ΛΕΞΕΙΣ ΚΑΙ ΦΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΟΝΤΙΑΚΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ ΜΕ ΡΙΖΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟ. 1.Σεράντα, 2. Ευρίκς, 3.Άμον, 4.Έπαρ’, 5.Τέρεμαν, 6.Ατό τ΄εσόν. Δέσποινα Μιχαηλίδου- Καπλάνογλου.

(VIDEO με απόσπασμα από το”Ταξίδι στα Κύθηρα” του Θόδωρου Αγγελόπουλου με το Ποντιακό τραγούδι Σεράντα μήλα κόκκινα )
Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου που εμφανίζονται στον τίτλο της σημερινής δημοσίευσης αντλήθηκαν από το τραγούδι ‘’Σεράντα μήλα κόκκινα ‘’
Είναι ένα παραδοσιακό ερωτικό τραγούδι του Πόντου (περιοχή Αργυρούπολης και Τραπεζούντας ) και αναφέρεται σε ένα ζευγάρι, όπου ο άνδρας τραγουδώντας συγκρίνει τον έρωτά του με 40 κατακόκκινα μήλα εξαιρετικής ποιότητος , λέγοντας στην καλή του πως όσα μήλα και αν ψάξει δεν θα βρει έρωτα σαν αυτόν που ζούνε μαζί .(παρομοιάζοντας τον δικό του έρωτα με μήλα και μάλιστα κόκκινα του έρωτα).
ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ
Σεράντα μήλα κόκκινα
– Σεράντα μήλα κόκκινα πούλι μ’ Σεράντα μήλα κόκκινα γιάβρι μ’
Σ’ έναν μαντίλ’ δεμένα.Σ’ έναν μαντίλ’ δεμένα.
– Σεράντα σεβντάς κι αν εφτάς πούλι μ’ Σεράντα σεβντάς κι αν εφτάς γιάβρι μ’
Κ’ ευρίκς άμον εμένα. Κ’ ευρίκς άμον εμένα.
–Για έλα έλα πούλι μ’, με τ’ εμέν έλα γιάβρι μ’
Ατό τ’ εσόν το τέρεμαν πούλι μ’, θα σύρ’και παίρ’ τ’ αχούλι μ’.
–Σεράντα μήλα κόκκινα πούλι μ’ Σεράντα μήλα κόκκινα γιάβρι μ’
Ση σειράν τιζεμένα.Ση σειράν τιζεμένα.
– Έπαρ’ αρνί μ’ και τη στράταν πούλι μ’ Έπαρ’ αρνί μ’ και τη στράταν γιάβρι μ’
Ντο θα φέρ’ τσε σ’ εμένα. Ντο θα φέρ’ τσε σ’ εμένα.
– Για έλα έλα πούλι μ’, με τ’ εμέν έλα γιάβρι μ’
Ατό τ’ εσόν το τέρεμαν πούλι μ’, θα σύρ’ και παίρ’ τ’ αχούλι μ’.
ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Σαράντα μήλα κόκκινα
– Σαράντα μήλα κόκκινα πουλί μου Σαράντα μήλα κόκκινα γιαβρί μου
Σε ένα μαντήλι δεμένα. Σε ένα μαντήλι δεμένα.
– Σαράντα έρωτες αν κάνεις πουλί μου Σαράντα έρωτες κι αν κάνεις γιαβρί μου
δεν θα βρεις κάποιον σαν εμένα. Δεν θα βρεις κάποιον σαν εμένα.
– Για έλα έλα πουλί μου, έλα σε μένα γιαβρί μου. Αυτό σου το κοίταγμα πουλί μου, θα μου πάρει το μυαλό μου.
– Σαράντα μήλα κόκκινα πουλί μου Σαράντα μήλα κόκκινα γιαβρί μου.
Στη σειρά μαζεμένα. Στη σειρά μαζεμένα.
– Πάρε αρνί μου και το δρόμο πουλί μου Πάρε αρνί μου και το δρόμο γιαβρί μου
που θα σε φέρει σε μένα, που θα σε φέρει σε μένα.
– Για έλα έλα πουλί μου, έλα σε μένα γιαβρί μου.
Αυτό σου το κοίταγμα πουλί μου, θα πάρει το μυαλό μου (θα τρελαθώ).
************************************************************************/
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ
1,Σεράντα
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη :Τεσσαράκοντα
Ετυμολογία :Σαράντα < μεσαιωνική ελληνική σαράκοντα < αρχαία Ελληνική τεσσαράκοντα (Με αποκοπή της πρώτης συλλαβής, η οποία το Μεσαίωνα θεωρήθηκε άρθρο: τές σαράκοντα, ενώ η αποβολή της συλλαβής -κο- απαντά σε πολλά αριθμητικά, λ.χ. τριάκοντα – τριάντα, ἑξήκοντα – ἑξῆντα κτλ.)
