ΜΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ. – “Κ’ΝΙΘΚΑΝ Τ’ ΑΓΓΕΙΑ Τ’ ΧΑΡΧΑΛ'”. Γράφει ο Παναγιώτης Κωστοπουλος

Με το ξεκίνημα μιας προσπάθειας, καταγραφής  της ντοπιολαλιάς της γενέτειράς μου, του χωριού Δρυοβούνου της επαρχίας Βοϊου του Ν, Κοζάνης, θα ήθελα να ευχαριστήσω δημόσια, την εφημερίδα ΚΟΖΑΝΗ – efkozani.gr, που ήρθε σ επαφή μαζί μου και μου έδωσε βήμα προβολής και παράθεσης των γραφομένων μου που αφορούν τη ντοπιολαλιά και όχι μόνο, στο ηλεκτρονικό μέσο efkozani, με το πολυπληθές κοινό. Ευχαριστώ πολύ και πάλι.

(Κάποια στιγμή θα επανέλθω με κείμενό μου για τη σπουδαιότητα , το ρόλο και την πλουραλιστική προσέγγιση, αλλά και την αδέκαστη στάση για τα δρώμενα,  της ηλεκτρονικής πλατφόρμας, efkozani.)

Τώρα, σήμερα Πέμπτη 5/10/2023, στο έναυσμα, ξεκινούμε με τα δυο πρώτα κείμενα , το πρώτο  (σημείο εκκίνησης) , αφορά το μηχανισμό έγερσης..το τι κυρίως προκάλεσε την προσωπική μου κινητοποίηση για το θέμα και είναι με τιτλο «ΜΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ». Το δεύτερο κείμενο είναι ένα κείμενο εισδοχής  στη ντοπιολαλιά , με τμήμα στη δημοτική αλλά και το πρώτο μεγάλο τμήμα , με τη χρήση της ντοπιολαλιάς και είναι με τίτλο «ΚΝΙΘΚΑΝ Τ ΑΓΓΕΙΑ Τ ΧΑΡΧΑΛ»

Οι δημοσιεύσεις θα γίνονται , στο μέσο , κάθε Δευτέρα και Πέμπτη.

(Πλην των κειμένων μιας σειράς της ντοπιολαλιάς , που περιλαμβάνει πάνω από 30 μέρη, θα υπαρχουν και κείμενα και αρχεια με γραμματική της ντοπιολαλιάς, λέξεις και ερμηνεία –σημασιολογία, παράθεση δημογραφικών και λοιπών στοιχείων των χωριών του Βοίου κλπ).

Διευκρινίζω, ότι είναι μια παντελώς «ερασιτεχνική» προσπάθεια αλλά είναι μια προσπάθεια με πολύ θέληση και ζήλο.

ΜΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ

Έως τώρα, με τη συμμετοχή των ΜΜΕ αλλά και των ατόμων, φορέων και ταγών  δημιουργίας πολιτιστικής κουλτούρας στην Ελληνική επικράτεια (και όχι μόνο), εξιδανικεύτηκαν και προβλήθηκαν αδιάκοπα πολιτισμοί ήθη και έθιμα , γλωσσικά ιδιώματα τα οποία ΟΡΘΑ υποστηρίχτηκαν, ΑΛΛΑ ταυτόχρονα απορρίφθηκαν, χλευάστηκαν και δεν προβλήθηκαν αρκετά η καθόλου, άλλοι πολιτισμοί ή ιδιώματα, τα οποία είναι εξίσου σημαντικά και  σπουδαία στην δημιουργία ισχυρής και ενιαίας Ελληνικής Εθνικής πολιτισμικής ταυτότητας .

Συγκεκριμένα, όλα αυτά τα χρόνια γίναμε κοινωνοί υπερπροβολής  στην Ελληνική κοινωνία, κυρίως,  γλωσσικών ιδιωμάτων (η γλωσσών) , όπως  το ποντιακό ιδίωμα, το κρητικό ιδίωμα , το ιδίωμα των Επτανήσων κ.λ.π.. , για τα οποία όλοι εκφράζονται με περηφάνεια. Τα χρησιμοποιούν πυκνά και τα αντιμετωπίζουν ως τα μοναδικά υφιστάμενα ιδιώματα. Αντίθετα ιδιώματα όπως η βλάχικη γλώσσα ή το γλωσσικό ιδίωμα της Κοζάνης και ιδίως της επαρχίας Βοίου αντιμετωπίζονται με χλεύη, οι εκφραστές τους χαρακτηρίζονται Βλάχοι , απολίτιστοι, αμαθείς και γενικότερα η προβολή του είναι ανύπαρκτη.

Το δυνατόν , αποτυπώθηκαν στη μνήμη μου , λέξεις, φράσεις και γενικότερα ντοπιολαλιές των γιαγιάδων και των παππούδων του χωριού (Δρυόβουνο), φράσεις και λέξεις της Μάνας,  του Πατέρα, του Παππού και της Γιαγιάς. Στην πορεία του χρόνου, διαπίστωσα τη σπουδαιότητα τους, τη συχνή συσχέτιση με την Αρχαία Ελληνική, την Ελληνιστική (Μεγάλου Αλεξάνδρου) και γενικότερα την απόλυτη ευστοχία τους στην αποτύπωση κάθε εννοιολογικού περιεχομένου και συναισθήματος, ώστε πολλές φορές να καθιστούν το ιδίωμα πολύ  δύσκολο να αποτυπωθεί (μεταφραστεί) απόλυτα στην νεοελληνική. Φράσεις π.χ. όπως <<ποθιν τοχς>> δηλ. από πού το έχεις (πόθεν έσχες), η <<τίνος είνι>> δηλ. ποιανού είναι (τινός, τινί , τινά), πόχειρου = φούχτα (χείρα) και πολλές άλλες, καταδεικνύουν την απόλυτη συσχέτιση με την αρχαία Ελληνική-Ελληνιστική, ως όμοιες-ομόριζες.

Για να μην πλατειάσω και άλλο, ζητώ να προσπαθήσουμε όλοι ,συγχωριανοί, φίλοι  και γενικότερα όλοι όσοι μπορούν, στην αποτύπωση-διάσωση της γλώσσας των παππούδων και των γιαγιάδων μας. Από μνήμης (όπως προανέφερα), κατέγραψα κάποιες, κυρίως λέξεις (τις οποίες προτίθεμαι να <<ανεβάσω>>, με νεότερο αρχείο) διαπιστώνοντας όμως πάρα πολλές φορές ότι είναι ακόμα πάρα- πάρα  πολλές. Σημειωτέον, ότι τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετώπισα είναι κυρίως η ορθή αποτύπωση στη νεοελληνική, του ετυμολογικού, σημασιολογικού και εννοιολογικού περιεχομένου τους, επίσης θεωρώ πως κατέγραψα  ένα πολύ πολύ μικρό μέρος τους ……

Ίσως , σαν εγχείρημα, να χαρακτηρίζεται από πολλούς άχρηστο η και γραφικό, αλλά σαν αντίλογος, δεν θα ήταν τουλάχιστον ενδιαφέρον η σημαντικό να προσπαθήσουμε και εμείς, να αποτίσουμε έστω μ αυτό τον τρόπο ένα φόρο τιμής στις μάνες τους πατεράδες μας, τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας και γενικότερα στους προγόνους μας; Δεν είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε να διασώσουμε κάτι το οποίο χρησιμοποιούσαν καθημερινά για να επικοινωνούν, να συναλλάσσονται να εκφράζουν συναισθήματα και όνειρα, κάτι τόσο ζωντανό όσο η γλώσσα;  Ίσως θα άξιζε μια προσπάθεια….

