ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΟΡΘΟΥ – μηνύματα αισιοδοξίας και προβληματισμοί. Από τα λάθη του παρελθόντος στην πλήρη εξάλειψη της ασθένειας
Οι πρώτες εμπειρίες με την ασθένεια
Από τους δυσκολότερους καρκίνους που αντιμετωπίζαμε ως ειδικευόμενοι σε Κλινικές Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας των Πανεπιστημιακών Νοσοκομείων Erlangen και Würzburg στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ήταν ο καρκίνος του ορθού – και συγκεκριμένα οι τοπικές υποτροπές του.
Στο πλαίσιο αυτό, ανέλυσα το 1997 σε μια αναδρομική μελέτη σ’ επιστημονικό περιοδικό της Γερμανίας 155 περιστατικά στο διάστημα 1980−19951 που έχριζαν ανακουφιστική ακτινοθεραπεία λόγω τοπικής υποτροπής.
Κοντολογίς, οι υποτροπές συνδέονται με: Αβάσταχτο πόνο, απώλεια αίματος, συρίγγια σε κύστη και κόλπο, οιδήματα στα κάτω άκρα και, το χειρότερο, παρά φύση έδρα (κολοστομία).
Όποιος/α δεν έχει αντιμετωπίσει τέτοια περιστατικά, δεν κατανοεί την αξία της ακτινοθεραπείας ως ανακουφιστική θεραπεία αλλά και δεν νιώθει την απελπισία του/της ιατρού όταν δεν μπορεί να βοηθήσει περαιτέρω.
Τον «εφιάλτη» αυτόν με τις τοπικές υποτροπές τον έζησα και τα πρώτα χρόνια που ανέλαβα υπεύθυνος της μονάδας Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας Νεοπλασιών του Πεπτικού στο Ογκολογικό Κέντρο της Κύπρου στις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 2000.
Οι κλινικές μελέτες και
Τα οφέλη της
προεγχειρητικής ακτινοθεραπείας
Προς τα τέλη της δεκαετίας ’90 τα αποτελέσματα μιας σουηδικής κλινικής μελέτης2 είχαν δείξει σημαντική μείωση στα ποσοστά τοπικής υποτροπής στον συγκεκριμένο καρκίνο με την προσθήκη πέντε συνεδριών ακτινοθεραπείας πριν την χειρουργική επέμβαση. Ακολούθησαν και άλλες κλινικές μελέτες3 οι οποίες ανέδειξαν τα οφέλη της προεγχειρητικής ακτινο-χημειοθεραπείας στον συγκεκριμένο καρκίνο που συρρικνώνονταν σημαντικά. Έτσι, όλο και περισσότεροι ασθενείς υποβάλλονταν μετά από 8-10 εβδομάδες σε χειρουργική επέμβαση με διατήρηση του σφιγκτήρα.
Στην Ελλάδα και την Κύπρο χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια σκληρής δουλειάς μέχρι να καταφέρουμε οι ασθενείς να παραπέμπονται για προεγχειρητική ακτινοθεραπεία 5 ημερών ή ακτινο-χημειοθεραπεία 5 εβδομάδων και έπειτα να υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση με την τεχνική της ΤΜΕ (total mesorectal excision) μετά από 1 εβδομάδα ή 8-10 εβδομάδες αντίστοιχα.
Αυτό οδήγησε σε ουσιαστική βελτίωση τις εκβάσεις στον συγκεκριμένο καρκίνο και τα περιστατικά με τοπική υποτροπή του καρκίνου του ορθού είναι σήμερα σπάνια.
Όμως, σε περιπτώσεις που για οποιονδήποτε λόγο ο ασθενής δεν έχει υποβληθεί σε προεγχειρητική ακτινοθεραπεία ή -ακτινοχημειοθεραπεία και η παθολογοανατομική εξέταση του χειρουργικού παρασκευάσματος δείξει στοιχεία ψηλού κινδύνου για τοπική υποτροπή, πρέπει ο ασθενής να αξιολογείται από ογκολογικό συμβούλιο για μετεγχειρητική χημειο-ακτινοθεραπεία. Παρόλο που αυτή έχει περισσότερες παρενέργειες από την προεγχειρητική, μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο τοπικής υποτροπής.
Οι φάροι αισιοδοξίας
Εν τούτοις, την τελευταία δεκαετία βίωσα στα νοσοκομεία της Γερμανίας ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στον καρκίνο του ορθού, δηλαδή την πλήρη εκρίζωση της ασθένειας σε έναν στους πέντε ασθενείς με τον συνδυασμό ακτινοθεραπείας και χημειοθεραπείας4.
Πολλοί από αυτούς που αποφασίζουν κατόπιν ενημερωμένης συναίνεσης (informed concent) να ακολουθήσουν ένα πρόγραμμα εντατικής παρακολούθησης δεν χρειάζονται καν χειρουργείο και διατηρούν μόνιμα τον σφικτήρα και την καλή λειτουργεία του.
Watch and wait − παρατηρώ και αναμένω
Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό το οφείλουμε στη Βραζιλιάνα χειρουργό Angelita Habr-Gama που τόλμησε να στηρίζει σθεναρά την πρακτική του watch andwait (παρατηρώ και αναμένω) W&W παρά την έντονη κριτική που δέχτηκε από τον ανδροκρατούμενο κλάδο της χειρουργικής. Αυτό δεν το λέω εγώ, αλλά το έγραψε ο Βill Heald, ο χειρουργός που εισήγαγε την τεχνική της TME και τη δίδαξε σε πάνω από 60 χώρες.
Ο Heald υπολογίζει στο 50% τα ποσοστά των ασθενών με καρκίνο του ορθού, στους οποίους με την κατάλληλη εξατομικευμένη ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία μπορεί να εξαλειφθεί πλήρως η ασθένεια και να μπουν σε πρόγραμμα W&W.
