαϊκών χρόνων

–Στην νεώτερη εποχή .

Στην Κοζάνη κατά την διάρκεια του Παγκόσμιου πολέμου το 1917 εγκαταστάθηκαν Γαλλικά στρατεύματα .Εκείνο το διάστημα σχεδίασαν ένα μικρο πάρκο στο προαύλιο του Αγ, Αθανάσιου με ένα μικρο συντριβάνι και φυτευτήκαν καλλωπιστικά δένδρα τόσο γύρω από την εκκλησιά όσο και στο δρόμο που ενώνει την εκκλησιά , με τον δρόμο που πήγαινε στην κάτω πλευρά του στρατοπέδου που είχαν κατασκευάσει οι Οθωμανοί λίγο πριν φύγουν , πολλά από αυτά τα δένδρα υπάρχουν και σήμερα,

Επίσης γύρω στο 1950 νοτιοανατολικά της εκκλησιάς υπήρχε ένα κτίριο όπου λειτούργησε για πρώτη φορά ο στρατιωτικός ραδιοφωνικός σταθμός της Κοζάνης .

*Σήμερα ο Άγιος Αθανάσιος και η γύρω περιοχή έχει ενσωματωθεί στον αστικό ιστό της πόλης της Κοζάνης .

3 Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΡΙΔΕΝΔΡΟ

Ο οικισμός Τρίδενδρον βρισκόταν στο Νότιο τμήμα της πόλης της Κοζάνης και σε απόσταση που δεν ξεπερνά τα 600 μετρά από την κεντρική πλατεία της σημερινής Κοζάνης γύρω από το ναό του Αγίου Κωνσταντίνου .

Μέχρι την σύνταξη του πολεοδομικοί σχεδίου του 1920 βρισκόταν έξω από τον ιστό της πόλης .

Το 1930 περίπου έγιναν μεγάλα χωματουργικά έργα προκείμενου να εγκατασταθεί ο Σιδηροδρομικός σταθμός με αποτέλεσμα η κάτω πλευρά του υψώματος που βρισκόταν το προαύλιο του Αγίου Κωνσταντίνου να καταστραφεί και το προαύλιο να περιοριστεί Η σιδηροδρομική γραμμή λειτούργησε το 1955 . στο ενδιάμεσο διάστημα κατασκευάστηκαν και οι αποθήκες της Ενώσεως Γεωργ, Συνεταιρισμένων.,

— Ετυμολογία του ονόματος

Η περιοχή ονομαζόταν Τρίδενδρο από παλιά λόγω της ύπαρξης 3 δένδρων που τα θεωρούσαν ιερά.

Ιερά δένδρα στην περιοχή της Κοζάνης[1432-1912] Ήταν γνωστά σε δυο περιοχές

Στο Τρίδενδρο της Κοζάνης (Έτσι λεγόταν η περιοχή του Αγίου Κων/νου, πριν την ανέγερση του ναού, στα μέσα του 19ου αιώνος ) και τον Άγιο Χριστόφορο Κοζάνης

Στον αύλειο χώρο της εκκλησίας, μπροστά από το κτίριο του Γκέρτσειου, υπήρχαν, μέχρι το 1971-72, τρία υπεραιωνόβια δένδρα, , με κορμό τόσο χονδρό που χρειαζόταν πέντε μεγάλοι άνδρες για να τα αγκαλιάσουν.

Κατά τον Κοζανίτη καθηγητή της Δασολογικής σχολής, Γεώργιο Θ.Τσουμή (δική του είναι η φωτογραφία του κολάζ με τα δένδρα βγαλμένη το 1951) ,ήταν 3 Φτελιές .

Παλαίφυτοι δρύες” γράφει ο Π.Λίουφης στην Ιστορία του.

Την εποχή λήψις της φωτογραφίας μετρήθηκε η διάμετρος και είχαν :

Το πρώτο δένδρο διάμετρο 7 ,30 μέτρα.Το δεύτερο δένδρο είχε 5 ,20 μέτρα και το τρίτο είχε 3,00 μέτρα, είχε μόνο μια λωρίδα κορμού, το υπόλοιπο είχε καταστραφεί υπήρχε ένα ζωντανό κλαδί με διάμετρο 60 εκατοστών

Για τα δένδρα αυτά υπήρχε η λαϊκή παράδοση ότι το ένα είχε στις ρίζες του χρυσάφι, το δεύτερο φίδια και το τρίτο νερό και οι κάτοικοι τα θεωρούσαν αγιασμένα.

Αυτά και άλλα δένδρα στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα σε διάφορα μέρη της πόλης της Κοζάνης, άγιαζαν κάθε χρόνο, την Πέμπτη της Αναλήψεως, παρουσία του Μητροπολίτου, για να προστατέψουν την Κοζάνη από χαλάζι και άλλες θεομηνίες.

Τα δένδρα αυτά κανείς δεν μπορούσε να τα θίξει ή να τα κόψει.