***************************

ΚΝΙΘΚΑΝ Τ’ΑΓΓΕΙΑ Τ’ ΧΑΡΧΑΛ

Μάιος 1995….Σε μεγάλη Κωμόπολη της επαρχίας Βοίου του Ν. Κοζάνης κατοικούν ο Νιάκος, κτηνότρόφος το επάγγελμα, αλλά και ο φίλος του ο Κώτσιος, που είναι πεταλωτής ιπποειδών.

Σχεδόν κάθε μέρα, τα απογεύματα, όλη την άνοιξη και το καλοκαίρι, ο Νιάκος και ο Κώτσιος συναντιούνται, έξω από το σπίτι του Νιάκου, κάνουν παρέα,πίνοντας άφθονο τσίπουρο και κρασί.

Απέναντι από το σπίτι του Νιάκου, βρίσκεται το χαλκουργείο-σιδηροργείο του Ντιόντιου τ’ Χαρχάλ(ι). Ολημερίς ακούγονται οι ήχοι του χαλκουργείου. Τα σφυριά, το αμόνι, διάφοροι μεταλλικοί ήχοι, συριγμοί, μια απέραντη συνεχής, μεταλλική βοή. Έξω από το χαλκουργειο, σε περίοπτη θέση, ο Χαρχαλτς, έχει κρεμασμένα , όλων των ειδών τα αντικείμενα που κατασκευάζει. Γκιούμια, μεταλλικές λεκάνες, καρδάρια, πέταλα και γενικότερα όλων των ειδών τα χαλκουργήματα. Τα έχει με τέτοιο τρόπο κρεμασμένα, ώστε να αιωρούνται , να γίνονται πασιφανή και να δελεάζουν τα μάτια των υποψήφιων αγοραστών. Ένα από τα δωμάτια, του σπιτιού του Νιάκου το νοικιάζει μία δασκάλα. Διορισμένη στην κωμόπολη εδώ και δύο χρόνια, γόνος πλουσίας οικογένειας των Αθηνών. Το δυνατόν συχνά, σχεδόν κάθε γιορτή και σχόλη, επισκέπτεται την οικογένειά της στην Αθήνα. Δυσκολεύεται να καταλάβει την ιδιαίτερη ντοπιολαλιά της Κωμόπολης αλλά κάνει φιλότιμες προσπάθειες….

13 Μαϊου 1995, ημέρα Σάββατο, ώρα 11:47 π.μ….Ισχυρότατη σεισμική δόνηση , μεγέθους 6.7 της κλίμακας του Τσαρλς Ρίχτερ, με επίκεντρο τη Βάρη Γρεβενών, συγκλονίζει ιδιαίτερα τους Νομούς Κοζάνης και Γρεβενών. Λόγω της σφοδρότητας και της έντασης, γίνεται ιδιαίτερα αισθητός , σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα. Οι υλικές ζημιές, στους δύο Νομούς, είναι τεράστιες, αλλά ευτυχώς δεν υπάρχουν ανθρώπινα θύματα. Η δασκάλα μας, λόγω του Σαββατοκύριακου, απουσιάζει στην Αθήνα, mαθαίνει για το γεγονός και συγκλονίζεται…ταυτόχρονα αισθάνεται μεν τυχερή που απουσίαζε, αλλά ο νους της δεν φεύγει από τους μαθητές της, τους γονείς τους και γενικότερα όλους του κατοίκους.. δύο χρόνια τώρα έχει δεθεί ιδιαίτερα. Σχεδόν, μία εβδομάδα μετά, (τα σχολεία ήταν κλειστά για έλεγχο των κτιριακών δομών), η δασκάλα επιστρέφει στην Κωμόπολη. Είναι απόγευμα Πέμπτης και αμέσως, μόλις κατεβαίνει από το αυτοκίνητο, βλέπει να κάθονται στο πεζούλι, έξω από το σπίτι του Νιάκου (εκεί που νοικιάζει)), ο Νιάκος και ο φίλος του ο Κώτσιος. Ανάμεσά τους βρίσκεται ένα μπουκάλι τσίπουρο, δύο μικρά ποτηράκια και ένα πιατάκι με λίγο μεζέ.. Πλησιάζει με ιδιαίτερη αγωνία, για να ρωτήσει και να μάθει για τα σπουδαία συμβάντα..Είναι όλοι καλά; Έπαθαν ζημιές; Πως έζησαν και αντιμετώπισαν το γεγονός;

ΔΑΣΚΑΛΑ: Καλησπέρα, καλά που σας βρίσκω όλους καλά

ΝΙΑΚΟΥΣ & ΚΩΤΣΙΟΥΣ: (σχεδόν μαζί) Σπέρα….ίρθις;

ΔΑΣΚΑΛΑ: Ναι μόλις έφτασα….έχω μεγάλη αγωνία να μάθω για το σεισμό, για τα γεγονότα…πως τον ζήσατε…

ΝΙΑΚΟΥΣ¨: Τι είπις; πως τουν είπις; Σειιζμό;

ΔΑΣΚΑΛΑ: Σεισμό κύριε Νιάκο, μιλάω για την ισχυρή δόνηση και την καταστροφή του προηγούμενου Σαββάτου..τι έγινε που ήσασταν;

ΝΙΑΚΟΥΣ: Πως του πεις; δον.. δονισι (απευθυνόμενος στον Κώτσιο): Κοίταξι Κώτσιου, αυτήν κάτι μας λέει ότι επαθιν στου δόντι τς, αλλά ιπιδι δεν ίνι σαφής , δεν τν καταλαβαίνου..Άκσι κυρία μου, πράγματι του προυηγούμινου Σάββατου , απ ότι θμόυμι είχαμι σειισμό,,,Κάθουμάσταν μι τουν Κώτσιου κι ρουφκαλνούσαμι μια γΙρή τιουλτιουκου…ήταν Βιλβιντνί , κουντα στα 26 γράδα. Μια δός ου Κώτσιους χίρσι ν αρτσιώνιτι .. κίντσι να βαίζ κατ ιμένα κι να μ αμπώχν(ι)..σνάζουνταν αράδα…τουν θουρούσα όμους κι δε φαίνουνταν να τα καμν ιξιπιτιδις κι ιξιπιτούτου ..καλά τουν ίγλιπα. Όμους χιρσα να σιίζουμι..να γινατιάζου …τι φκιάν ετσιαιά ου Κώτσιους. Είχα πρώτα του μάτ(ι) λίγου τζιβουμένου πτου  ρακί, αλλά μι τα καμώματα τ Κώτσιου τ ανξα . Τηρώ του φιλτζιάν(ι) πτ ρακί κνιούνταν πέρα δωθι.. κόντιβι να χυθεί, ορε λέου , λες νάχουμι κανά διάφουρου;;. Γκαμπλίωνου του μάτ(ι) κι γλέπου του μπουκάλι μι τν τιουλτιούκου κι τι να ιδίς …ίχιν σκουθεί ουρθό..πλιακαλνούσι σινέχεια.. κόντιβι να τσακστεί..Γλέπου ακόμα μια φορά κατ τουν Κώτσιου , τι να ιδείς τα ίδια..δεν τουν ειπα καντιπουτα..είνι παλιόφιλους κι αντιριόυμι..

ΔΑΣΚΑΛΑ: (με γουρλωμένα μάτια και έκπληκτη) Τι να σας πώ κύριε Νιάκο..Ειλικρινά δεν κατάλαβα τίποτα..δεν ξερω τι μου είπατε..τι έγινε το προηγούμενο Σάββατο..τι ζήσατε

ΚΩΤΣΙΟΥΣ: (απευθυνόμενος στο Νιάκο) Απουρώ π δεν καταλαβαίν(ι) κι ίνι κι απ τας Αθήνας κι ίνι κι μουρφουμεν(ι) (κρυφα στο Νιάκο: Αρε να σιχα ιγώ..κρανιά..φούρκα μι μπντάκια κι μι τσιόπουρα)

