116
Γράφει ο Παναγιώτης Μωυσιάδης (3 Απριλίου 2020)
Η Εύξεινος Λέσχη Πτολεμαΐδας, ήταν ο πρώτος Σύλλογος, που τίμησε το Χρύσανθο σε εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στα 1986 για τη μεγάλη του προσφορά στο ποντιακό τραγούδι.
Μετά την παρουσίαση του έργου και της προσφοράς του από τον γράφοντα, ο Χρύσανθος, συγκινημένος δήλωσε:
΄΄…..Είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου, που με τιμά Ποντιακός Σύλλογος και επειδή δεν μπορώ να εκφράσω με λόγια αυτό που νιώθω, θα σας το τραγουδήσω….΄΄
΄‘Τραγώδεσες, ‘τραγώδεσες
κ’ εκόπεν το λαλόπο σ’ ΄΄
Έμπρες ‘κεικά συνγκλίσκουμες κάστρον τραντελλενίων,
καρδόπον ατεβίρευτον, λάλια τσελικωμένον.
Έμπρες ‘κεικά συγκλίσκουμες κι ακούμε τη λαλία σ’,
πατρίδας μύρον ,μανουσάκ’ και παρχαρί σκουντούλαν.,
χρυσάνθεμον, ροδόσταμαν, ’ς ση καρδίας τον πόνον…
‘Σύ έσνε, π’ ετραγώδεσες κι έκ’σεν ο κόσμον όλεν,
τη Ρωμανίας τ’ έμορφα, τα χιλιοδοξασμένα,
τα τόπια τ’ αναράευτα, τ’ αρχοντοτιμημένα.
ο Ήλιον κι ο Αυγερινόν κι η γη κι όλια τα άστρα,
‘ς σην λάλια σ’ έξανε το φως κ’ εγέντον έναν θάμαν!
Κ’ ένταν τα τραγωδίας ισ’ πατρίδας μυρωδία,
θάλλασα με τα κύματα, ουρανοψαλμωδία.
‘Σύ έσνε εμπρολάλετος και κοσμολαλεμένος,
τη Ρωμανίας λαλετής, λαρωμονής λαλόπον.
Χρύσανθε, ‘πιδεξάσμενε, ουστάμπαση κ’ εργάτε,
‘ς ση τραγωδί το στέσιμον και ‘ς ση καϊτές τον χτύπον,
‘σύ έσ’νε πρωτομάστορας, κάλφας και βασιλέας.
’Σ ση Τραπεζούντας το γιαλάκρ’ καράβ’ τη προσφυγίας,
τη κάρδιας έσνε βάλσαμον, τη ψης το γιατρικόν ι
και τη πατρίδας αγκωνάρ’, ντο κείται παινεμένον,
αιώνιον κι ατεβίρευτον, ‘ς ση κοσμί τα καρδίας.
Σύ έσνε τη καϊτές προζύμ’, τη τραγωδίας φύτρα
κι άμον τον φέγγον ‘φώταξες τη προσφυγιάς τα νύχτας.
Η λάλια σ’ ραχοκέφαλον και τ’ ουρανού σορσότα.
Ούμπαν έν γάμος και χαρά ‘γλεντζέν και ρακοπότ’ι,
εκεί εγλυκολάλιασες, λάλια μελιτωμένον….
Κ’ εφλούγκξανε τ’ αμάραντα κ’ εγέντανε τσιτσιάκια..
και τα πουλιά τ’ αγλώσσωτα έμαθαν τραγωδίαν!
Νυχτόμερα ‘τραγώδεσες, γκυκέμνοστον λαλία,
για τη σεβτάν, για τη χαράν και για τ’ αυγής το γέλος,
τη πατρίδας το βαϊνασίν, την μοιροτραγωδίαν.
Τη Ρωμανίας χρυσαετός εγέν’τς και τραγωδάνος .
και ν ας ‘ς σο Κάρς επέταξες, ‘ς σην Ίμεραν επήες,
εκλώστες ‘ς σην Γαλίεναν, ‘ς σον Περιστερεώταν,
ς ση Σουμελάς το μαναστήρ’ επήες, ‘λειτουργέθες,
κι απάν’ ‘ς σα ταφολίθαρα, έψαλες δοξοστάρια.
Με τη λαλία σ’ έστεσες καστρένια πολιτείας,
ν’ ελέπ’νε και θαμάουνταν , τερούνε και σασεύ’νε,
τη κοσμί ούλ’ οι τραγωδιάντ’, τ’ ουρανού οι ψαλτάδες.
‘Σύ έσνε, π’ εκατέγραψες τα πόνια τη πατρίδας,
τα τράβαλα τη προσφυγιάς, τη ξενιτιάς τα τέρτια.
Έγραψες κ’ ετραγώδεσες ν’ ακούει ο κόσμον όλεν,
ν’ ακούει και ο Κασκαμπάς κι ο Άε Ζαχαρέας,
ν’ ακούει και ο Καύκασον ,ο ψηλοκαυχησέας,
ν’ ακούνε κι οι αποθαμέν ’ς σα έρημα μνημόρια
και σ’κούνταν, άφτ’νε τη ψυχού τ’ ανέσβηγα καντήλας…
Χρύσανθε, κάστρον άπαρτον, πατρίδας εμπρολάτε,
η λάλια σ’, κάρδιας βάλσαμον και ψης αερικόν ι..
‘Σ ση προσφυγίας την γεράν βάλσαμον αγιασμένον,
αροθυμία ,ντο βρουλίζ’ και κατακαίει τα ψήα
κι ανιστορίζ’ τα παλαιά τόπια τ’ εμετερίων…
ντ’ επέμ’ναν αναράευτα και αροθυμιαγμένα.
Εξέβες ‘ς σην Κατήρκαγιαν κ’ έβγαλες τραγωδίαν..
για τ’ εμετέρ’ς, ντ’ εκλώστανε κ’ επέμ’ναν ‘ς σην πατρίδαν.
Και ν απ’ εκεί επέταξες ’ς σον Όφ’ κι αδά μερέαν
επήες ους τ’ Αλήσοφη, εύρες τον Χαβενήτεν
‘τραγώδεσες πονετικά ν’ ακούν τα παλληκάρια
τριυλιστά, ντ’ εγόμωσαν τ’ αδιάβαστα ταφία..
Χρυσόν πατρίδας μένεμαν, και απανογραμμένον,
ατό η λάλια σ’ σήμαντρον, ’ς σ’ αγια Σοφιάς την πόρταν,
καμπάνα γλυκοβόετον ‘ς σ’ Ανατολής το κάστρον..
Κάθαν τσιτσέκ’ αμάραντον, κάθαν λουλούδ’ σκουντούλαν ,
κι η λάλια σ’ κατενόν νερόν ,ντο τρέχ’ ‘ς σα ποταμάκρια..
με τα μοιρολοϊας ισ’ και τα μαυρομαράζια σ’
τα ψήα εγαλένεψαν κι ο Πόντον αναστέθεν,
ανθιάνια εκουρούμπωσαν ‘ς ση πατρίδας το χώμαν
και τα αχαντοτσάτσοπα εφλούγξανε φυλλόπα.
‘Σ σον Βαζελώναν τ΄ έρημον έψαλες με τα δάκρυα
χωρίς ποπάν κι αγιόκερα, καντήλας και λαμπάδας!!
Εγέν’σνε ψάλτες και ποπάς, ‘γούμενος, πατριάρχης,
ντό ψάλ’ και συνταράεται του ουρανού το δώμαν,
κι απογνεφούν αποθαμέν’ οι τρείς βαθυπνιαγμένοι,
Κλώσον αούτο την καϊτέν, ποίσον α’ ψαλμωδίαν,
ν’ ακούει ο άδης γαλενεύ, ο χάρον να ημερούται..
