Λέξεις και φράσεις της ποντιακής διαλέκτου με αρχαιοελληνικές ρίζες: Μάλαμαν, Αντάλλαγμαν, Εθαρρώ, Κλώσκεται, Aφ’κά, Σ’ όλιον. Δέσποινα Μιχαηλίδου Καπλάνογλου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου προέρχονται από στίχους του Ποντιακού τραγουδιού που αναφέρεται στην μάνα που έφυγε για το μεγάλο ταξίδι με τον τίτλο ΄΄ Είχα είναν μάναν Άμον μάλαμαν ΄΄.
Η σημερινή ανάρτηση και η επιλογή του ποιήματος αφιερώνεται στην μνήμη της μητέρας μου Μάρθας, για την συμπλήρωση των 50 χρόνων από τον θάνατό της(5-7-1971).
Πράγματι είχα μια μάνα που ήταν μάλαμα, και όσοι την γνώρισαν και την θυμούνται θα συμφωνήσουν μαζί μου. Πιστεύω βέβαια ότι η μητέρα του καθενός είναι μάλαμα .
ΠΟΝΤΙΑΚΑ
– Είχα είναν μάναν Άμον μάλαμαν
Είχα είναν μάναν Άμον μάλαμαν
Και -ν- απάν’ σον κόσμον Χωρίς αντάλλαγμαν
Και -ν- ατώρα που έν’;Εχάθεν και πάει
Ας σ’ αφ’κά τον κόσμον,Ατσ̌άπα ντ’ ευτάει
Σο νου μ’ έρ’ται πάνταΑραεύ’ ατέν
Εθαρρώ θα έρ’ται Θα ελέπ’ ατέν
Απ’ εκεί σον κόσμον Κανείς ’κι έρχεται
Τ’ εμόν η μανίτσα Πώς να κλώσ̌κεται;
Τ’ όνομαν τη μάνας Άμον κιμιάν
Τον τόπον τη μάνα ς’ Τιδέν ’κι πιάν’
Ατέ φέρ’ σον κόσμον Κάθα έναν ψ̌ην
Ατέ τυρα̤ννίεται Σ’ όλιον την ζωήν
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
– Είχα μια μάνα σαν χρυσάφι
Είχα μια μάνα σαν χρυσάφι
Και είναι στον πάνω κόσμο χωρίς να υπάρχει αντάλλαγμα .
Και τώρα που είναι, χάθηκε και πάει.
Από τον κάτω κόσμο, άραγε τι κάνει.
Στο μυαλό μου πάντα έρχεται πάντα την ψάχνω.
Νομίζω ότι θα έρθει και θα την δω.
Από εκείνο τον κόσμο κανένας δεν επιστρέφει.
Η δική μου η μάνα πως να γυρίσει.
Το όνομα της μάνας σαν μυθικό βότανο μοιάζει.
Το τόπο της μάνας τίποτε δεν πιάνει.
Αυτή φέρνει στον κόσμο κάθε μία ψυχή
Αυτή τυραννιέται σε όλη την ζωή.
.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
Μάλαμαν, Αντάλλαγμαν ,Εθαρρώ ,Κλώσκεται ,Αφ’ κά , Σ’ όλιον
********************************************************
– Μάλαμαν- μάλαγμα
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Μάλαγμα
Ετυμολογία : Μάλαμα < (κληρονομημένο) μεσαιωνική ελληνική μάλαμα < ελληνιστική κοινή μάλαγμα με απλοποίηση των <γμ> > <μμ> > <μ> και της προφοράς τους
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Χρυσός, άνθρωπος πολύ καλός
Σύνθετη ή συγγενής λέξη :
******************************************************
– Αντάλλαγμα ν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Αλλάσσω < άλλος
Ετυμολογία : Αντάλλαγμα < αρχαία ελληνική ἀντάλλαγμα < ἀνταλλάσσω < ἀλλάσσω < ἄλλος < ινδοευρωπαϊκή ρίζα *h₂élyos
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Αντάλλαγμα, αυτό που αλλάζει την φυσική του όψη.
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Αντάλλαγμιν ,ανταλλάζω.
******************************************************
– Εθαρρώ
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Θαρρώ
Ετυμολογία : Θαρρούμε < αρχ. θαρρώ
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Νομίζω , υποθέτω, έχω τη γνώμη, έχω τόλμη.
Σύνθετη ή συγγενής λέξη :Θαρρεύκουμαι, θαρρικά
******************************************************
– Κλώσκεται
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη :κλώθω, Κάλαθος
Ετυμολογία :Κλώθω < αρχαία ελληνική κλώθω, < κάλαθος
κλώθω, μέλ. κλώσω, γνέθω, αναστρέφω, περιστρέφω, στριφογυρίζω, σε Ηρόδ., Λουκ. — Παθ., τὰ κλωσθέντα, η μοίρα κάποιου, σε Πλάτ.
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Κλώθω , γνέθω. Τριγυρνώ.
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Κλώθες (έτερη ονομασία για τις Μοίρες)
• κλωστήρ, κλωθογύρισμα.
******************************************************
– Αφ’κά
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : = Αποκάτω
Ετυμολογία : ἀποκάτω < Από + κάτω < υποκάτω
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Αποκάτω
Σύνθετη ή συγγενής λέξη : Αφκαζύγωνο , αφκακερετζον,αφκαμερέαν, αφκατιμέα, αφκατοκοσκινο.
******************************************************
– Σ’ όλιον
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Όλος
Ετυμολογία :όλος < (κληρονομημένο) αρχαία ελληνική ὅλος < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *solwos
Στην νεοελληνική αποδίδεται: Σε όλο
Σύνθετη ή συγγενής λέξη :
******************************************************
– Κιμιά- Κιμιγία:
Ήταν το μυθικό βότανο των Ποντίων που για πολλούς αποτελούσε πανάκεια για τις αρρώστιες Το όνομα Σιλήνη η έγχρωμη ή μυλαρακι επιστ.Silene colorata πολυτιμότατο , το συνέκριναν με το χρυσάφι .Έλεγαν για την σπανιότητα του , την φράση ΄΄ αμόν κιμίαν εν΄΄ και ότι είναι ικανό να μετατρέψει το πιο φθηνό μέταλλο σε χρυσάφι(αλχημεία)
VIDEO :
Για την ταλαιπωρημένη ζωή της Μάρθας Μιχαηλίδου το γένος Τσαχουρίδη και του συζύγου της Μιχάλη Μιχαηλίδη ( Μήσια) άλλα και τον συγχωριανών τους από το Καρς, θύματα της κατάστασης που δημιουργήθηκε για να φθάσουμε στην Μικρασιατική καταστροφή και της συνθήκης Μπρεστ Λιτοβσκ του 1918 με την οποία οι περιοχές Καρς, Αρνταχάν και Βατούμ παραχωρούνται στην Τουρκία. δημιουργήσαμε ένα video πριν από λίγα χρόνια που νομίζω δίνει και το μεγαλείο και την αντοχή αυτών των ανθρώπων στον αγώνα για την επιβίωση.
Τίτλος του τότε : ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΜΗΣΙΑ (ΜΙΧΑΛΗ ) ΚΑΙ ΜΑΡΘΑ ΜΙΧΑΗΛΙΔOY & ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥΣ.
Δείτε το