ΝΙΑΚΟΣ: Κι ιγώ απουρώ π δεν κατάλαβις κουριτσμ..αφου ταπα όλα ξiκάθαρα

ΔΑΣΚΑΛΑ: (λίγο μουτρωμένη) Τι να σας πώ..αφου δε θέλετε να μου πείτε…καλά καλό απόγευμα

ΝΙΑΚΟΣ: Καλά βρε κουρίτσμ … κάτσι λίγου..μι γινατιαιζ..αν κι ιμαν απόλυτα σαφής. Κάτσι λίγου θάρουμ θυμθώ κι άλλα, ξερς ίνι λιγου γιρί κι η τιουλτιουκου κι ξιαστουχιέσι καμιά φουρά. Ααααα ..Τώρα πτου λές θμήθκα κι κατ άλλου για του προυηγούμινου Σάββατου. Μια δός ακούου κατ μπάμπις τσούρζαν, τα σκλια ουρλιούνταν κι σχιδόν ολ(οι) πιαλούσαν πανκατ..ορε λέου τουν Κότσιου , τι έπαθαν όλ , ζουρλάθκαν αφου όλα βαίνουν καλώς..

ΚΩΤΣΙΟΣ: Όρε Νιάκου, στουν πάτου θαρρω ίπις κι ιπιρσυντέλικου ..ακούς ικίια βαινουν καλώς..ωρε η τιουλτιούκου φκιαν θαυματα…Μπράβου ρε Νιάκου, μας ξιαντρόπιασις ντιπ στ δασκάλα

ΝΙΑΚΟΣ : (ΣΥΝΕΧΊΖΕΙ) Όμους τν ώρα που γίνουνταν όλ αυτά, μας συνιπίριν μι τουν Κώτσιου ένα γιγουνός κι έτσι κατάλαβάμι κι ιμείς για σειiζμό Του γλέπς ικινουιά του μαγαζί ικί πέρα..Γλεπς στ Χαρχάλι του μαγαζί ικίνα τα λιγκέρια, τα σνια , όλα τα αγειά; Ικί π κοιτούσαμι λοιπόν μι τουν Κώτσιου μια δός(ι)..ΚΝΙΘΚΑΝ ΑΠΟΤΟΥΜΑ ΤΑ ΑΓΓΕΙΆ Τ ΧΑΡΧΑΛ(Ι) Ντραγκαλνιούνταν, σνάζουνταν , χπoύσαν…Άλλα απουλίθκαν απ τα σκνιά κι βάρισαν καταί. Ορε Κώτσιου τουν λεου κατ πρεπ να γένιτι, δεν πστευου αυτός ου βιράνκους ου Χαρχάλτς να τα σκαλνάει, για να μαζουχτούν πιλατις, να τα πλίς(ει), ..ούτι να φταίγν οι τιουλτιούκις, αλουστι ιμίς δεν πίνουμι πουλι .. Έτσι πλές , σειίσκαμι πουλί κυρά δασκάλα κι ιγ’ω κι ου Κωτσιους…Κια οι δυο έκαμάμι πουλί να συνέλθουμι ..αμέσους σβίγκουσάμι που δυό ρακές κι ίρθαμι ξανα στ αγιάρ…τόσου πουλί αργισάμι.. δυό τιουλτιούκις…..Κατάλαβις λιπόν κυρά δασκάλα;

ΔΑΣΚΑΛΑ: Καλά..κατάλαβα …καλυνύχτα

ΚΩΤΣΙΟΥΣ: Τι έφιγιν έτς απότουμα ρε Νιάκου..δεν πστευου να μιν τν έδουκάμι να καταλάβ..

ΝΙΑΚΟΥΣ: Οχ(ι) ρε Κώτσιου..αφου ήμασταν πουλι αναλυτικοί…. Ειδικά ισι π δε σταματάς να ουμιλάς …ΑΕΙ ΓΕΙΑ ΜΑΣ

ΝΑ ΕΙΣΤΕ ΟΛΟΙ ΚΑΛΑ