Η τοπική εκκλησία και η λόγια τάξη της Κοζάνης ανησύχησε, μήπως το έθιμο αυτό διαμορφώσει στους κατοίκους μία λανθασμένη εντύπωση αναβίωσης ειδωλολατρικών εθίμων, ώσπου το 1897, και μετά από προτροπή προς τον Μητροπολίτη Κωνστάντιο του γυμνασιάρχου Παναγιώτη Ν. Λιούφη, το έθιμο, παρά τις αντιρρήσεις των Κοζανιτών, καταργήθηκε.

Το έθιμο αυτό φαίνεται πως είχε τις ρίζες του στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας και σε μία τελετή που συνήθιζαν να τελούν εκεί οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες.

Τα τρία δέντρα ξεριζώθηκαν το 1971, με τη δικαιολογία ότι ήταν κούφια (παρότι τα δένδρα αυτά είναι πάντα κούφια ή σάπια στο εσωτερικό τους, αλλά δεν κόβονται ποτέ), παρά τις αντιρρήσεις μεγάλης μερίδας του λαού της πόλης, που δε δέχεται ποτέ να παραγραφούν και να ξεχνούν έτσι εύκολα την ιστορία και τις συνήθειες του.

Βέβαια, αυτή η καταστροφή ήταν πολύ μεγάλο έγκλημα, καθώς είχαν επιζήσει εκατοντάδες ,αν όχι χιλιάδες χρόνια, και αποτελούσαν μνημεία της φύσης. Άν καταλάβαιναν μερικοί την αξία τους ,θα τα άφηναν γιατί δεν εμπόδιζαν την ανέγερση του κτιρίου, μιας και βρισκόταν ανάμεσα στην εκκλησία και στο υπό ανέγερση κτίριο το 1971.

–Αλλά αρχαιολογικά ευρήματα

.ΣτοΤριδενδρο βρέθηκε ημικατεστραμμένος μαρμάρινος αρχαίος βωμός με επιγραφή, που φυλάσσονταν για χρόνια στην Επισκοπή Κοζάνης.

Ο άγγλος συνταγματάρχης William Martin Leake (1777 – 1860) το μετέφερε στην Ευρώπη, απ’ όπου επέστρεψε με ενέργειες των Κοζανιτών της Βιέννης λίγα χρόνια αργότερα το 1848. .

Ο Παναγιώτης Λιούφης στο βιβλίο ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ που τυπωθηκε το 1924 γράφει ότι “ευρέθησαν αρχαιότητες παρά τη θέσιν Τριδενδρο-Βαλάνειον-Βωμός- Ερείπια οικοδομημάτων μέχρι της θέσεως Ζαμάρα(Τζαμάρα)”.

Το 1929 συνεργεία που διαμόρφωναν τον χώρο για να κατασκευασθεί ο Σιδηροδρομικός Σταθμός κάτω απο τον Α.Κωνσταντίνο

βρίσκουν τυχαιά Ενα μαρμάρινο Επιτύμβιο που ονομάσθηκαι” Ε.της Εαρίνης του Ηρακλίδου

Το 1969 γίνεται η αποκάλυψη των 2 τάφων όπου υπήρξα αυτόπτης

διασώθηκαν χάλκινα αγγεία και μια πυξίδα

Το 1991 Δυτικά του Α.Κωνσταντίνου στην οδό Αρκαδίου εντοπίστηκε κατά τη διάνοιξη αγωγού και ανασκάφηκε στη συνέχεια μεγάλος κτιστός οικογενειακός τάφος-ηρώο, ο οποίος είναι βέβαιο ότι ανήκει σε οργανωμένο νεκροταφείο ρωμαϊκών χρόνων, μεγάλο μέρος του οποίου καταστράφηκε κατά την κατασκευή του σιδηροδρομικού σταθμού

Είχε συληθεί από την αρχαιότητα, αλλά διασώθηκαν μεγάλη μαρμάρινη σαρκοφάγος και, μαρμάρινο επίσης, πορτρέτο ηλικιωμένης γυναικείας μορφής, δύο κεφάλια γυναικείων αγαλμάτων και κεφάλι αγοριού,

Για την περιοχή που ξεκινά από τον ΑΓ. ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟ και καταλήγει στην ΖΑΜΑΡΑ κάτω από την ΣΚΡΚΑ ο Λίουφης μιλά για ύπαρξη ερειπίων αρχαίων κατοικιών

— Η ανέγερση του ναού του Αγίου Κωνσταντίνου

Ο πρώτος ναός του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, που βρίσκεται στο νότιο τμήμα της Κοζάνης, , χτίστηκε το 1858, επί Επισκόπου Ευγενίου (πρώτο μητροπολίτη κατά την αναβάθμιση της Επισκοπής Σερβίων & Κοζάνης σε μητρόπολη το 1882), στην τοποθεσία Τρίδενδρο (Τρία Δένδρα) κοντά σε παλαιότερο ναό, αγνώστου χρονολογίας πρώτης κτίσεως και δίπλα σε αρχαίο βωμό, όπως ο Λιούφης αναφέρει

Το οικόπεδο ήταν δωρεά του Νικολάου Τακιατζή, μέλους μεγάλης οικογένειας Κοζανιτών εμπορευομένων στην Ουγγαρία,

Το 1885 και ως το 1886 ο ναός καταλαμβάνεται από τον Τουρκικό Στρατό, που τον χρησιμοποιεί σαν νοσοκομείο για τους αρρώστους των διερχομένων από την περιοχή τουρκικών στρατευμάτων.

