Μαστόροι κτίστες και καλφάδες από το Βόιο Κοζάνης στην Κωνσταντινούπολη, τέλη του 19ου αιώνα
Θεοδώρας ΛειψιστινούΜαστόροι κτίστες και καλφάδες από το Βόιο Κοζάνης στην Κωνσταντινούπολη, τέλη του 19ου αιώνα. Δύο από αυτούς κρατούν στα χέρια τους το πτυσσόμενο μέτρο, εμβληματικό εργαλείο της μαστορικής τους.
Ο Άη-Δημήτρης της επιστροφής
Ο αποδημητισμός των νεοελλήνων, ιδιαίτερα για επαγγελματικούς και οικονομικούς λόγους, φαινόμενο που από την τουρκοκρατία ήδη παρουσιάζεται έντονο στις ορεινές ιδίως και άγονες περιοχές, αποτυπώνεται και σε πολλά τραγούδια, ιδιαίτερα “της ξενιτιάς”. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω τραγούδι, πολύ γνωστό και με ευρεία διάδοση στην στεριανή Ελλάδα:
Οι δύο αγίοι μάλωναν, ο
αϊ-Γιώργης κι ο αϊ-Δημήτρης:
-Αϊ-Γιώργη, Γιώργη Βούλγαρε
και σκορποφαμελίτη,
εγώ μαζώνω φαμιλιές κι εσύ
μου τις σκορπίζεις.
Μαζώνω μάνες με παιδιά,
γυναίκες με τους άντρες,
μαζώνω και τ’ αντρόγυνα
τα πολυαγαπημένα.
Μαζώνω και μια μικρόνυφη,
μικρή ‘ρραβωνιασμένη,
πόχει τα τέλια στα μαλλιά,
τα νύχια τα βαμμένα.
-Εγώ φέρνω την άνοιξη
κι εσύ μου την στεγνώνεις.
-Εγώ φέρνω τα πρόβατα
κι εσύ τα ξεδιαγ’μίζεις.
-Εγώ φέρνω τσοπάνηδες
λαλώντας τις φλογέρες.
Η παραλλαγή αυτή προέρχεται από το Βόιο Κοζάνης, μία από τις κατ΄εξοχήν αποδημητικές περιοχές, καθώς τα γνωστά μαστοροχώρια της αποτελούν πατροπαράδοτες εστίες εξορμήσεως για την ξενιτιά, στο εσωτερικό και το εξωτερικό, των ξακουστών μαστόρων και καλφάδων.
Τραγούδι ιδιαίτερα δημοφιλές, τραγουδιέται και χορεύεται στις πλατείες των χωριών του Βόιου. Είναι η περίοδος της αποδημίας. Τότε οι μαστόροι και οι άλλοι πλανόδιοι ή μη τεχνίτες και επαγγελματίες αναχωρούσαν για τους συχνά μακρινούς τόπους εργασίας τους, στην Ελλάδα, την υπόλοιπη Βαλκανική ή και μακρινότερα. Πολλοί άρχιζαν την αποδημία τον Μάρτιο, αλλά η έξοδος ολοκληρωνόταν αμέσως μετά το Πάσχα.
Ο δημοτικός ποιητής, για να εκφράσει τα έντονα συναισθήματά του για το μεγάλο και συχνά δραματικό για τους κατοίκους πολλών περιοχών ζήτημα της ξενιτιάς, και προκειμένου να ενσαρκώσει τις δύο φάσεις της, την αναχώρηση-αποχωρισμό και την επάνοδο-επανασύνδεση των ξενιτεμένων με τους οικείους τους, παρουσιάζει τους δύο αγίους να εκπροσωπούν τις δύο εποχές του έτους που συνδέονται, ως αναχώρηση και ως επάνοδος, με τα ταξίδια στην “πικρή” ξενιτιά.
Ο Άγιος Δημήτριος υπερηφανεύεται, διότι μαζεύει τις φαμελιές, επαναφέροντας στην οικογενειακή εστία όλα τα μέλη τους. Γίνεται ο προστάτης των ξενιτεμένων, που στα τέλη Οκτωβρίου, γύρω στη γιορτή του, αρχίζουν το πολυπόθητο τραγούδι της επιστροφής. Οι συγγενείς των ξενιτεμένων συχνά προσεύχονται στο εικόνισμά του όσο διαρκεί η αποδημία, για να φέρει πίσω στη γιορτή του τα αγαπημένα πρόσωπα, υγιή και “καζαντισμένα”.
Πηγή: Παναγιώτης Καμηλάκης
Ερευνητής του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών