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Σαράντα
Συγγενικές λέξεις : Σαραντάρηδες,Σαράντισε, κ.α.
Βρίσκω
======================================================================
2. Ευρίκς .
– Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Ευρίσκω
Ετυμολογία : Βρίσκω < μεσαιωνική Ελληνική < αρχαία Ελληνικά Ευρίσκω
– Ρήμα
βρίσκω, πρτ.: έβρισκα, στ.μέλλ.: θα βρω, αόρ..: βρήκα και ηύρα, παθ. φωνή: Βρίσκομαι
–Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Τελειώνω, εντοπίζω, νομίζω
1. Τελειώνω επιτυχώς μία αναζήτηση .
2. Εντοπίζω κάτι ή κάποιον σε μια κατάσταση
3. Νομίζω ότι κάτι ή κάποιος έχει μια ιδιότητα κ.α.
4. Ευρίσκω (παθητ. φωνή :ευρίσκομαι ) ,(λόγιο ) άλλη μορφή του βρίσκω
Συγγενικές λέξεις : Ευρετήρια, εφευρέτης ,εύρετρα κ.α.
======================================================================
3. Άμον
– Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : άμα ,ἅμα
– Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Σαν, μόλις ,ταυτόχρονα .
=====================================================================
4 Έπαρ’
– Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Επαίρω = επί+αίρω
Παίρνω < μεσαιωνική Ελληνική παίρνω < επαίρνω < αρχαία Ελληνική < επαίρω επί +αίρω
παίρνω (παθητική φωνή παίρνομαι )
–Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Αρπάζω κάτι με βία .Αποκτώ ,Λαμβάνω Φέρνω. κ.α.
1. Αρπάζω κάτι με βία . Κινώ τα χέρια μου, ώστε να κρατάω ένα αντικείμενο που άρπαξα
2. Αποκτώ κάτι από κάποιον, το κατέχω.
3. Λαμβάνω γίνομαι παραλήπτης κάποιου πράγματος.
4. Φέρνω έχω κοντά μου όταν πάω κάπου κ.α.
– Συγγενικές λέξεις :
Παίρνει, παρμένος, ξαναπαίρνω, παραπαίρνω, πάρσιμο, άπαρτος, αποπαίρνω, συνεπαίρνω κ.α.
======================================================================
5. Τέρεμαν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Τηρώ
Ετυμολογία : τηρώ < μεσαιωνική ελληνική < αρχαία ελληνική τηρέω που μεταπλάστηκε κατά τα ρήματα σε -άω
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Κοίταγμα , βλέμμα επίμονο.
Κοζανίτικη διάλεκτος : Ακούγεται η φράση όταν κάποιος κοιτά κάποιον επίμονα ! ‘’Τι τηράς ρα ;’’ = Τι με κοιτάς βρε
Συγγενικές λέξεις :Τήρηση ,τηρητής ,τηράς = κοιτάς
===================================================================
6. Ατό τ’ εσόν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Αὐτό+ το + σύ,
Αυτό + το + σύ
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Αυτό το δικό σου
Ατό =
Ετυμολογία : αυτός < αρχαία ελληνική αυτός < ινδοευρωπαϊκή (ρίζα) *h₂ew (αύ)
Αντωνυμία αυτός αρσενικό, αυτή θηλυκό, αυτό ουδέτερο
(δεικτική) δηλώνει κάποιον ή κάτι που είναι τοπικά ή χρονικά κοντά
Εσόν = δικό σου
Ετυμολογία : Εσύ < μεσαιωνική Ελληνική
ἐσύ < αρχαία Ελληνική σύ, με προσθήκη του ἐ- κατά τα ἐγώ, ἐμού, ἐμέ
Προσωπική αντωνυμία .Εσύ και συ δεν προσδιορίζεται γένος (προσωπική αντωνυμία ) δηλώνει το β’ ενικό πρόσωπο στην επικοινωνία, αυτός στον οποίο απευθύνεται κάποιος.
===============================================================
Δείτε το video

=============================================================
Το τραγούδι “Σαράντα μήλα κόκκινα” χορεύει (ομάλ) και τραγουδά ο Μάνος Κατράκης στην ταινία “Ταξίδι στα Κύθηρα” του Θόδωρου Αγγελόπουλου το 1984 τραγούδι ερωτικό του Πόντου που ερμήνευσε η Λιζέττα Νικολάου στο τηλεοπτικό “Μεγάλο Χρέος”.
Η σκηνή όπου τον φωνάζει ο γιος του και μένει ακίνητος ο Κατράκης σαν σταυρωμένος ανάμεσα στους νεκρούς ενώ χόρευε αψηφώντας το Χάρο.
Λυράρηδες Γ.Αμαραντίδη και Μιχ.Καλιοτζίδη.