κ’ ευτάει ‘σε τρίστομον πεγάδ’ ’ς ση παραδείσ’ τη μέσεν
φως φωταχτέρ’ τρικάντηλον ‘ς ση παραδείσ’ το στέγος
και πρωτοψάλτεν άγγελον, χρυσοαναλλαγμένον.
Ναϊλί εμάς να βάϊ εμάς, ναϊλί τον τραγωδάνον,
‘ς ’σο μωχαπέτ’ ,ντ’ εγούρεψαμ’, έρθεν απέσ’ ο χάρον,
Ο χάρον, ο αλάλετος, ασάευτον ο χάρον
τον Χρύσανθον εζέλεψεν κ’ εθέλεσεν να παίρει,
ατόναν αγροτέρεσεν το τεπεκιόζ’ τ’ ομμάτ’ ν ατ’.
Άκ’σον α’ ,χάρε, άκ’σον α’ τ’ υστερνοτραγωδία μ’
κι αν έεις καρδίαν, έπαρ’ ‘με και ψην ,αν έεις, κουβάλ’ ‘με,
Ο Χρύσανθον εσκάλωσεν τ’ ακρίτα τραγωδίας,
τη Γιάννε, τη Μονόγιαννε κι αχπάραξεν τον χάρον.
Άκ’σον κι αβούτο την καϊτέν ,χάρε μ’, παρακαλώ ‘σεν,
όθεν κι αν πας θα έρχουμαι εσέναν ‘κι φοούμαι,
τον αδ’ θ’ ευτάγω σύντροφον και τοι αγγέλ’τς ψαλτάδες.
κι αν έεις πατρίδαν παρχαρί άμον τη Ρωμανίας, ατότε ,χάρε, έρχουμαι, με τ’ εσέν συνδρομιάζω.
Μον άφ’σον ‘με ας τραγωδώ αλλ’ έναν τραγωδίαν
ατό, ντο εχω κορονίδ’ ’ς ση κάρδιας ιμ’ τον τόπον..
΄΄Η ρωμανία αν ‘πέρασεν ανθεί και φέρει κι άλλο΄΄
Ατό έτον το μένεμαν, ατό έτον το τάμαν,
ατό τ’ υστερνολάλεμαν, το αποψάλμ’ τη ψης ατ’
έτον μουράτ’ απλέρωτον κι όρωμαν χαρεμένον.
‘Σ ση τραγωδί τ’ απάντεμαν εφέκεν χαιρετίας,
εφέκε μας εγκόλπιον το χρυσόν την λαλία τ’.
Κ’ εγέντονε χαλασμονή κι ο κόσμον εδακρώθεν
κ’ εγνέυσαν οι τραντέλλενοι, ακριτογεννημένοι,
κ’ εγνεύσεν και ο χάροντας ,εσέναν π’ εφοούτον,
εσέναν, ‘πη ετρόμαζεν, ‘φοούτον την λαλία σ’,
εύρεν τ’ ιχνάρ’ ισ’ Χρύσανθε κ’ εγρίβωσεν’ ς ση γούλα σ’
κ’ έκοψεν το κελάιδεμα σ’ κ’ έκοψεν τη λαλία σ’..
Χρύσανθε, χρυσολάλετε κι αηδονοπαινεμένε,
‘ς σον Θ’ό σ’, άλλο μη τραγωδείς, θαμάουν οι αγγέλοι,
μαεύκουντανε οι πορτάρ’ ‘ς ση παραδείσ’ τα πόρτας.
Και σ’κούνταν απάν’ ‘ς σο ποδάρ’ ο Γώγον κι ο Κωστίκας,
ο Γιάννες ο Τσανάκαλης, ο Φίκον και ο Μίτες.
