Μάθημα των Θρησκευτικών: Ομολογιακό – Κατηχητικό ή διαθρησκειακό – πολυθρησκειακό; (μέρος 3ο)

Τονίστηκε ήδη η ανάγκη διδασκαλίας του μαθήματος των Θρησκευτικών. Μένει να δούμε πώς πρέπει να διδάσκεται. Πρώτα, όμως, πρέπει να επισημάνουμε ότι η διδακτική ξετυλίγεται πάνω στη βάση του ερωτήματος: προς τι; για ποιο σκοπό, δηλαδή. Το ρήμα διδάσκω δεν είναι ουδέτερο. Συνάπτεται πάντα με ένα αντικείμενο αναφοράς και ένα σκοπό. Διδάσκω κάποιον κάτι, για να τον κάνω τι; Το ρήμα έχει τις ρίζες του στο ομηρικό δάω= παρέχω πληροφορίες ( βλέπε τις λέξεις αδαής= απληροφόρητος, δαήμων, δαίμων= ο πληροφορημένος, ο γνώστης, ο Θεός). Η αρχική συλλαβή δι είναι ενεστωτικός αναδιπλασιασμός, επανάληψη του αρχικού συμφώνου με ένα ι (βλέπε γιγνώσκω, δίδωμι, πίμπρημι κλπ.) Διδάσκω κάποιον Θρησκευτικά, συνεπώς, σημαίνει δίνω σε κάποιον πληροφορίες σχετικές με τη Θρησκεία, για να τον κάνω τι; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό καθορίζει, πρέπει να καθορίζει, εν πολλοίς και το είδος και τον τρόπο διδασκαλίας του μαθήματος. Θα επιχειρήσω, έστω και πρόχειρα, να δώσω κάποιες απαντήσεις στο ερώτημα προς τι, για ποιο σκοπό. α. Διδάσκω στο υποχρεωτικό Σχολείο Θρησκευτικά, για να γνωρίσει ο νυν μαθητής και μετέπειτα πολίτης το περιεχόμενο της κρατούσας θρησκευτικής πίστης στον τόπο μας, δηλαδή της Ορθοδοξίας. β. Διδάσκω Θρησκευτικά, όχι για να προσηλυτίσω το μαθητή στην Ορθοδοξία, αλλά για να του δώσω τις απαραίτητες σχετικά πληροφορίες, ώστε να καταστεί ικανός επιλογής της θρησκευτικής του πίστης, ή και να αρνηθεί εντελώς κάθε Θρησκεία, να γίνει, δηλαδή, άθρησκος ή άθεος. Αναγκαία προϋπόθεση κατάκτησης αυτής της ελευθερίας επιλογής είναι η καλή γνώση αυτού που αποδέχεται ή απορρίπτει. Τόσο η μετ’ αγνοίας τυφλή αποδοχή, όσο και η τυφλή απόρριψη συνιστούν πράξεις στερητικές της ελευθερίας και υπευθυνότητας του ατόμου. γ. διδάσκω Θρησκευτικά στο υποχρεωτικό σχολείο, για να καταστήσω το μετέπειτα πολίτη ανοιχτό και ανεκτικό σε άλλες ομολογιακές ετερόδοξες πίστεις.
Η συμφωνία και αποδοχή των ως άνω σκοπών οδηγεί τη σκέψη υποχρεωτικά στις ως κάτω αρχές: Το ερώτημα ομολογιακο-κατηχητικό ή διαθρησκειακό – πολυθρησκειακό, όπως τίθεται διαζευκτικά, δεν είναι εύστοχο, αφού διαχωρίζει και απολυτοποιεί το ένα σκέλος της διάζευξης, αποκλείοντας κάθε ενδιάμεση εναλλαγή δύο εννοιών, που δε διαφέρουν toto et generis, ριζικά και ολοκληρωτικά, αλλά είναι απλώς αντίθετες και όχι αντιφατικές. Αυτό σημαίνει ότι το μάθημα των Θρησκευτικών στο υποχρεωτικό σχολείο δεν μπορεί να είναι ούτε καθαρά ομολοιακό-κατηχητικό (το ρόλο αυτό τον έχει η Εκκλησία) ούτε αποκλειστικά διαθρησκειακό. Μπορεί να είναι γνωστικό του περιεχομένου της Ορθοδοξίας και ταυτόχρονα διαθρησκειακό υπό την έννοια του εντοπισμού ομοιοτήτων και βασικών διαφορών μεταξύ της ορθοδοξίας και άλλων δογμάτων. Ο όρος πολυθρησκειακό είναι εντελώς ανεπιτυχής, όπως και η ρήση του Υπουργού Παιδείας: “εμείς δεν καταργούμε την προσευχή στο Σχολείο, απλά θέλουμε να προσεύχονται οι μαθητές σε πολλές θεότητες”. Μάλλον εννοούσε ο Υπουργός ότι θέλει να προσεύχονται οι μαθητές στο δικό του Θεό ο καθένας, αφού πιστεύω πως δεν είναι πολυθεϊστής. Διαθρησκειακό μάθημα, λοιπόν, ναι, αφού μεταξύ άλλων και η συμφιλίωση των λαών περνά αναγκαστικά μέσα από τη συμφιλίωση των Θρησκειών. Το μάθημα αυτό, όμως, προϋποθέτει πλήρη και πολύ καλή γνώση της Ορθοδοξίας πρώτα. Επί τη βάσει της πλήρους και καλής γνώσης της Ορθοδοξίας, της οποίας οι εκφάνσεις συνιστούν την καθημερινή κοινωνική πραγματικότητα των παιδιών, καλείται ο μαθητής του υποχρεωτικού σχολείου να οικοδομήσει την έννοια της tolleranz, ανοχής των άλλων Θρησκειών και αποδοχής της άποψης ότι το άλλο είναι απλά διαφορετικό και όχι κατ’ ανάγκη κατώτερο. Μόνο έτσι μπορεί να πραγματωθεί το αίτημα της οικουμενικότητας, του σχηματισμού, δηλαδή, πανανθρώπινης συνείδησης πάνω στη βάση μιας στέρεας και αναμφίβολής εθνικής συνείδησης, που δεν έχει τίποτε το κοινό ούτε με τη μισαλλοδοξία, αλλά ούτε και με τον αρνησιπατρισμό. (Η επιθυμία μου για γόνιμο διάλογο και ανταλλαγή απόψεων πάνω στο βασικό αυτό θέμα εξακολουθεί να ισχύει)