ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΤΣΟΣ (από την “Ευθύνη”, τεύχος 169, Ιαν. 1986). Το πρώτο μάθημά μου για την “αρχοντιά”! (Επιμέλεια Διαμαντής Θ. Βαχτσιαβάνος).

Θα ‘μουν δέκα χρονών. Το καλοκαίρι, όταν τέλειωνα το σχολείο κατέβαινα στο ισόγειο δικηγορικό γραφείο του πατέρα μου, όπου με έβαζαν να αντιγράφω δικόγραφα. Για τις τέσσερις σελίδες χωρίς περιθώριο, πληρωνόμουν μια δραχμή!

Καθισμένος σ’ ένα από τα γραφεία των βοηθών, χάζευα πού και πού τους πελάτες κάθε λογής που μπαινόβγαιναν.

Ένα πρωινό ήρθε ένας λεβεντόγερος με κάτασπρη φουστανέλα. Οι φουστανελάδες ακόμη τότε δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο. Είδα τους βοηθούς δικηγόρους να σηκώνονται και να του κάνουν μια ιδιαίτερη θερμή υποδοχή!

Ο πρώτος βοηθός που φαίνεται να τον γνώριζε καλά, έπιασε κουβέντα μαζί του. Και μια στιγμή τον ρωτάει: “Και τώρα, μπάρμπα Μήτρο, πόσον χρόνων είσαι;”

Και ο μπάρμπα Μήτρος, με τ’ όνομα Δημήτριος Μαλαμούλης  που είχε εν τω μεταξύ στρογγυλοκαθήσει, του απαντάει μονολεκτικά…”Δύο”. Δηλαδή εκατόν δύο. Από τα εκατό είχε αρχίσει νέα αρίθμηση!

Βγήκε εν τω μεταξύ ο πατέρας μου. Τον οδήγησε στο μέσα γραφείο, τα είπανε με αυτόν και τον γιό του, έναν λεβέντη εβδομηνταπεντάρη κι όταν βγήκαν στο δωμάτιο που βρισκόμουν κι εγώ, πρώτα με σύστησε κι ύστερα μου ανήγγειλε ότι θα πάμε την Κυριακή να επισκεφθούμε τον Μαλαμούλη στο χειμαδιό του, κάπου στον Ωρωπό!

Από κουβέντα δεν έπαιρνε ο μπαρμπα Μήτρος. Λίγα λόγια, μετρημένα, βαριά. Τους βοηθούς του πατέρα μου κι εμένα είχα το αίσθημα ότι μας έβλεπε σαν μικρό κοπάδι αρνάκια! Μικρό, διότι ο Μαλαμούλης είχε πάνω από 3.000 αρνιά και κατσίκια, στα Άγραφα το καλοκαίρι και τον χειμώνα στα ορεινά της Αττικής!

Την Κυριακή όταν φθάναμε στον τόπο όπου είχαν στήσει τα τσαντίρια του, των παιδιών, των εγγονών και των δισέγγονων του, ρίχτηκαν οι καθιερωμένες μπαταριές και μετά μαζευτήκαμε στο μεγάλο τσαντίρι του γέρου. Είχα μαζί μου, νέο εικοσάχρονο, τον δάσκαλό μου Basset, αυτόν που έκανα πρόσωπο στους “Διαλόγους σε μοναστήρι”. Αυτός που δεν χόρταινε να θαυμάζει!

Σε λίγο σταύρωσε ο γέρος το πρώτο ψωμί. Και οι γυναίκες, αμίλητες και φασαρεμένες μοίραζαν τα κοψίδια, αρνάκι, κατσικάκι, όλα τα αγαθά. Θυμάμαι ακόμη τις βεδούρες τα γιαούρτια. Ο γέρο Μαλαμούλης, στη μέση  καθισμένος σταυροπόδι, μέσ’ στις άσπρες βελέντζες, τα επόπτευε όλα κι έδινε στις γυναίκες και στους παραγιούς τις προσταγές!

Όταν λίγο μεγαλύτερος διάβασα “Οδύσσεια”, τον γέρο Μαλαμούλη τον ταύτιζα στην φαντασία μου με τον Νέστορα, όταν δέχονταν τον Τηλέμαχο!

Καθώς ήμουν καθισμένος πλάι στον πατέρα μου, τον ρώτησα ψιθυριστά: “Qu’ est-il ce vieux;”. “C’ est un grand seigneur” μου απαντάει ο πατέρας μου κι αυτός ψιθυριστά. Και γυρίζοντας αργότερα το λόγο στα ελληνικά: “Να καταλάβεις τι είναι αρχοντιά”!

Ήταν το πρώτο μάθημά μου για το μέγα τούτο ηθικό αγαθό: την αρχοντιά!

Αργότερα μεγάλος σε ένα πελοποννησιακό χωριό, γνώρισα έναν άλλον πιο νέο, σχεδόν μεσόκοπο, χωρικό. Στο πρόσωπό του ξανασυνάντησα αυτό που είχα γνωρίσει παιδί στο πρόσωπο του Μαλαμούλη: την αρχοντιά. Το σταύρωμα του καρβελιού από αυτόν που ήταν μια ιεροπραξία!

Η αρχοντιά δεν είναι συνώνυμο με την αριστοκρατικότητα, δεν σημαίνει καμιά ταξική διαφορά η μια διαφορά πλούτου! Αλλά δεν είναι κι ένα ηθικό απλώς γνώρισμα. Είναι μια σύνθεση υπερηφάνειας, ευπρέπειας, αυτοπεποίθησης, μεγαλοψυχίας. Άρχοντες βρίσκεις εγκατεσπαρμένους σε όλα τα είδη των ανθρώπων. Ο άρχοντας δεν γίνεται ποτέ μάζα, σε όποια τάξη κι αν ανήκει, μένει πάντα πρόσωπο. Δεν μπορώ – ίσως αδυναμία μου – με μια φράση να την ορίσω την αρχοντιά. Αλλά όταν συναντώ κάποιον που έχει αυτό το σύμπλεγμα των αρετών που την απαρτίζουν, τότε την αναγνωρίζω. Λέω μέσα μου: Αυτός είναι άρχοντας. Ανήκει σε αυτή την εκλεκτή κατηγορία ανθρώπων!

Έχομε άρχοντες κατά την νομική έννοια, που δεν έχουν αρχοντιά.

Έχομε όμως χειρώνακτες που έχουν αρχοντιά!