Ο Γώγον’ ‘πέρεν το τοξάρ’ κ’ εγνεύσεν απ’ αρώρας
παίζ’ ‘ς σο καπάν την κεμεντζέν, χορεύν’νε οι αγγέλοι,
‘ς σο ζίλ χορεύ ο χάροντας, εσέναν αναμένει…
Σ’κούνταν και οι ‘κοδέσποινες, τρέχ’νε παρχαρομάνες,
στρών’νε λιθαροτράπεζα, τεσσαροκοντιαμένα,
τραπέζ’ αείκον κ’ έντονε ‘ς σον άδην ‘κι αρματώθεν,
αείκον φαγοπότεμαν αδέντ’ άλλο ‘κ’ εποίκαν
αοίκον άλλο μωχαπέτ’ ‘ς σον άδην ‘ κ’ εγουρεύτεν.
Εφόρεσεν κ’ ενέλλαξεν τη άδ’ η δωδεκάδα
κ’ εξέβεν ους τ’ εξώπορτον το χαλκοζιαγκωμένον.
Απ’ έμπρια στέκν’ οι αρχαγγέλ’ ’ς σο γιάν οι λυριτζήδες
και ν’ απ’ όπίσ’ ‘ς σο αναλλάι χιλιάδες και μυριάδες
ρωμαίικα ψήα ‘ς σο σειρίν περ’μέν’ τον τραγωδιάνον.
Τραγώδ’ ‘ς ση στράταν χαμελά, ς σον άδ’ τραγώδ’ σελπέσ’κα,
ν’ ακούει ο Χρυσανθόπουλον’ κ’ έρται απάν’ ς σην πόρταν,
καλωσορεύ ‘σε, Χρύσανθε και ‘δί ‘σε ‘γνωριμίαν..
Ατό το μοιρολόεμαν, τη Χρύσανθε ομοιάζει,
ανάθεμα ‘ς σην ξενητιάν, βρούλαν ‘ς σην χωρισίαν ,
και ‘ς ση σεβτάς τα τέρτοπα ,τσιτσέκ’ παρηγορίαν..
Εσέν περμέν’νε τ’ εμετέρ’, ν’ ακούν μακρύν καϊτέν ι,
ν’ ακούν καρσλίδικον ομάλ’ και κλαίν’ αποθαμένοι.
Αρχάγγελον ελάλεσεν ΄΄τερέστεν ποίος έρται;΄΄
Ατός ο χρυσοφόρετον, ο χρυσαναλλαγμένον,
τη Ρωμανίας έν ο υιόν ,τη τραγωδί η άκρα,
τοι Καρσληδίων παίνεμαν ,τη Κρώμης ζελεμάτ’ι,
και ‘ς ση ακρίτα την αυλέν, αϊτέντς και φλαμπουράτες…
ατός έν, π’ ετραγώδεσεν τα μύρτραγωδιαμένα πατρίδας τ’ αναράευτα και τ’ αροθυμιαγμένα.
Ατός έν π’ ετραγώδεσεν κ’ έκσανε τα πουλία,
κ’ ετσιμενεύταν τα ραχιά, φλενίκιξαν τ’ ορμία,
και ς σα καρδίας τη κοσμί εσκώθεν χαλανδρία.
Χρύσανθε, φόρ’ κι ανάλλαξον, σκεπάγ’ τα μανουσάκια.
‘Σ σον άδ’ απόψ’ ούλ’ χαίρουνταν ’ς σον άδ’ απόψ’ γλεντούνε
κι ολόερα χρυσάγγελοι θα παίζ’νε χρυσά λύρας ,
θα κουβαλούν και στέν’ εσέν ’ς ση τραγωδί τον θρόνον.
Εκεί ‘ς σον άδ’ τον άνθρωπον εξέρ’νε και τιμούνε…
Εκεί ‘ς σον τόπον ,όθεν πάς, ‘μάραντα και τσιτσέκια,
ραχιά και ραχοκέφαλα, παρχάρια, τουτουγιάδας,
κρύα νερά, τρεχούμενα, άμον τα τραγωδίας
εκεί θα παρ’γορεύκεται τ’ έρημον η καρδία σ’.
