Κρυσταλλοπηγή Φλώρινας: Ορεινό Διασυνοριακό Χωριό με Ιστορία, Παράδοση και Προοπτική στα Ελληνοαλβανικά Σύνορα
Κρυσταλλοπηγή Φλώρινας (παλιό όνομα Σμαρδέσι), διασυνοριακό ορεινό χωριό με Αλβανία, στα 1.130μ. στους πρόποδες του όρους Τρικλάριο, 51χλμ από Φλώρινα και 38χλμ από Καστοριά υπήρξε ξεχωριστή Κοινότητα,που εντάχθηκε στο Δήμο Πρεσπών! Απέχει 1,5 χλμ από τα ελληνοαλβανικά σύνορα και διαθέτει Τελωνείο και στρατιωτικό Φυλάκιο,Αστυνομικό Τμήμα, καθώς και κλιμάκιο Συνοριοφυλακής της Αστυνομίας! Διαθέτει επίσης υποδομές εστίασης και ξενοδοχειακές!
Με πλούσια ιστορία και συμμετοχή σε όλους τους αγώνες του έθνους και του Μακεδονικού Αγώνα, με οικογένειες καπεταναίων, όπως του Κύρτσου, Καρατζίδη, Κοβάτση, Γκίτσα και άλλων!
Το παλιό βλαχοχώρι, με ιστορία 400 κ πλέον χρόνων εγκαταλείφθηκε το 1951 λόγω των γεγονότων του εμφυλίου και το νέο που χτίστηκε το 1957 είχε την ίδια βλαχογενή ηπειρωτογενή και παλιά γρεβενιώτικη σύνθεση!
Σήμερα αριθμεί περί των 300 κατοίκων, ενώ το 1928 που επήλθε η σημερινή του ονομασία είχε 600 κατοίκους!
Είναι κατεξοχήν κτηνοτροφικό χωριό, με ονομαστά προϊόντα τυροκομίας,καθώς και εξαιρετικά θυμαρίσια κρέατα στις αγορές της Φλώρινας και της Καστοριάς!
Στο χωριό υπάρχουν ακόμα σαρακατσάνοι, κυρίως η οικογένεια Μπανιά, μιας και βρίσκεται στον αρχαίο νομαδικό ποιμενικό δρόμο των κοπαδιών Βίγλα, Τρικλάριο, Μαλιμάδι,Γράμμος!
Πριν το χωριό υπάρχει το ερημωμένο πια Βατοχώρι και πιο κάτω το ιστορικό χωριό Κώττας (η παλιά Ρούλια), ενώ πάνω στο Τρικλάριο υπάρχουν τα ερείπια από το παλιό Μοσχοχώρι, επίσης από την άλλη πλευρά πάνω από τη Μικρολίμνη Πρεσπών υπάρχουν ομοίως τα ερείπια από τα παλιά χωριά Κρανιές, Σφήκα, Οξυά, Δασερή, Πυξός και Αγκαθωτό, όλα εγκαταλείφθηκαν λόγω των εμφύλιων γεγονότων του 1949, όταν οι κάτοικοι επιστρατεύτηκαν από τους τότε αντάρτες και τα παιδιά υπέστησαν παιδομάζωμα, με αποτέλεσμα να μετακινηθούν στις τότε Ανατολικές χώρες!
Σήμερα τα γύρω βουνά δεν έχουν παρά ελάχιστα ποίμνια και είναι τόπος κυνηγών αγριογούρουνων κυρίως, ορειβατών,φυσιολατρών, οχημάτων 4χ4, μηχανών ικανού κυβισμού και μανιταράδων!
H όλη περιοχή χρήζει πλάνου περαιτέρω αξιοποίησης κι ανάπτυξης, πέραν από τη γνωστή γιορτή της πρωτομαγιάς έξω από την Οξυά, όπου υπάρχουν αυτοφυείς νάρκισσοι!
Το χωριό διαθέτει 2 παλιές εκκλησίες, των Αγίων Αναργύρων, όπου γίνεται την 1η Ιουλίου ονομαστό βλάχικο πανηγύρι στο χωριό και του Αγίου Γεωργίου, πρόσφατα ανακαινισμένη!
Κώστας Μπομπότας
