Το χαρακτηριστικό έθιμο της Κοζάνης – οι Μωμόγεροι– φέτος δεν θα αναβιώσει στην πόλη της Δυτικής Μακεδονίας και στα οκτώ χωριά, όπως κάθε χρόνο, ωστόσο, μέσα από βίντεο που συμπεριλαμβάνονται στο Χριστουγεννιάτικο Καλεντάρι του Δήμου Κοζάνης, θα μάθετε την ιστορία αυτού του ιδιαίτερου δρώμενου, που συμπεριλαμβάνεται στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO.
Ντέπυ Χιωτοπούλου (hiotopoulou@gmail.com)
Μπορεί η πόλη της Δυτικής Μακεδονίας να πλήττεται από την πανδημία του κορωνοϊού και τα μέτρα που επιβλήθηκαν τις τελευταίες μέρες να είναι ακόμη πιο αυστηρά, ωστόσο, οι χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις – διαδικτυακές όπως επιβάλλει η ιδιόμορφη κατάσταση, κρατούν καθημερινά συντροφιά, μικρούς και μεγάλους.
Ήδη, από τις 5 Δεκεμβρίου, έως και την 1η Ιανουαρίου του 2021, ο δήμος Κοζάνης, η αντιδημαρχία Πολιτισμού και εμπλεκόμενοι φορείς έχουν δημιουργήσει ένα πλούσιο Χριστουγεννιάτικο Καλεντάρι, με τίτλο «Κι όμως, Χριστούγεννα», με 90 περίπου διαδικτυακές δράσεις συμπεριλαμβάνοντας από παρουσίαση εθίμων και συνηθειών περασμένων εποχών μέχρι αφηγήσεις από προηγούμενα Χριστούγεννα αλλά και μαγειρικές συνταγές, γκράφιτι, παραμύθια, face painting, μελωδίες, αφιερώματα, φωτογραφίες κτλ.
Κατά τη διάρκεια της σημερινής ημέρας, παραμονή Χριστουγέννων, στο εορταστικό Καλεντάρι θα έχετε τη δυνατότητα να απολαύσετε, μεταξύ άλλων, ένα βίντεο σχετικά με το παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο έθιμο «Κόλιαντα» σε αφήγηση του Νίκου Κουρού.
Αυτό όμως που προσελκύει πάνω του όλα τα φώτα, είναι αναμφίβολα, το δρώμενο «Μαμώεροι» ή «Μωμόγεροι», το οποίο δικαίως ονομάζεται από πολλούς ερευνητές «Κιβωτός της λαϊκής παράδοσης». Ένα δρώμενο το οποίο χάνεται στα βάθη των αιώνων, το οποίο έχει περάσει από όλους τους σταθμούς της Ιστορίας για να φτάσει από την ορεινή Τραπεζούντα στην Ελλάδα μετά τη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού.
Οι κάτοικοι της Κοζάνης καθώς και των οκτώ χωριών που αναβιώνει κάθε χρόνο το δρώμενο είναι συναισθηματικά φορτισμένοι, όπως αναφέρουν στο GRTimes.gr, για τη μη τέλεση του εθίμου φέτος, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Άλλωστε, κάθε χρόνο, το δρώμενο των Μωμόγερων (σ.σ. ξεκινούσε από 25/12 έως και 02/01) συγκέντρωνε πλήθος κόσμου τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό που ερχότανε γκρουπ όπως για παράδειγμα από Γαλλία, Φινλανδία κτλ., ειδικά για να παρακολουθήσουν το έθιμο.
Φέτος, μέσω των διαδικτυακών εκδηλώσεων του Δήμου Κοζάνης, που μπορείτε να παρακολουθείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://oapnkozanis.gr/xmas2020/, ανήμερα των Χριστουγέννων (25/12) θα παρουσιαστεί βίντεο σχετικά με το χαρακτηριστικό έθιμο της Κοζάνης, τους «Μωμόγερους», με τον δήμαρχο Κοζάνης Λάζαρο Μαλούτα να αφηγείται μια σύντομη αναφορά σχετικά με το δρώμενο και τον Κώστα Αλεξανδρίδη πρόεδρο «Ελληνικού Σωματείου Διάσωσης & Διάδοσης της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς “Οι Μωμόγεροι”» να αφηγείται σχετικά με την διαδικασία κατάθεσης του σχετικού φακέλου για ένταξη του δρώμενου στον Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO.
Εδώ, να σημειώσουμε πως τα «Μωοέρια, ένα έθιμο του Δωδεκαημέρου» το 2013 εγγράφηκαν στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ενώ από το 2015 το έθιμο συμπεριλαμβάνεται στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO.
Μουσική από τη Φιλαρμονική ορχήστρα του Δήμου Κοζάνης «Πανδώρα», όπερα, αφήγηση παραμυθιών, ταινίες μικρού μήκους γυρισμένες στο κέντρο της Κοζάνης κτλ. συμπεριλαμβάνονται στις διαδικτυακές δράσεις, οι οποίες ενημερώνονται καθημερινά (https://oapnkozanis.gr/xmas2020/).