Επέρες στράταν και θα πας ‘ς ση τραγωδί τον τόπον,
εκεί όθεν οι τραγωδάντ’ εμπαίν’νε ‘ς σα παλάτια,
εμπαίν’νε απέσ’ ‘ς σα ιερά, ‘ς σα χρυσοσκαμνωμένα.
Εκειαπάν’ αναπάουνταν, ‘ς σ’ ανθιάνια τα παρχάρια,
όθεν τα κρύα τα νερά, τα πράσινα χορτάρια
και τα τερτόπα τη ζωής ίντανε καλοπέρια.
Πρωταπριλέσια έφυες, πρωτάνοιξην επήες.
Η στράτα σου ανθόσπαρτον κι ανθοτονατεμένον,
καλομηνά δροσέματα κι Απριλί τουτουγιάδας
κι αστροφεγγάρ’ ανέβζηγον να μαρμαρίζ ‘ς ση στράτα σ’.
Χρύσανθε, έπαρ’ με τ’ εσέν αμάραντα τσιτσέκια,
έπαρ’ πατρίδας φυλαχτόν και Παναϊας δάκρυα,
να ευωδιάζ’ νε σύναυγα, βράδον και ‘ς σ’ ολημέρα
και ίνετ’ ο παράδεισον τσιτσεκοτραγωδία.
Παίξτεν λύρας ,μη στέκετεν ,γαβάλια, τουλουμόπα,
τον τραγωδάνον τη κοσμί, τη γής τον τραγωδάνον,
παίξτεν, παρηγορέψτε ‘τον, να τραγωδεί τον χάρον,
χάρος κι αν έν, καρδόπον έχ’, μίαν πα θα κομπούται.
‘Σ ση τραγωδίας το αλών, ‘ς σον πόνον τη λαλίας ,
ραχόπα εκουπίανε, ορμάνια ‘νεροκόπαν,
και τα πουλόπα τη Θεού έκοψαν τη λαλίαν.
Τα στράτας ούλ’ εγέντανε ανθοπιδεβασέας,
ν’ αντιδεβαίν’ ο Χρύσανθον, απαροθυμιαγμένον.
‘Σ σον άδην στείλον μένεμαν , ‘ς σον Θόν παρακαλίας
πέει ατον για τα τράβαλα ,πέει ατον για τα πόνια
ας ση πολέμ’ το βαϊνασίν ανθρώπ’, ντο παλαλών’νε,
Παίξτεν λύρας τη παραδείσ’, παίξτεν τα γαβαλόπα,
ο Χρύσανθον θα τραγωδεί ‘ς σον άδ’ μοιρολοϊαν .
Δεξιά θα ψάλ’νε οι αγγέλ’, ζεβρά ο τιμημένον
και πρωτοψάλτες ο Χριστόν θ’ ακούει και θα σασεύει,
αρ’ ας σην γην, πώς έβγωσεν παραδεισί λαλία!!
Χρύσανθε, χρυσοτίμητε, και χρυσολαλεμένε,
έπαρ’ τ’ ευχία τη κοσμί, έπαρ’ ‘τα από καρδίας
κι άφ’σο ‘μας το λαλόπο σου ν’ αντιβοά ‘ς σ’ ορμάνια,
απάν’ ‘ς σα παρχαρότοπα, ΄ς ση ήλ’ τα διαβασέας,
ς σου ουρανού τα πλάτεα, ‘ς ση κοσμί τα στερέας.
Αθάνατον ,ανέβζηγον κι αιώνιον λαλία……..
Το έγραψα παραμονή της εξόδιας ακολουθίας του.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΄΄ Εορδαικός Παλμός΄΄
στις 27 Απριλίου 2005..