Το 1923 ο νάρθηκας του ναού χρησιμοποιείται ως χώρος πρόχειρης στέγασης προσφύγων από τη Μικρά Ασία και το

1928 τμήματα του ιερού ναού και ο περίβολος του χρησιμοποιούνται από τον Ελληνικό Στρατό ως θάλαμοι οπλιτών, ακόμη και ως στάβλοι.

Τη δεκαετία του 1960, αποφασίστηκε η κατεδάφιση του και η οικοδόμηση νέου,.

Το 1970, επί μακαριστού Μητροπολίτου Διονυσίου, θεμελιώνεται ο νέος ναός, η ανέγερση του οποίου γίνεται τμηματικά καθ’ όλη τη δεκαετία του 1970.

— Τα παρεκκλήσια του Άρχοντα Μιχαήλ και του Αγίου Στεφάνου,

Το 1922, δέκα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Κοζάνης, γίνεται η πρώτη επέκταση του ναού με την προσθήκη του παρεκκλησίου του Άρχοντα Μιχαήλ.

. Το 1970 οικοδομήθηκε και το παρεκκλήσι του Αγίου Στεφάνου,.

* Σήμερα η περιοχή είναι πυκνοκατοικημένη ,το προαύλιο του ναού περιοριστεί και άλλο έχοντας κατασκευαστεί και υπάρχει το κτίριο του Γκέρτσειου ιδρύματος την δεκαετία του 1970 στο διάστημα που κοπήκαν δυστυχως τα υπέρ αιωνόβια δένδρα ,μνημεία της φύσης, ο χώρος των οποίων καλύπτει το πάρκινγκ αυτοκινήτων.

4.Ο ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΙΟΠΑΤΟΥ

Το Σιόπατο ή Ισόπατο όπως λεγόταν κάποτε από το γεγονός ότι στο σημείο που βρισκόταν ηταν σχετικά επίπεδο και με ίσιο υψόμετρο βρίσκεται δυτική πλευρά της Πολης της Κοζάνης

Δυτικά του λόφου που βρισκόταν ο λόφος <<Καγία >> που σημαίνει βράχος και απο την πάνω πλευρά υπάρχει μια γυμνή έκταση που φτάνει μέχρι τον Ψηλό Αηλιά

που επί Τουρκοκρατίας λεγόταν Αρί νταγ που σημαίνει Φαλακρό ή Γυμνό βουνό και οι Κοζανίτες Ελληνοποίησαν την λέξη αποκαλώντας Αρίνταγα .

Εκεί βρισκόταν ο συνοικισμός Καλύβια που κατοικούσαν οι πρώτοι Κοζανίτες της περιοχής που αργότερα με τη άφιξη των Βορειοηπειρωτών μετακινήθηκαν ανατολικά και δημιούργησαν τις πρώτες συνοικίες της Σκρκας και της Ζαμάρας και σήμερα βρίσκεται το εξωκλήσι της Αγίας Κυριακής σε υψόμετρο 847 μέτρων .

Από το σημείο αυτό περνούσε ο δρόμος που οδηγούσε στην Σιάτιστα και τα Γρεβενά μέχρι το 1926

Ξεκινούσε από το αλώνι του Τζαβελλα περνούσε ανάμεσα από τον λόφο Κλαδιά που χτίστηκε ο Άγιος Νικάνορας και ….

Έπαψε να χρησιμοποιείται όταν έγινε ο δρόμος που υπάρχει και σήμερα και περνά από το Γηροκομείο και τον Αγίω Χαράλαμπο .

Υπήρχαν δυο βασικές πήγες στην θέση << Συκιές >> η Τουρκική ονομασία ήταν Ιντζίρ κιόι ,

όπου υπήρχε και ομώνυμος οικισμός παλιά και η δεύτερη στο νότιο τμήμα της περιοχής << Σιουμάθκο >> όπου και εκεί υπήρχε οικισμός που έφερε το ίδιο όνομα ,σήμερα οι πηγές εξακολουθούν μα δίνουν νερό τροφοδοτώντας μια ποτίστρα για ζώα η δεύτερη και η πρώτη για λόγους υγείας έχει κλειστεί το σημείο που αναβλύζει το νερό που η διαχείριση του γίνεται από δήμο Κοζάνης.

Ο Γουνοναρόπουλος γράφει το 1872 ότι οι κάτοικοι του συνοικισμού του Σιώποτου», εκκλησιάζονταν στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου

*Στο λόφο που βρίσκεται νοτιά του Ψηλού Αιλία και λίγο πιο χαμηλά υψομετρικά , το 1937 βρήκαν τεμάχιο αγάλματος 30 εκατοστά και επίσης το κάτω μέρος ενός μαρμάρινου αγάλματος