Ευετηριακό έθιμο του Δωδεκαημέρου
«Μωοέρια, ένα έθιμο του Δωδεκαημέρου», ένα ευετηριακό και ψυχαγωγικό έθιμο του Δωδεκαημέρου (Χριστούγεννα έως Θεοφάνια) που συνδέεται άμεσα με τον ερχομό του νέου έτους και την καλή χρονιά με χορευτική, θεατρική και μουσική ομάδα σε παράλληλη δράση, και προερχόμενο από την ορεινή Τραπεζούντα (Ματσούκα), αναβιώνει σε οκτώ χωριά του Νομού Κοζάνης (Τετράλοφος, Άγιος Δημήτριος, Αλωνάκια, Σκήτη, Πρωτοχώρι, Κομνηνά, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι).
Το σύνολο της χορευτικής, θεατρικής και μουσικής ομάδας κάθε χωριού είναι περίπου 30 άτομα και η πομπή τους θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα θέατρο δρόμου που χορεύοντας και τραγουδώντας σατιρίζει πρόσωπα και τρέχουσες καταστάσεις.
«Δεν είναι στατικό, υπάρχει αναδημιουργία και σε κάθε χωριό είναι ξεχωριστό με διαφορετική χορογραφία, φορεσιές, αυτοσχέδιους διαλόγους του θιάσου με τον κόσμο» αναφέρει στο GRTimes.gr η ερευνήτρια του δρώμενου και ιστορικός Έφη Κατσόγιαννου Τριανταφύλλου εξηγώντας ότι πάνω απ’ όλα το δρώμενο είναι ευετηριακό.
Όπως η ίδια επισημαίνει «Οι Μωμόγεροι είναι μία πολυσύνθετη ομάδα, που αποτελείται από τη χορευτική ομάδα δώδεκα (12) αντρών που ο αριθμός της είναι κατ’ εξοχήν συμβολικός, μιας και δώδεκα ήταν οι μαθητές του Χριστού, δώδεκα οι θεοί του Ολύμπου, δώδεκα οι μήνες του χρόνου και την ομάδα των μουσικών με Αγγείον ή άσκαυλος και Ποντιακή λύρα. Επιπλέον των δύο αυτών ομάδων υπάρχει και η θεατρική ομάδα που αποτελείται αποκλειστικά από άντρες, οι οποίοι και υποδύονται τους διάφορους ρόλους. Όλη αυτή η ομάδα, πηγαίνει από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό (όπου αναβιώνει το έθιμο) και εκεί διαδραματίζονται αυτοσχέδιοι διάλογοι, τόσο με τον σπιτονοικοκύρη, όσο και με τον κόσμο που ακολουθεί σατιρίζοντας τα κακώς γραμμένα κείμενα της εποχής».
Οι Μωμόγεροι είναι ντυμένοι με περικεφαλαίες, λευκό πουκάμισο, γιλέκο σταυρωτό, φουστανέλλες, μάλλινες πλεκτές περικνημίδες ή ορτάρια (πλεκτές κάλτσες), τσαρούχια, ταραπολόζ μεταξωτό (ζωνάρι) και κρατώντας ξύλα (ματσούκι) στολισμένα με κορδέλες και φούντες, χορεύοντας και τραγουδώντας επισκέπτονται ένα προς ένα τα σπίτια του χωριού. Η θεατρική ομάδα η οποία αποτελείται από δύο νύφες (συμβολίζουν τη Δήμητρα και την Περσεφόνη) που προσπαθεί να τις κλέψει ο κόσμος πληρώνοντας ένα αντίτιμο με την επιστροφή τους, ο γέρος, η γραία (γριά), ο διάβολον, ο άρκον (αρκούδα), ο γιατρός που εξετάζει τη νύφη και διαπιστώνει συνήθως την κακοποίησή της, ο τσανταρμάς (χωροφύλακας επί τουρκοκρατίας) κ.ά. συνοδεύεται από μουσικά όργανα (λύρα, αγγείον δηλαδή γκάιντα και νταούλι).
Οι νύφες συμβολίζουν την ευγονία, ο γέρος και η γριά τον παλιό χρόνο που φεύγει, ο διάβολον συμβολίζει το κακό δαιμόνιο, ο άρκον τη δύναμη, ο γιατρός την υγεία και ο τσανταρμάς την τάξη.
Τέταρτη γενιά
Το έθιμο μεταφερόμενο από τον Πόντο στην Ελλάδα, απέκτησε σχεδόν μυθικές διαστάσεις. Η πρώτη προσφυγική γενιά ένιωσε την ανάγκη να το συνεχίσει σχεδόν αμέσως μετά την εγκατάσταση στη Μακεδονία. Υπάρχουν προφορικές μαρτυρίες ότι τελέστηκε από την πρώτη χρονιά (1924) και φωτογραφίες από το 1926. Από τότε και μέχρι σήμερα το έθιμο πέρασε στην τέταρτη προσφυγική γενιά με ελάχιστες εξαιρέσεις διακοπής του (γερμανική κατοχή, εμφύλιος, δικτατορία). Και φέτος, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού…
Παρακολουθείστε σχετικό βίντεο με αφηγητή τον Κώστα Αλεξανδρίδη, ο οποίος μαζί με την Μυροφόρα Ευσταθιάδου διδάκτων λαογραφίας, προετοίμασαν τον φάκελο τον οποίο κατέθεσαν για ένταξη του δρώμενου στην UNESCO.
https://www.grtimes.gr/
